1 дәріс: Психология пәні, салалары және даму тарихы
Жоспар:
1.
Психология пәні және оның міндеттері
2.
Психология ғылымының даму тарихы
3.
Психология ғылымының басқа ғылымдармен байланысы, салалары
1.Психология пәні және оның міндеттері.
Психология психикалық құбылыстардың пайда болу және қалыптасу
заңдылықтарын зерттейтін, яғни адамдардың жан-жүйесін зерттейтін сан-
салалы ғылым. Психологияның ерте заманнан бері келе жатқан ғылым, мұның
даму тарихына екі жарым мыңдай жылдай болды.Оның дүниеге тұңғыш келген
жері ежелгі Грекия.
Психология атауы «псюхе»-қазақ тілінде «жан», «логос»- «ілім», «ұғым»,
«ой» деген гректің екі сӛзінен тұрады. Психика обьективті дүниенің
субьективті бейнесі. Психикалық құбылыстар бізді қоршап тұрған сыртқы
дүние заттары мен құбылыстарының мидағы бейнесі. Олар ( түйсік, ой, елес,
сезім, қабілет, мінез, т.б.) кӛпшілігімізге мәлім, тілімізде жиі кездесетін
ұғымдар. Осылардың бәрін ғылыми тұрғыда психология ғылымы зерттейді.
Психологияның зерттеу пәнінің негізіне, адам болмысының табиғаты
психикалық құбылыстары, процестері, қасиеттері кіреді. Адам дамуының
заңдылықтары және оның ерекшеліктері туралы ғылыми ілімдердің жүйесі
жалпы қоғамның дамуы үшін қажет. Қазіргі кезеңде ӛндіріс, ғылым, медицина,
ӛнер, оқу, ойын, спорт салаларындағы бірде-бір әрекет психологиялық
заңдылықтарды түсініп, танып, білмей тиімді орындалуы мүмкін емес. Адам әр
түрлі ғылым тұрғысынан жан-жақты зерттелетін обьект. Солардың ішінде
гуманитрлық ғылымдар әлеуметтік процестерді зерттеген кезде психологиялық
факторларды ескереді. С.Л.Рубинштейн ӛзінің «жалпы психология негіздері»
еңбегінде «Психология зерттеуіндегі ерекше құбылыстар ауқымы анық кӛрінеді
– олар біздің сезімдеріміз бен ойларымыз, қабылдауларымыз бен
түйсінулеріміз, ықылас-ниеттеріміз және т.б. жатады...»
Ерте заманда пайда болып, ғасырлар бойы соқыр сенім нанымдар мен
кейбір зиялылардың кӛзқарастарында насихатталып келген түсінік бойынша
жан ерекше, тәннен бӛлек жасайтын құбылыс және адамда тәннен тәуелсіз
«жан» болады. Мәңгі бақи жасайтын жан адамның барлық психикалық
тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінің) иесі де, себепшісі де. Жан туралы
жалған түсініктің қалыптасуына алғашқы адамдардың табиғат сырларын дұрыс
түсіне алмауы себеп болды.Олар дүниеде табиғатқа бағынбайтын, одан оқшау
тұратын, ерекше бір сиқырлы күш бар, ал жан болатын болса, соның бір
кӛрінісі, ұйқы кезінде ол денеден уақытша шығып кетеді де, адам оянған кезде
айтып келеді, егер келмей қалса, адам ӛледі деп тұжырымдады. Осылайша,
психикалық процестер, қалыптар мен қасиеттер ғылыми талдауға түсіп,
зерттелгенге дейін адамдардың бір-бірі жайлы қарапайым түсініктер мен
ұғымдар жинақтала берді. Қазіргі заман психология теориялары мен
психология салаларының бастаулары осы ӛмір тәжірибесі мен атадан балаға
ұрпаққа жеткен рухани мұрадан келіп шығады.
Психология ғылымындағы күрделі міндеттердің бірі – заңдылықты
сипатқа ие байланыстар мен қатынастарды кӛре білу. Психикалық әрекеттің
даму барысындағы оның заңдылықтарын оқытып – үйрету психологияның
негізгі міндеті болып табылады. Соңғы жылдары психологиялық зертеулер
айтарлықтай ұлғайып, жаңа ғылыми бағыттар мен пәндер пайда болды.
Психология ғылымынында жаңа болжамдар мен тұжырымдамалар пайда
болып, психология жаңа тәжірибелік мәліметтермен толысуда.
Психология ғылымын зерттеу нәтижелері бұл пәннің барлық салалары
мен тармақтарын дамытып отырудың іргетасы болып есептеледі. Сондықтан
бұл пәнді оқып меңгеруде мынандай негізгі екі бӛлімін қарастырамыз:
1) психикалық процестер;
2) психикалық қасиетте;
3)психикалық қалып.
1)Психикалық процестер: түйсік, қабылдау, зейін, ойлау мен сӛйлеу,
қиял және елес, ес;
2)Психикалық қасиеттер: сезім және эмоция, ерік, темперамент, мінез,
қабілет.
3) Психикалық қалып: адамның түрлі кӛңіл күйінің (зерігу, үрейлену,
абыржу, ашулану, қуану)т.б. компоненттері.
Сонымен, психология – психикалық құбылыстардың, пайда болу,
қалыптасу заңдылықтарын және механизмдерін зерттейтін ғылым.
Психология алдында тұрған теориялық және тәжірибелік міндеттердің
кӛпшілігіне байланысты қазіргі уақыттағы психология ғылымы қарқынды даму
үстінде. Психикалық әрекеттің даму барысындағы оның заңдылықтарын
оқытып - үйрету психологияның негізгі міндеті болып табылады.
Психология зерттейтін құбылыстар аумағы ӛте кең. Ол күрделілік деңгейі
әр түрлі - сезім мүшелеріне әсер ететін объектінің жеке түрлерінің қарапайым
айырмашылығынан бастап тұлғаның мотивтік күресіне дейін болатын адамның
күйлері мен қасиеттерін, процестерді қамтиды. Зерттелетін құбылыстар мен
олардың байланыстарын жалпы және дерексіз сипаттау - теория болады деп
кӛпшілік санайтынын ерекше атап айтқан жӛн. Алайда мұнымен теориялық
жұмыс бітпейді, сондай-ақ бұған жиналған білімдерді салыстыру мен
интеграциялау да, оларды жүйелеу де және т.б. кіреді. Бұл жұмыстың негізгі
мақсаты болып зерттелетін құбылыстардың мағынасын ашу саналады. Осыған
байланысты әдіснамалық мәселелер пайда болады.
Психологияның тӛмендегідей негізгі дәрежелері бӛлініп айтылған:
бейнелеу дәрежесі, әрекет дәрежесі, тұлға дәрежесі, қарым-қатынас дәрежесі,
сондай-ақ жалпыламалық деңгейі бойынша дәрежеге теңелетін ұғымдар бұл
"әлеуметтік" және "биологиялық" ұғымдар. Адамның әлеуметтік және табиғи
касиеттерінің объективтік байланыстарын, әлеуметтік және биологиялық
детерминанттарының даму барысындағы қатынасын анықтау-ғылымның
күрделі міндеттерінің бірін білдіреді.
Алдыңғы онжылдықтардағы психология пәнінің теориясы басым болғаны
белгілі. Оның қазіргі уақыттағы қоғам ӛміріндегі ролі қарқынды түрде
ӛзгерген. Ол ӛнеркәсіптегі, мемлекеттік басқарудағы, медицинадағы,
мәдениеттегі, спорттағы, білім беру жүйесіндегі және т.б. ерекше кәсіби
практикалық әрекеттің аумағына айналуда. Психологиялық ғылымды
практикалық міндеттерді шешуге енгізу, оның теориясының даму жағдайларын
да маңызды ӛзгеріске ұшыратады.
Халық ағарту жүйесінің барлық салаларында (мектепке дейінгі білім
беру, орта, жалпы білім беру мектебі, арнайы орта білім беру, жоғары мектеп)
психологияға тиісті мәселелер туады. Психикалық құбылыстардың жүйесін
түгелдей дерлік - тұлғаның қарапайым сезінулерінен бастап, психикалық
қасиеттеріне дейін зерттеу олар бағынатын объективтік зандылықтарды ашуға
бағытталған. Бұл зерттеудің ғылыми негізін жасаудағы, қоғамдық мәселені
шешудегі, оқу және тәрбие ұйымдарын жетілдірудегі маңызы зор.
Достарыңызбен бөлісу: |
