1 Қазақстан республикасы жоғары оқу орындарының



жүктеу 20,84 Mb.
Pdf просмотр
бет23/56
Дата14.08.2022
өлшемі20,84 Mb.
#39102
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   56
125
Интеллектің
 
факторлы
 
модельдері
Интеллект
топтамасының
теореялық
деңгейін
К

Спирмен
жалпы
фактор
ретінде
қарастырды

Əр
түрлі
интеллектуалды
тесттерді
орын
-
дап
жаттыққан
зерттелінуші
өзге
тесттердің
шешімін
табуда
жақсы
жетістіктерге
жетіп

оң
бағаға
ие
болады

Мысалы

ойлау
əрекетіне
арналған
тестін
жоғары
деңгейде
орындай
алған
адам

басқа
да
таным
қабілеттеріне
арналған
тесттерді
нəтижелі
орындайды

Əр
түрлі
интел
-
лектуалды
тест
нəтижелерінің
арасында
корреляциялық
байланыс
бар

Спирменнің
моделі
интелектің
екі
факторлы
моделі
деп
аталады

Ол

G - «
ақыл
-
ой
энергиясы
» 
ретінде
анықталады
, S – «
интеллектуалды
белсенділік
» 
немесе
тес
тапсырмаларының
ерекшелігін
айқындайды

Кейіннен
екі
факторлы
интеллект
моделі
тағы
факторлар
-
мен
толықтырылып

Спирмен
тұжырымы
иерархиялық
модель
-
ге
ауысты

Бұл
факторлар
механикалық

арифметикалық
жəне
лингвистикалық
(
вербалды

қабілеттер

жəне

факторлар
арасын
-
да
орналасатындығын
дəлелдеді
.
Л

Терстоун
 
моделі
.
Л

Терстоун
интелект
теориясы
жалпы
интелекттің
бар
болуын
жоққа
шығарады

Ол
зерттелуші
орындаған
интеллектің
іс
-
əрекетін
анықтауға
арналған
60 
тестің
жауаптарына
корреляция
жасады

Сөйтіп

бірнеше
факторлар
тобын
анықтады

Соның
негізіне
қарай
төмендегідей

фактор
«
біріншілік
ақыл
-
ой
қабілеттері
» 
деген
атқа
ие
болды

Олар
:
P- 
қабылдау
-
көрнекілік
образдарда
бөлшектеу
қабілеттілігі
.
N- 
есептеу

арифметикалық
əрекеттерді
орындау
қабілеттілігі
V- 
вербалды
түсіну
-
текстер
жəне
сөздер
мағынасын
түсініп

ашу
қабілеттілігі
F- 
үстірт
(
беглость

сөйлеу

ұсынылған
критерий
U- 
сəйкес
жылдам
сөз
табу
(
подобрать
)
M- 
ес
-
мəліметті
тез
есте
сақтап

жаңғырту
қабілеті
.
R-
логикалық
пайымдау
– 
əріп

сандар

фигуралар
тізбегіндегі
заңдылықты
анықтау
қабілеттілігі
.
Нəтижесінде
бір
көрсеткішті
қолдану
мүмкін
емес

белгілі
бір
интеллектуалды
топқа
жауап
беретін
ақыл
-
ой
қабілетінің
профилі
қолданылуы
тиіс
деген
қорытынды
жасалды

Алайда
зерттеу
нəтижелері
көрсеткендей
анықталған
факторлар
толықтай
тəуелсіз
болуы
мүмкін
емес

Əрбір
көрсеткіштің
байланысы
біртекті

фактордың
бар
екендігін
көрсетті
.
Дж

Гилфорд
 
моделі
.
Л

Терстоунның
интеллектуалды
қабі
ле
-
тінің
сан
қырлы
тұжырымдары
американ
психологы
Дж

Гилфордтың


126
еңбектерінде
жалғасын
тапты

Ол
интеллектуалды
қабілеттердің
моделін
əр
түрлі
сипатта
ұсынды

Гилфордтың
сан
қырлы
(
көпөлшемді

құрылымдық
моделі
үш
өлшемге
негізделеді
.
1) 
Ақыл
-
ой
операцияларын
орындау
түрі
(
таным

есте
сақтау

баға

конвергенция

дивергенция
)
2) 
Интеллектуалды
əрекеттің
мазмұны
(
шынайылылық

сөйлеу
жəне
жүріс
-
тұрыс
мəдениеті
)
3) 
Нəтиженің
түрлері
(
топ

класс

қарым
-
қатынас

жүйелі
пікірлер
)
Сонымен
интеллекттің
əрбір
бағаланатын
фактор

бір
өлшеммен
байланысты
болады
.
Гилфордтың
классификациялық
үлгісінде
120 
фактор
тіркелген

Гилфорд
зерттеулеріндегі
жетістіктерді
байланыстыруға
болмайды

яғни
бұдан
интеллектіні
бір
қабілет
ретінде
қарауға
болмайды
деген
тұжырым
жасаймыз
.
28 
тамыз
1959 
жылы
«
Америка
психологы
» 
атты
журналда
Джой
Пол
Гилфордтың
«
Интелекттің
үш
қыры
» 
атты
мақаласы
шықты

Мақала
Гилфордтың
13 
сəуір
1959 
ж

Стэнфорд
университетінде
оқыған
дəрісінің
құрылымын
ұсынған
болатын

Гилфорд
интел
-
лект
қасиеттеріне
топтама
жасау
кезінде
жүйелі
сипаттама
береді

Теориялық
жағынан
бұл
модель
өте
қызықты

ал
практикада
кеңінен
қолданылды

Сондықтан
бұл
модель
ғалымдар
арасынан
үлкен
қолдау
тапты

Интеллектуалды
қабілеттерді
диагностикалауға
бағытталған
тест
тапсырмалар
осыған
ұқсас
өзгешеліктердің
болуынан

шығармашылық
қабілетті
көрсетуге
арналған
идеялық
жағдайлар
төмендегілерден
тұрады
деген
ойға
итермелейді

шектелмеген
уақыт
ішінде
қойылған
мəселе
бойынша
жұмыс
істей
отырып

зерттелінуші
міндетті
өзі
қояды

шешу
тəсілін
өзі
таңдайды

осының
негізінде
зерттелінуші
тек
субъективті
емес

сондай
-
ақ
объективті
жаңа
бірнеше
ойды
тудыра
алады
.
Тесттердің
көпшілігі
баланың
креативтілігінің
дамуына
əсер
етеді

бірақ
мұндағы
бір
қиыншылық
баланың
жауабын
бағалау
болып
табылады
.
Бала
қандай
да
бір
потенциалмен
туылса
да

интеллект
мінез
-
құлық
формаларының
дамуы
үшін
қажеттілік

өзі
өмір
сүретін
орта
-
мен
өзара
əрекеттестік
байланысын
дамыту

оны
жетілдіру
арқылы
жүзеге
асады

Интеллект
коэффициентін
Стенфорд
-
Бине
тесті
мен
Векслер
шкаласы
бойынша
өлшеуге
болады

Шығармашылық
ойлаудың
өзгешелік
белгілері
болғанымен

интеллекті
бірдей
бол
-
майды

І
Q – 120–
дан
жоғары
болған
жағдайда
шығармашылық
пен


127
интеллектуалды
іс
-
əрекет
арасындағы
корреляция
жоғалады

себебі
шығармашылық
ойлауда
интеллектіге
тəн
ерекшелік
болады

Креативтілік
пен
интеллектінің
өзара
байланысы
туралы
мəселе

креативтіліктің
өз
алдына
фактор
ретінде
бөліне
бастаған
кезден
қойыла
бастады

Гилфорд
шығармашылық
дарындылық
дивергентті
ойлау
мен
ақыл
-
ойды
біртұтастылыққа
бағыттайды

Гилфорд
өзінің
көптеген
еңбектерінде
ақыл
-
ой
мен
креативтіліктің
өзара
байланысын
ашып
көрсетуге
тырысады

Оның
айтуы
бойынша

интеллект
нəтижесін
дұрыс
түсінуде
жəне
жаңа
материалды
меңгеруде
анықталады

ал
дивергентті
ойлау
шығармашылық
өнімді
анықтайды

Креативтілікті
қабілет
деп
қарастырушылардың
бірі
– 
Е

П

Тор
-
ренс

Ол
білімдердегі
кемшіліктерді

білмейтіндерін

жетіспейтін
элементтерді
жəне
т
.
б

жақын
қабылдайтын
қабілет
деп
қарастырды

Біздің
пікірімізше

шығармашылық
потенциал
дамуының
негізі
– 
интеллектуалды
жəне
креативті
даму
ерекшеліктері
мен
олардың
өзара
байланыс
тəуелдігін

интеллектуалды
дамуының
диагностикалық
нəтижелерін
қарастырып

мектеп
мұғалімдері
да
-
рынды

қабілетті
балаға
қалай
түсінетіндіктерін
анықтау
мақсатында
сауалнамалар
жүргізу
арқылы
баланың
«
шығармашылық
қабілет
» 
моделін
жасауға
мүмкіншілік
береді

Қабілеттер
 
тесті
Қазіргі
қоғамда

əлеуметтік
ортада
тұлғаның
интеллектуалды
даму
деңгейі
өзекті
мəселе
бола
алады

Сондықтан
да
жеткіншектік
шақта
интеллектуалды
даму
деңгейін
зерттейтін
көптеген
əдістемелер
бар

Сол
əдістемелердің
бірі
ақыл
-
ой
дамуын
анықтауға
арналған
мектептік
тест

көп
жағдайда
бұл
əдістемені
қысқаша
түрде
ШТУР
деп
атайды
).
Бұл
тест
мектептегі
жеткіншек
жəне
жасөспірімнің
ақыл
-
ой
деңгейін
диагностикалауға
арналған

Бір
вариантының
өзі

тапсыр
-
мадан
(
субтестен

тұрады

Əрбір
субтест
белгілі
бір
уақыт
көлеміне
қарай
орындалады
.
1-
тапсырма
. «1-
хабардар
болу
» - 8 
минут
беріледі
.
2-
тапсырма
. «2-
хабардар
болу
» - 4 
минут
беріледі
.
3-
тапсырма
. «
Анология
» - 10 
минут
беріледі
.
4-
тапсырма
. «
Топтастыру
» - 7 
минут
5-
тапсырма
. «
Жалпылау
» - 8 
минут
6-
тапсырма
. «
Сандық
қатарлар
» - 7 
минут
уақыт
беріледі
.
Нұсқау
: «
Сізге
қоршаған
ортадағы
заттар
мен
құбылыстарды
салы
-


128
стыру

жалпылау

айырмашылығын
табу
жəне
талдауға
бағытталған
тапсырмалар
беріледі

Бұл
тапсырмалар
сабақта
өтіп
жатқан
тақырыптарға
ұқсайды

бірақ
өзіндік
айырмашылығы
бар

Сіздерге
қалам
мен
арнайы
бланкі
таратылады

Əрбір
субтесті
орындау
үшін
бағыт
-
бағдар
берілетін
түсініктемелер
жазылады
жəне
əр
тапсырманың
шектеулі
уақыты
беріледі

Бастаушының
бұйрығы
бойынша
басталады
жəне
аяқталады

Тапсырма
талапқа
сəйкес
орындалуы
керек

Мыса
-
лы

бірінші
сұрақ
қиындық
туғызса

əрі
қарай
орындай
беріңіз

себебі
уақыт
сізді
күтпейді

Шапшаң
жəне
қатесіз
орындауға
тырысыңыз
». 
Нұсқауды
түсіндіріп
болғаннан
кейін

зерттеуші
тестік
бланкілерді
та
-
ратады

Ал
оқушылар

ең
алдымен

бланкінің
жоғарғы
жағындағы
аты
-
жөні
мен
сыныбын
толтырады

Содан
кейін
экспериментатор
бірінші
субтест
бойынша
тапсырманы
түсіндіреді

Аудиторияның
барлығына
түсіндіріп
болғаннан
кейін
бірдей
уақытта
бастайды

Əрбір
субтестің
уақыты
біткеннен
соң
келесі
субтестің
мазмұны
түсіндірледі

Тесттің
нəтижесін
шығару
.
Əрбір
субтестегі
дұрыс
жауаптарды
тексеріп
шығу



субтестің
жауаптарын
ұпайлар
бойынша
белгілейді


тапсырманы
нақты
дұрыс
таба
алса

ұпай
;
дұрыс
жауапқа
ұқсас
болса
– 1 
ұпай
;
дұрыс
жауаптан
алшақ
болса
– 0 
ұпай
.
3. 
Барлық
тапсырма
бойынша
ұпайдың
қосындысын
шығару

Бірінші
субтест
бойынша

топтағы
əрбір
мүшелердің
деңгейлері
салыстырылады
жəне
барлық
субтестің
арифметикалық
орталық
нəтижесі
шығарылады
.
Екінші
субтест
бойынша

тест
нəтижесін
сапалы
тұрғыдан
талдау
жасау
келесідегідей
болып
орындалады

Үшінші
субтест
бойынша

а

құрылымдық
байланысы
бар

қарама
-
қайшылықты
себеп
-
салдары
қамтылған
логикалық
байла
-
нысы
бар
жан
-
жақты
өңделген
сұрақтар

б

логикалық
байланыспен
объективті
құрылған
тапсырмалар

в

тесттің
мазмұны
мектептегі
пəндер
бойынша
қарастырылған
;
Төртінші
субтест
бойынша

а

тапсырма
мазмұны
жағынан
жеңіл
орындауға
бағытталған

б

тапсырмада
дəл
жəне
абстрактылы
түсі
-
ніктемелер
беріледі

аңғарып
отырмаса
көп
қате
жіберіп
алуға
болады
.
Бесінші
субтест
бойынша

а

нақты
белгілерді
жалпылауға
негізделген
;
б

тапсырманы
топтастыру
барысында
абстрактылы
түсінік
-
темелерге
жүктеледі
.



жүктеу 20,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   56




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау