Қарапайым
жəне
күрделі
қабілеттер
Қабілеттер
Қарапайым
Күрделі
Жалпы
Барлық
адамдарға
тəн
қабі
-
леттердің
психикалық
бейне
-
сінің
негізгі
формалары
:
түйсік
,
қабылдау
,
есте
сақтау
,
эмоцияға
берілу
,
ойлау
.
Жалпы
адамдардың
əр
түрлі
іс
-
əрекетіне
сай
қабілеттілік
деңгейі
;
ойын
,
оқу
,
еңбек
,
қарым
-
қатынас
.
Арнайы
Барлық
адамдарға
тəн
емес
ерекшеліктер
;
əуенді
есту
,
нақты
көз
мөлшер
,
қайсарлық
,
мағынасы
бойынша
есте
сақтау
.
Барлық
адамдарға
тəн
емес
қасиеттер
;
кəсіби
,
специфи
-
калық
,
ерекше
.
Жеке
адамның
қандай
да
бір
іс
-
əрекетте
жетістікке
жету
деңгейін
қабілеттілік
өлшемі
деп
білеміз
.
Мысалы
,
аз
күш
жұмсау
,
шапшаңдық
.
Егер
адамдардың
іс
-
əрекеттегі
жетістіктері
бірдей
болса
,
олардың
іс
-
əрекетте
жету
тəсілдері
ескеріледі
.
Қолайлы
тəсілдермен
жетістіктерге
жете
аламыз
.
Қабілеттілік
білімді
игеру
,
дағдымен
110
икемділікті
қалыптастыру
жетістіктермен
сипатталады
.
Жеке
адамға
арнайы
жəне
жалпы
қабілеттіліктер
тесттері
қолданылады
(
интел
-
лект
тесті
).
Арнайы
қабілеттіліктердің
тесті
белгілі
іс
-
əрекет
түріне
байланысты
кəсіби
таңдау
жəне
бағдар
саласындағы
міндеттерді
ше
-
шуге
бағытталған
.
Психология
ғылымында
арнайы
қабілеттердің
екі
топтамасы
болады
.
1)
психикалық
функциялар
түрі
бойынша
(
моторлы
,
сенсорлы
).
2)
іс
-
əрекет
түрлеріне
байланысты
(
техникалық
жəне
кəсіптік
,
яғни
белгілі
мамандыққа
сəйкес
артисттік
,
көркемдік
жəне
т
.
б
.).
Жетістіктер
тесті
.
Қабілеттілік
тесті
қандайда
бір
іс
-
əрекеттің
орындалу
барысын
болжау
үшін
қолданылса
,
жетістіктер
тесті
индивидтің
нақ
осы
шақтағы
жетістігін
бағалауға
мүмкіндік
береді
.
Жетістіктер
тестінің
екі
тобы
бар
:
кең
қамтылған
жетістіктер
мен
нақты
оқу
материалымен
байланысты
жетістіктер
тесті
.
Кең
қамтылған
жетістіктер
тесті
оқудың
негізгі
мақсаттары
бойынша
дағдыларды
бағалауға
бағытталған
(
мысалы
,
ғылыми
принциптерді
түсінуге
бағытталған
тесттер
).
Нақты
пəндер
бойынша
жетістікке
жету
тесті
(
математика
мен
оқудағы
жетістіктер
)
оқу
бағдарламасы
элементтерін
иемденуді
бағалауға
бағытталған
.
Мұндай
тесттер
бірнеше
функцияларды
атқарады
.
–
білімді
тексеру
тəсілі
ретінде
жүреді
;
–
оқудың
жетіспеушіліктерін
анықтайды
;
–
оқудың
кейінгі
бағытын
анықтайды
;
–
оқушының
мотивациясын
қамтамасыз
етеді
;
–
оқуды
индивид
қажеттіліктеріне
бейімдеуге
көмектеседі
;
–
оқушының
жинақталған
білімі
бойынша
мағлұмат
береді
.
Жеке
адамды
зерттеудегі
негізгі
бағыттар
L-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəлімет
күнделікті
өмірдегі
мінез
-
құлқы
негізге
алынады
.
Q-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəліметтік
сұрақнама
,
өзіндік
бағалау
əдісі
арқылы
алынады
.
T-
мəліметтер
жеке
адам
туралы
мəлімет
объективті
тесттерді
жүргізу
көмегімен
алынады
.
Қабілеттерді
зерттеу
Ч
.
Спирмен
теорияларынан
басталды
.
Ал
оны
ары
қарай
американ
психологтары
Т
.
Кими
жəне
Л
.
Тэрстон
жалғастырды
.
Қабілеттілік
тестер
негізінен
белгілі
оқиғаның
тал
-
111
дауына
жəне
жіктелуіне
қарай
қарастырылады
.
Белгілі
оқиғаның
талдануы
эксперименттік
психология
тұжырымына
негізделген
тестердің
көмегімен
жүзеге
асады
.
Мұнда
бөлек
психикалық
функ
-
циялар
нақты
іс
-
əрекетте
,
жағдайда
өлшенеді
де
өзара
байланысын
құрайды
.
«
Клиникалық
психологияның
жеңісі
»
деген
серияда
,
Д
.
Шультенің
«
Мінез
-
құлық
терапеясындағы
диагностика
» (1974)
деген
кітабы
жарыққа
шықты
,
ол
бихевиористік
позицияда
жазылса
да
,
онда
психодиагностиканың
болашақта
дамуы
үшін
өте
керекті
жағдайлар
бар
.
Автор
өз
ойын
былай
түйіндейді
: «
Жеке
адам
диагностика
-
сында
дəстүрлі
əдістер
мен
мінез
-
құлық
ерекшеліктерін
анықтауға
бағытталған
болжамдар
негізге
алынады
».
Осындай
тəсілдер
арқылы
өзінің
мақсатын
білдіру
,
қазіргі
кезде
көп
қолданылатын
жеке
адам
тестінен
көрінеді
.
Психодиагностикалық
стандартты
əдістердің
нормаларының
си
-
паттамасы
тест
нəтижелерін
талдау
барысында
қажет
етеді
.
Мысалы
:
интеллект
тестінің
алғашқы
IQ
көрсеткіштері
норма
көрсеткішімен
салыстырылады
(IQ 43, 44, 45
балл
-
Равен
тесті
бойынша
).
Егер
IQ
көрсеткішінен
төмен
болса
,
онда
ол
орташа
деп
бағаланады
.
Психологиялық
тесттердің
келесі
бір
түрі
интеллект
тесті
.
Интеллектіні
тестілеу
мəселелері
,
ақыл
-
ой
тесті
немесе
жалпы
қабілеттілік
тесттер
,
яғни
адамның
интеллектуалды
даму
деңгейін
өлшеу
үшін
арналған
.
Интеллект
түсінігі
ақыл
-
ой
тесттердің
дамуы
ба
-
рысында
əртүрлі
өзгерістерге
ұшырап
отырады
. 20
жылдары
интеллект
психологиясында
дағдарыс
жағдайлары
пайда
болды
.
Психологиялық
ұғымдар
қатарында
«
интеллект
»
терминін
қолданылу
барысында
көптеген
сұрақтар
туындайды
.
Интеллектуалды
тест
ежелгі
бағыт
шеңберінде
зерттелінеді
:
тестология
жəне
эксперименттік
психоло
-
гия
.
Тестология
бағытының
мəні
интеллектілік
тесттер
емес
,
нақты
таным
қабілеттер
жиынтығын
өлшеуімен
түсіндіріледі
.
Бұл
бағыттағы
дағдарыс
себебі
«
интеллект
»
түсінігін
«
оқуға
қабілеттілік
»
деп
түсіну
.
Интеллекттің
неотестологиялық
теориясы
IQ
концепциясын
мойын
-
дайды
,
мұнда
IQ
когнитивті
процестердің
баламасына
сəйкес
келеді
:
қабылдау
,
ес
,
ойлау
т
.
б
.
Психологияның
эксперименттік
бағытын
Ж
.
Пиаже
интеллектіні
генетикалық
идея
ретінде
түсіндіреді
.
Л
.
С
.
Выготский
интеллект
да
-
муына
əлеуметтік
-
мəдени
фактордың
əсерін
қарастырады
.
IQ
түсінігі
.
Интеллект
тесттер
бірнеше
тапсырмалардан
тұрады
,
олар
интеллект
функцияларды
өлшеуге
бағытталған
(
логикалық
112
ойлау
,
мағыналық
жəне
ассоциативтік
ес
).
Мысалы
,
Векслер
балалардың
интеллектісін
зерттеуге
арналған
интеллект
тестінде
əрбір
субътест
11
ұпаймен
көрсетеді
,
яғни
əрбір
субътестке
1
минут
беріледі
.
Тест
бойынша
мəліметтердің
нəтижелері
профилді
түрінде
ұсынылады
.
Тестті
бағалау
барлық
субътесттер
бойынша
орта
мəнді
табумен
жүзеге
асырылады
.
Векслер
жалпы
нəтижені
IQ-
дің
мəні
ретінде
ұсынылады
.
IQ –
интеллект
дамудың
сандық
көрсеткіші
.
Ол
формула
бойын
-
ша
есептеледі
.
Ақыл
-
ой
жасы
IQ_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _* 100
хронологиялық
жасы
Математикалық
-
статистикалық
аппараттық
даму
барысында
IQ-
дің
сандық
көрсеткіші
,
стандартты
IQ
көрсеткіштерімен
ауыстыры
-
лады
.
Векслер
ең
бірінші
болып
IQ
стандарттық
шкаласын
ендірді
.
Талдау
барысында
жалпы
IQ
көрсеткішіне
сүйенуге
болмай
-
ды
.
Субътест
бойынша
нəтижелер
профилін
талдау
мазмұндық
мəлімет
береді
. IQ-
дің
мəні
қандай
субътестте
нəтиже
орташа
,
төмен
екендігін
анықтауға
мүмкіндік
бермейді
,
сондықтан
субътесттерді
бөлек
қарастыру
керек
.
Ч
.
Спирменнің
зерттеу
нəтижелері
,
ин
-
теллект
тесттердің
арасында
жағымды
корреляция
бар
екендігі
анықтады
.
Ч
.
Спирмен
пікірінше
,
жағымды
корреляцияның
интел
-
лект
əрекеттердің
ортақ
факторлардың
бар
болуымен
байланысты
.
Бұл
факторды
Спирмен
немесе
«G»
фактор
деп
атады
.
Спирмен
со
-
нымен
бірге
,
іс
-
əрекеттің
бір
түріне
тəуелді
,
басқа
факторлар
да
бар
екендігін
атап
көрсетеді
(S
фактор
).
Терстоун
(
көпфакторлы
теория
)
зерттеуі
бойынша
,
тесттер
арасындағы
корреляцияның
анықталуы
тек
бір
«G»
факторымен
түсіндірілмейді
.
Ол
12
факторды
анықтап
,
«
алғашқы
ақыл
-
ой
қабілеттілігі
»
деп
атады
.
Достарыңызбен бөлісу: |