Тақырыптық
апперцивті
тест
(
ТАТ
)
ТАТ
-
жобалау
əдісіне
жатады
.
Ол
алғаш
рет
1935
жылы
ашыл
-
ды
.
Алғашында
қиялды
тəжірибелік
тұрғыдан
зерттеу
əдістемесіне
жатқызылды
.
Əдістемені
Г
.
Мюррей
қолданысқа
ұсынды
.
Əлеуметтік
қарым
-
қатынаста
əлеуметтік
ортада
көрініс
беретін
жеке
тұлғаның
ерекшеліктерін
анықтауға
қолданылды
.
Тұлғаның
эмоциялық
тұрақсыздық
басымдылығын
жəне
дау
-
жанжалға
бейімділігін
,
қажеттіліктерін
қанағаттандыру
амалдарын
білуге
бағытталған
.
Ол
үшін
төмендегідей
мəселелерге
назар
аударуымыз
қажет
.
Тұлға
позициясының
ерекшелігі
(
іс
-
əрекеті
қуанышты
,
қайғылы
жəне
т
.
б
.).
Адамның
өз
санасының
ішкі
əлемінің
ерекшілігі
(
симпатия
,
антипатия
,
бауырмалдылығы
).
Басымдылық
тенденциясы
.
Əрекет
тəсіл
(
əрекетті
ұйымдастыру
тəсілдері
мен
практикалық
ойлау
ерекшілігі
,
өмірде
туатын
мəселелерді
шешу
тəсілдері
).
Тұлғаның
динамикалық
жағы
(
іс
-
əрекет
ритмі
,
эмоционал
-
ды
максимум
импульстер
саны
,
реактивтілік
).
ТАТ
стандартты
кестелер
жинағынан
жəне
түсініксіз
ситуация
-
лар
бейнеленген
суреттерден
тұрады
.
Автордың
ойынша
əрбір
кесте
белгілі
ситуацияларға
байланысты
жəне
түрлі
мағынада
өңделеді
,
оның
өзектілігін
білдіреді
.
Жанұя
конфликтілерін
,
бағыңқы
-
доминанттылық
,
агрессия
мен
өзіне
-
өзі
қол
жұмсауға
итермелейтін
мəліметтерді
жазатын
кесте
арнайы
бөлінеді
.
Ер
жəне
əйел
адамға
кестелердің
жартысы
арнайы
беріледі
.
Жасөспірімдер
өз
алдына
бөлек
сипаттамаға
ие
болады
.
Зерттелінушілерге
20-
дан
аспайтын
кестелер
жинағы
беріледі
.
Зерттеу
жұмысы
екі
сеанстан
тұрады
,
олардың
ұйымдастырылу
40
мерзімі
бір
күндік
үзілістен
тұрады
.
Өткізілу
кезіндегі
атмосфера
жайлы
,
ыңғайлы
,
тыныш
болуы
керек
.
Жұмысты
ең
қарапайым
əдістемеден
бастаған
дұрыс
.
Ол
нақты
тақырыпта
сурет
салу
.
Бұл
суретте
зерттелінуші
туралы
негізгі
мағлұматтарды
тізген
дұрыс
(
əулеметтік
орны
,
жанұя
құрамы
,
білім
деңгейі
,
мамандығы
).
1-
ші
күні
1-
ден
10-
шы
кестеге
дейін
беріледі
2-
ші
күні
əдеттегідей
11-
ден
20-
ға
дейін
. 1-
ші
сеанс
кезінде
зерттелінуші
жас
ерекшілігіне
жəне
мəдени
деңгейдің
өзгеруіне
қарамастан
стандартты
нұсқау
беріледі
.
Экспериментті
өткізу
барысы
;
Тесттегі
баға
беру
жəне
көрсеткіштер
жүйесі
туралы
ешқандай
мəліметті
зерттелінуші
білмеуі
керек
.
Тесттік
сурет
бейнелен
-
ген
парақтарын
кезекпен
кезек
жеке
нөмірлер
арқылы
белгілеп
,
зерттелінушіге
қатар
көрсетілгені
жөн
.
Зерттелінушіге
5
бөліктен
тұратын
,
нұсқау
беріледі
;
1)
Сіз
мына
суретте
не
көріп
тұрсыз
?
Жағдайды
баяндап
беріңіз
.
2)
Сіздің
пікіріңіз
бойынша
,
бұл
жағдайдың
туындауына
не
се
-
беп
болды
?
3)
Енді
əрі
қарай
не
болады
?
4)
Суретте
бейнелеген
адамдардың
ойы
қандай
?
5)
Бейнеленген
суреттегі
адамдардың
сезімі
қандай
?
Бастапқы
хаттамада
барлық
жауаптар
жазылады
жəне
мүмкіндігінше
толық
жазылады
.
Бағалаусыз
таза
параққа
жазылады
.
Өткізілу
барысы
:
Əрбір
суретке
əңгіме
құру
керек
.
А
)
Зерттелінушінің
пікірі
бойынша
дəл
осы
кезде
суретте
не
бо
-
лып
жатқанын
түсіндіру
.
В
)
Бұл
ситуация
қандай
себептен
болғанын
сипаттау
.
С
)
Бейнеленген
адамдар
сезімі
мен
уайымы
туралы
айту
.
Д
)
Адамдар
ойын
елестету
,
түсіну
.
2-
ші
сеанстың
өткізілу
барысы
қайталанады
жəне
əңгіме
шынайы
өмірлік
оқиға
ретінде
қабылданып
,
қиялға
ерік
берілген
кезде
жақсы
ұйымдастырылады
.
Тест
материалында
тапсырмадағы
жағдайларға
байланысты
зерттелінуші
мүмкіндігінше
өзі
сезіне
отырып
,
суреттің
ешқандай
заттық
бейнелерін
қалдырмай
елестету
керек
жəне
бос
орынға
сол
бойынша
əңгіме
құрастыруы
қажет
.
Тəжірибе
кезінде
жалпы
кестеге
əңгіме
айта
бастаған
аралықтағы
ұзақ
уақыт
бойғы
тоқтаулар
,
жаңылысулар
,
өзіндік
сөздер
тіркеледі
.
Зерттеу
бары
-
41
сында
сұрақтар
зерттелінушіге
көріністер
мен
жаңалықтар
туралы
толығырақ
мəліметтер
алу
мақсатында
қойылады
.
Тақырыптық
апперцивті
тестті
тек
тұлға
жобасын
жасап
қана
қоймай
,
сонымен
бірге
тұлға
жауаптары
ерекшелігі
көрсетіледі
.
Тақырыптық
апперцивті
тесткинофильм
түрінде
беріледі
,
өмірдің
əр
түрлі
жағдайларындағы
тұлға
мінез
-
құлқына
байланысты
бейнелері
ашық
көрсетіледі
.
Практикалық
Тақырыптық
апперцивті
тесттің
нұсқасында
28
сурет
бар
.
Басқа
тесттерден
айырмашылығы
тұлғаның
динамикалық
құрылымының
даралық
ерекшеліктерін
зерттеуде
жəне
əрекет
ету
бағытын
таңдауда
шексіз
ерік
беріледі
.
Мысалы
,
Р
.
Роршах
тестінде
анықталмаған
қоздырғыш
«
Дақ
»,
ал
тақырыптық
апперцивті
тест
жүйесінде
анықталмаған
стимул
–
ерікті
жауап
.
Тақырыптық
апперцивті
тест
бойынша
жауап
беру
еркі
шектеусіз
,
бейне
жəне
суретті
өңдеудің
нəтижесінде
алынған
мате
-
риалмен
түрлі
принциптер
бойынша
тəжірибиелер
жүргізілуі
тиіс
.
Əдістеменің
өңделуі
.
Тақырыптық
апперцивті
тестін
өңдеуге
арналған
20
шақты
сызба
бар
,
олар
тек
əңгімелер
талдауын
ғана
емес
категорияларға
жəне
тұлға
типтеріне
қарай
бөлінеді
.
Соңғы
уақытта
əдістеменің
тиімділігін
көтеру
мақсатында
адамдарды
емдеу
үшін
қолданатын
бірнеше
жаңа
категориялар
енгізіледі
.
Олар
: 1)
ұзақ
мерзімді
, 2)
деңгейлі
, 3)
шартты
, 4)
икемділік
.
Осы
категориялардың
көрсеткіші
ұпай
түрінде
қойылады
жəне
əр
-
қайсысының
арасындағы
тығыз
байланыстар
ескеріледі
.
Мюррей
сызбасындағы
суреттердің
ерекшелігін
сипаттауда
деңгейлі
жəне
икемділік
категорияларының
болуы
,
əңгіменің
əрбір
кейіпкерінің
белсенділігін
анықтайды
.
Əртүрлі
деңгейдің
кезектестігі
мен
жиілігі
,
вариативтілігі
де
қарастырылады
.
Қиялғажайып
əңгімелерді
ұзақ
уақыт
бойы
ақиқатқа
сəйкестендіріліп
,
кəсіби
тұрғыдан
баяндалса
,
бұл
«
Артығымен
–
МЕН
»
күшінің
қажеттілігін
басады
.
Ерте
балалық
шақта
болған
уайымға
қатысты
мəселелерге
ерекше
зейін
аударылады
.
Мюр
-
рей
принципі
бойынша
тəжірибе
жұмысында
жұптасқан
қасиеттер
көрініс
береді
.
Олар
:
агрессия
,
қорғану
,
икемділік
,
депрессия
,
белгілі
бір
ойға
шамадан
тыс
берілуі
,
сезімнің
,
сананың
басқа
нəрсеге
тез
ауытқуы
,
көңілсіздік
,
эмоциялық
қозуын
білдіретін
психикалық
ауыр
жағдайдың
болуы
,
оптимизм
немесе
пессимизм
жəне
т
.
б
..
Алынған
нəтижелерді
талдау
.
Сəйкес
аталған
міндеттер
бой
-
ынша
өткізіледі
.
Ол
көріністердің
бас
кейіпкерін
табудан
бастала
-
ды
.
Суреттегі
кейіпкерді
зерттелінуші
өзіне
ұқсастырады
.
Зерттеу
кейіпкердің
маңызды
мінездемесін
анықтаудан
басталады
.
Соңында
42
қажеттіліктер
жəне
оларға
сəйкес
қысым
жасаушылар
тізімі
құрылады
.
Тақырыптық
апперцивті
тесттің
өңделуі
«
кейіпкердің
»
өзгеше
бейнесін
қалыптастырады
,
яғни
:
1.
Оның
сезімдері
,
қажеттіліктері
,
тілектері
қандай
жəне
қайсысы
басымырақ
?
2.
Қандай
көріністерден
əсер
алды
?
3.
Қоғамда
жəне
өмірде
өзара
қарым
-
қатынас
кезінде
белсенді
ме
əлде
белсенді
емес
пе
?
4.
Қажеттіліктерін
қанағаттандыру
мүмкін
бе
?
5.
Жетістікке
жетеме
немесе
фрустрацияға
икемдіме
?
6.
Қоғамдық
тəртіпке
қарсы
қылығы
көріне
ме
?
7.
Қоршаған
ортаны
қалай
түсінеді
,
ол
үшін
қандай
құндылықтарға
ие
?
Зерттелінушінің
əңгімесінен
көбіне
қияли
жəне
сюжеттегі
жағдайларға
деген
қатынасынан
өмірлік
тəжірибесін
көруге
бо
-
лады
.
Суреттегі
көрініс
көп
жағдайларда
қорғаныс
механизмінің
өнімі
ретінде
көрінеді
.
Көрініс
шынайылығын
тұлға
өз
басынан
өткізбегендіктен
,
оның
алған
əсерінің
тиімді
тұстары
есептелінеді
.
Өмірінде
басынан
өткізген
оқиғалар
уақыт
өткен
сайын
маңыздылығын
жояды
жəне
реңдік
бояуын
жоғалтады
.
Соны
-
мен
бірге
көріністе
сəл
ғана
айырмашылық
болады
.
Бірақ
басқа
адам
өмірінде
болып
жатқан
оқиғалар
,
жағдайларды
зерттелінуші
өз
бойынан
өткізеді
,
сезінеді
.
Бұл
диагностика
жасауға
маңызды
.
Егер
көріністен
ауытқығысы
келсе
,
онда
нақты
елес
қатынастары
,
сезімдері
жəне
қылықтары
зерттелінушіге
берілуі
маңызды
болып
табылады
.
Тұлғаға
маңызды
мəлімет
ретінде
əңгіменің
мазмұны
,
құрылымы
жəне
оның
сипаттамасын
талдауға
көмектеседі
.
Достарыңызбен бөлісу: |