Бекіту
сұрақтары
:
1.
Физикалық
жəне
психикалық
құбылыстар
арасындағысандық
байланысамалдары
құрастырылып
,
психофизиологиялық
заң
ашыл
-
ған
мерзімді
көрсетіңіз
?
2.
В
.
Вундт
,
Ф
.
Гальтон
,
Г
.
Эббингауыз
,
Торандайктың
ең
бек
-
терін
атап
көрсетіңіз
?
3.
А
.
Н
.
Леонтьев
,
А
.
Р
.
Лурия
,
П
.
Я
.
Гальперин
,
Л
.
С
.
Вы
гот
-
скийдің
психологиялық
-
педагогикалық
диагностика
саласында
зерттеген
еңбектерін
атаңыз
?
4.
Ресейде
психодиагностикалық
теорияның
дамуы
қандай
кезеңдерді
қамтыды
?
28
3-
БӨЛІМ
.
ПСИХОДИАГНОСТИКАЛЫҚ
ƏДІСТЕРДІҢ
САПАСЫН
БАҒАЛАУ
ЖƏНЕ
ТАНЫМАЛ
ТҮРЛЕРІ
3.1
Психодиагностикалық
тесттердің
жүйесі
.
3.2
Жобалау
əдістердің
анықтамасы
,
тарихы
жəне
түрлері
.
3.3
Тестің
сенімділігі
мен
валидтілігі
.
3.4
Тест
құру
технологиясы
жəне
олады
бейімдеу
.
3.1
Психодиагностикалық
тесттердің
жіктелімі
Ғылыми
танымда
психология
зерттейтін
құбылыстар
күрделі
болғанымен
,
оның
жетістіктері
зерттеу
əдістерінің
көптүрлілігіне
қарай
мазмұнды
нəтижелерге
қол
жеткізуге
толық
мүмкіндік
береді
.
Осы
негізде
психодиагностикалық
əдістемелердің
де
бірнеше
топта
-
масын
атап
көрсетуге
болады
(1-
Кесте
).
1-
кесте
ɋɍȻɔȿɄɌɂȼɌȱ
ɈȻɔȿɄɌɂȼɌȱ
Ȼɚԕɵɥɚɭ
Ԧɡɿɧ
ɛɚԕɵɥɚɭ
,
ɫɵɪɬԕɵ
,
ɟɪɤɿɧ
,
ɫɬɚɧɞɚɪɬɬɵ
Ɍɟɫɬɬɟɪ
Ɉɛɴɟɤɬɢɜɬɿ
ɋɚɭɚɥ
Ⱥɭɵɡɲɚ
,
ɠɚɡɛɚɲɚ
,
ɟɪɤɿɧ
ɫɬɚɧɞɚɪɬɬɵ
ɗɤɫɩɟɪɢɦɟɧɬ
Ɍɚɛɢԑɢ
,
ɡɟɪɬɯɚɧɚɥɵԕ
Ɍɟɫɬ
ɋɚɭɚɥɧɚɦɚ
-
ɬɟɫɬ
Ɍɚɩɫɵɪɦɚ
-
ɬɟɫɬ
Ɇɨɞɟɥɶɞɟɭ
Ɍɟɯɧɢɤɚɥɵԕ
ɦɚɬɟɦɚɬɢɤɚɥɵԕ
ɤɢɛɟɪɧɟɬɢɤɚɥɵԕ
29
Психологиялық
зерттеулердің
негізгі
əдістері
Жеке
адамды
зерттеуде
Кэттелдің
психодиагностикалық
əдіс
-
темесінің
бірнеше
түрінің
сипаттамасын
келтіруге
болады
.
1.
Жеке
тұлғаны
зерттеуге
арналған
психодиагностикалық
тестер
.
2.
Түрлі
материалдарды
,
сұрақтар
мен
тапсырмаларды
сөздік
сипаттау
немесе
сұрақ
-
жауап
тəсілі
.
3.
Вербалды
емес
əдістер
.
4.
Суреттер
негізінде
əңгіме
құру
.
5.
Дифференциалдық
-
диагностикалық
тестер
.
Психодиагностикалық
тестердің
мазмұнына
қарй
төмендегі
топ
-
тамасын
көрсетуге
болады
:
1.
Типологиялық
тест
–
мұнда
тестілеуге
жеке
тұлғаның
мінезі
,
темпераменті
,
нерв
жүйесін
диагностикалы
жəне
зерттелінушінің
мақсаты
,
қызығушылығы
,
шыдамдылығы
зерттеледі
.
2.
Тестілеу
сапасына
стандартты
жəне
стандартты
емес
тестер
,
яғни
:
-
жалпы
диагностикалық
(
Кэттелл
,
Айзенк
,
Векслер
сауалнама
-
лары
жəне
т
.
б
.);
-
кəсиби
тесттер
(
Армиялық
классификациялық
тест
);
-
қасиеттерді
зерттеу
тесттері
(
техникалық
,
музыкалық
жəне
т
.
б
.);
-
жетістікке
жетуді
зерттеу
тесттері
.
Сонымен
қолданылатын
жабдықтарға
байланысты
тесттер
төмендегідей
болып
бөлінеді
:
-
бланкілік
тестер
(«
қарындаш
-
қағаз
»)
қолдану
арқылы
;
-
Вэкслердің
қиын
фигураларын
қолдану
;
-
аппаратты
тесттер
,
олар
:
ойлау
,
ес
,
зейін
-
танымдық
процестерді
зерттеу
тестері
;
-
компьютерлік
тестер
.
Қолданылу
аясына
қарай
психодиагностикалық
зерттеу
əдістерін
төрт
топқа
бөлінеді
:
1.
Ұйымдастырылған
əдістер
.
2.
Эмпирикалық
əдістер
.
3.
Мағлұматтарды
өңдеу
əдісі
.
4.
Интерпретациялық
əдістер
.
Психодиагностикалық
əдістер
бағыттарына
сəйкес
қазіргі
таңда
кеңінен
қолданылып
жүрген
кейбір
авторлардың
топтамасын
ұсынуға
болады
:
30
І
.
Й
.
Шванцар
бойынша
психодиагностикалық
əдістердің
топтамасы
:
1.
Қолданылатын
мəліметтерге
сəйкес
(
Вербалды
,
вербалды
емес
,
манипуляциялық
тест
жəне
т
.
б
.).
2.
Алынған
көрсеткіштердің
санына
қарай
«
Дұрыс
»
жəне
əртүрлі
жауаптары
бар
тестер
.
3.
Зерттелушінің
психикалық
белсенділігі
бойынша
:
-
адамның
өз
санасының
ішкі
əлемін
зерттеуі
(
зерттелінушінің
өз
тəжірибесіне
сүйене
отырып
тұжырым
жасауы
):
сауалнама
,
əңгімелесу
;
сыртқы
əлемге
назар
аударуы
(
бақылау
жəне
əртүрлі
құбылыстарды
бағалау
);
-
зерттелуші
тұлғаның
санадан
тыс
қасиеттерін
көрсететін
жоба
-
лау
тестері
;
ІІ
.
В
.
К
.
Гайде
,
В
.
П
.
Захаров
бойынша
психодиагностикалық
əдістер
топтамасы
:
1.
Сапалық
көрсеткіштеріне
қарай
:
стандартты
жəне
стандарт
-
ты
емес
.
2.
Қолданылу
мазмұнына
қарай
:
-
жалпы
диагностикалық
(
Р
.
Кеттелл
жəне
Г
.
Айзенк
жеке
адам
типін
зерттеу
тесті
;
интеллектіні
зерттеу
тесті
);
-
кəсіби
қолайлылық
тесті
;
-
арнайы
қабілеттілікті
зерттеу
тестері
(
техникалық
,
əуендік
,
ұшқыштарға
арналған
тестер
);
-
жетістіктерді
зерттеу
тестері
;
3.
Зерттенушінің
тірек
материалдары
бойынша
:
-
бланктік
;
-
заттық
(
КООС
кубиктері
, «
Векслер
жинағындағы
пішіндерді
жинау
»);
-
аппараттық
(
зейін
ерекшеліктерін
зерттеуге
арналған
құралдар
).
4.
Зерттеушілердің
санына
байланысты
:
дара
жəне
топтық
.
5.
Жауап
беру
формасы
қарай
:
жазбаша
,
ауызша
6.
Бағыт
-
бағдарды
тексеруге
байланысты
:
жылдамдықты
,
күшті
анықтауға
арналған
тесттер
,
аралас
тесттер
.
Тесттегі
тапсыр
-
малар
күрделі
жəне
оны
орындау
уақыты
шектеусіз
;
зерттеушіні
жетістікпен
қатар
,
тапсырманы
орындау
тəсілі
де
қызықтырады
.
7.
Тапсырманың
біртектілігіне
байланысты
:
гомогенді
жəне
гетерогенді
(
гомогенді
тапсырмалар
бір
-
біріне
ұқсас
,
белгілі
бір
тұлғалық
жəне
даралық
қасиеттерді
өлшеуде
қолданылады
).
31
Гетерогенді
тест
тапсырмалары
əртүрлі
интеллект
сипаттарын
анықтауға
арналған
.
8.
Жинақтылығы
жағынан
:
оқшаулаған
тесттер
жəне
тесттер
жинақтары
.
9.
Тапсырмаларға
жауап
беру
қасиеті
бойынша
:
жауаптары
бар
немесе
еркін
жауап
қайтаруға
болатын
тесттер
.
10.
Психиканы
қамту
ауданы
:
жеке
тұлғаға
бағытталған
жəне
ақыл
-
ой
тесттері
.
11.
Ақыл
-
ой
əрекеті
сипаты
бойынша
:
вербалды
,
вербалды
емес
.
ІІІ
.
А
.
А
.
Бодалев
,
В
.
В
.
Столин
бойынша
психодиагностика
-
лық
əдістер
топтамасы
:
1.
Əдістемелік
сипаты
бойынша
:
-
Объективті
тесттер
(
дұрыс
жауаптың
болуы
мүмкін
,
яғни
тап
-
сырма
дұрыс
орындалуы
тиіс
)
-
Стандартты
тестер
.
-
Сұрақнамалық
ашық
тесттер
.
-
Шкалалық
-
техникалық
тесттер
(
Ч
.
Осгудтың
семантикалық
дифференциалдық
тесті
).
Субъективті
тестер
:
жеке
-
бағдарлық
техникалық
,
сюжетті
–
рөлдік
ойындар
.
-
Проективті
əдістемелер
;
-
Диалогтық
техникалар
(
сұқбаттар
,
диалогты
ойындар
)
2.
Психодиагностика
процедурасының
жүзеге
асуы
жəне
оның
нəтижеге
тигізетін
əсері
:
объективті
жəне
диалогтық
болып
бөлінеді
.
Ал
енді
əдістер
топтамасына
тоқталайық
:
1)
Əдістердің
нəтижелерін
өңдеу
–
суреттер
мен
бейнелер
негізінде
зерттеу
.
Бұған
ТАТ
,
САТ
,
Розенцвейгтің
фрустрациялық
тесті
,
Жиля
тесті
,
Сонди
тесті
жатады
.
2)
Г
.
Роршах
тесті
.
3)
Конструктивтік
əдіс
.
4)
Шығармашылық
əдіс
.
Психологияда
психиканы
зерттеу
объективті
қағида
болып
табы
-
лады
.
Бұл
қағида
кез
келген
психикалық
құбылысты
сол
күйінде
зерт
-
теу
қажеттілігін
білдіреді
.
Объективті
қағида
адамның
психикалық
ерекшеліктері
жайлы
,
оның
нақты
істері
мен
қылықтарына
қарай
,
дұрыс
пікірге
келуге
болатын
адамды
қызмет
процесі
барысын
-
да
зерттеуді
талап
етеді
.
Бұл
принципті
басшылыққа
ала
отырып
,
психикалық
құбылыстарды
белгілі
бір
адамға
неғұрлым
тəн
,
сондай
-
ақ
тəн
емес
жағдайларда
зерттеу
қажет
.
32
Объективті
принцип
жиналған
материалдарды
өңдеуде
де
көрініс
табуы
мүмкін
.
Алынған
фактілердің
барлығы
,
оның
ішінде
бір
-
біріне
қарама
-
қайшылық
жан
-
жақты
талдауға
түсуі
керек
.
Қарама
-
қайшы
фактілерге
ерекше
назар
аударған
жөн
.
Психологиялық
зерттеулерді
құрудың
тағы
бір
маңыздылығы
,
психикалық
құбылыстарды
даму
барысында
зерттеу
принципі
болып
табылады
.
Егер
объективті
дүние
ұдайы
қозғалыста
жəне
өзгерісте
болса
,
онда
осыған
орай
,
оны
бейнелендірудің
қозғалыссыз
,
өзгеріссіз
болуы
мүмкін
емес
.
Психикалық
құбылыстарды
олардың
даму
барысында
зерттеу
адам
бойында
қалыптасқан
психикалық
қасиеттерді
ғана
емес
,
сонымен
қатар
жаңа
пайда
болып
келе
жатқан
психикалық
ерекшеліктерді
зерттеудің
,
əсіресе
,
оқушы
психикасын
бақылаудың
маңызы
зор
.
Достарыңызбен бөлісу: |