Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

114
§­1.­Діни­наным-сенімдер.­XIV-XV­ғасырлардағы­ислам.­
­­­­­­­Көшпелілердің­исламдануының­дискретті­сипаты
Шыңғыс хан жаулап алушылығы Қазақстан түркі тайпалары-
ның ұзақ ғасырларға созылған исламдану үдерісін уақытша баяу- 
латып, тоқтатты, алайда келіп жеткен мәдени-өркениеттік фено-
менді тоқтатып, тежей алмады. Сонымен қатар жаулап алушы лар-
мен бірге, аймаққа мұсылмандық емес наным-сенімдер тол қыны 
келді: шаманизм (тәңіршілдік), несториандық, буддизм, мани хей-
лік, т.б. Бұрынғы Қарахан мемлекеті территориясындағы ислам 
діні мемлекеттік дін статусын жоғалтты. 
Ағылшынның ұлы философы А.Дж. Тойнби: «Бұл қан төгіс 
соғыста ислам абыроймен аман қалды. Ортаазиялық жаулап алу-
шылар ақыры ислам дінін қабылдады...» – деп жазды. Моңғол 
билеушілері діни шыдамдылық саясатын жариялағанымен, бұдан 
тыс әр түрлі діндер мен дәстүрлер басымдылығы үшін бәсеке 
жүрді. Бұндай рухани күресте ислам ақыр соңында жеңіске жетті, 
себебі, біріншіден, бұл дін Шағатай мен Жошы ұлыстарының 
жергілікті түркі тілді халқының діні болды. Екіншіден, моңғол 
жаулаушыларын ислам қарапайымдылығымен, өзінің икемділігі, 
әскери рухымен және интеллектуалды әлеуетімен қызықтырды. 
Орталық Азияның мұсылман түркілері Шыңғыс хан келгенге
дейін көп бұрын жоғары дәрежедегі мәдениет, әдебиет, өнерді дамыт-
ты; әл-Фараби, М. Қашқари, Ж. Баласағұни және т.б. ғалымдарды 
дүниеге әкелді. Сондықтан да моңғолдардың территорияны басып 
алу барысында жергілікті этникалық құрылымға интеграцияланып 
(яғни түркілену, қыпшақтану), ал сонымен қатар ақыр соңында 
сопылық элементтермен біте қайнасқан исламның сунниттік-ха - 
нафиттік бағыттағы жергілікті халықтың дінін қабылдауы заңды
құбылыс болды. Сол сияқты оңтайлы геосаяси факторлар қата-
рында бүтін саяси құрылым көлемінде (Алтын Орда) Қазақстан 
даласының бұрыннан дамыған исламдық орталықтары Еділ өңірі 
мен Хорезммен және оңтүстік-шығыс Қазақстан аймақтарының 
ислам дәстүрлеріне бай Мәуереннахрмен бірігуін атауға бола-
VІ

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: