И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

ператураның (яғни абсолют шкала бойынша өлшенгси 
темиератураның) терең физикалык мағынасының бар- 
лығын көреміз.
Абсолюттік шкаланы анықтауымызға сәйкес, абсо­
лют температура (бұл температураны бІз 
Т
әрпімен бел- 
гілейм.із) мен Цельсий бойынша анықталған /° темпера 
тураның арасында мынадай қатынас болады:
Т
=
і"
+ — = Г + 273,15. 
(98.fi)
а
Мысалы, 0° С-қа 273,15 К сәйкес келеді. 0° К-қа тең тем­
пература 
а б с о л ю т
н о л ь
деп 
аталады, 
оған 
— 273,15° С мәні сәйкес келеді.
(98.4) 
жәпе (98.5) теңдеулерде Цельсий бойынша 
температурадан абсолют температураға өтейік. Бұл 
үшін, (98.6) теңдеуі бойынша /°-нің орпына 
Т
— 1 /<л-пы 
қою керек.
V = V (\
+ а
t ° ) = V 0
және осыған ұқсас:
1 -j- a ^ 
T
—j -— a 
V
о 
T
(98.7)
p = ap0T
(98.8)
Осы теңдсулерден
Vi
V2
= -уЛ 
(p =
const),
(98.9)
Pi
Р2
= -— (l/=const) 
1 2
(98.10)
екендігі шығады, мұндағы 1 және 2 индекстсрі бір ғана 
изобарамен [(98.9) болған жагдайда] немесе бір гана 
изохорамен [(98.10) болған жағдайда] 
анықталатын 
кездейсоқ алынған күйлерге сәйкес келеді.
Бойль — Мариоттың және Гей-Люссактын зандары 
жуықталып алымған заңдар болып табылады. ІІақты 
газдыц тыгыздығы неғүрлым аз болған сайын, ягни пе- 
ғұрлым көлемі үлкен болған сайын (98.3), (98.9) және
(98.10) теңдсулеріне дәлірск бағынады. (98.3) бойынша 
қысым азайған сайын колем артады, ал (98.9) бойынша 
температураныц жоғарылауымен колем артады. Демек, 
Бойль — Мариотт және Гей-Люссак зацдары орындалуы 
үшін темгіератураның онша төмендсмен, қысымның онша 
жоғарыламай тұрған кезінде орын алады.
(98.3), (98.9) жәпе (98.10) теңдеулеріне дол бағына-
318

тын газ и д е а л газ деп аталады. Идеал газ дсгеніміз 
абстракция болыи табылады. Кез келген нақты газдың 
тығыздығы азайған сайын оның қасиеттері идеал газға 
жақындай түседі. 
А у а ,
азот, оттегі секілді кейбір газдар 
бөлме температурасында және атмосфералық қысым 
кезінде идеал газға өте жақын 
болады. Әсіресе, гелий мен хуте- 
гі газдары өздерінің қасиеттері 
бойынша идеал газға таяу.
Бойль—Марноттыц және Гей- 
Люссактың теңдсулерін бірікті- 
ріп, идеал газдың күй теңдеуін 
табуға болады. Бұл үшін (
р
, 
V)
диаграмм а дан 
параметрлердің 
P\V\T\
және 
р2, V2, Т2
мәндерімен 
апықталатын кез кслген екі күй-
аламыз (218-сурст). / —
1'
изо­
терма мен 
1' — 2
изохорадан тұ- 
ратын У-ден 
2
-ге өту процесіп қа- 
растырайық. 
1'
күйінің темпера- 
турасының 
1
күйініц температу- 
расына, ал / күйініц көлемінің 
2
күйінің көлеміне тең екендігі анық. Жалны алганда, p'v 
қысымы 
р\
және 
р2
қысымдарынан өзгеше.
1
және 
1'
күйлері бір изотерманың бойында жатыр. 
Сондықтан (98.3)-ке сәйкес былай болады:
p\V\=p'V2-
I
жцне 
2
күйлері бір изохорада жатыр. Демек, (98.10) 
бо/ днша
P L - - J 1 .
Р* 
т2 ■
Осы теңдеулерден 
р
'-ті шығарып тастасақ, онда
Р \ У
і
р ^ ч
Т х 
-
Т2
*
тецдігін аламыз.
1
және 
2
күйлері қалауымызша алынғандықтан, кез 
келген күй үшін
= В
(98.11)
болады деп түжырымдауга болады, мүндағы 
В
— газ- 
дың белгілі массасы үшін тұрақты шама.
р
319

А в о г а д р о н ы ң з а ң ы бойынша 
бірдей жағдай-
ларда
(яғни 
бірдей температура мен қысымда) барлық
газдардың килограмм-молекулаларының көлемі бірдег.
болады.
Атап айтқанда, қалыпты деп аталатын жағдай- 
ларда, яғни температ,урасы 0° С, ал қысымы 1 
атм
кезін- 
де кез келген газдың киломолінің көлемі 22,4 
м3/кмольх
болады. Осыдан, газ массасы бір киломоль болған кезде
(98.11) -дегі 
В
шамасының барлық газдар үшін бірдей 
болатындығы шығады. Бір киломольге сәйкес келетін 
В
шамасын 
R
деп, киломольдің көлемін Ккм деп белгілеп
(98.11) теңдеуін мына түрде жаза аламыз:
P ^
l
=^R.
(98.12)
Бұл теңдеу К л а п е й р о н т е ң д 
с у
і деп аталады. Ол 
идеал газдың киломолініц параметрлерінің арасындагы 
байланысты береді, демек, идеал газдың күй тендеуі б. 
лып табылады. Ол негізінен мына түрде жазылады:
p V K« = R T
(98.13)
R
шамасы газдың у н и в е р с а л ь т ұ р а қ т ы с ы
деп аталады. Оның мәнін Авогадро заңының негізінде 
есептеп шығаруға болады, ол үшін 
(98.12)-ге /7-нің 
1,01 10
5 н/м2
(1 
атм
)-ға КккГнің "22,4 
м?!кмолъ
-ға және 
Г-нің 273° К-қа төң болатын мәндерін қою керек:

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: