§ 48. Инерциплық масса және гравитациялық

ал екіншісінде гравитациялық қасиетті, яғни денелердің 
біріи-бірі тартатын қабілеттілігін сигіаттайды. Осыган 
байланысты 
т1п
инерциялы масса мен 
tng
гравитация- 
лык, (тартылыстық) массаны ажыратуға болмас па екен 
деген сұрақ туады.
Бұл сұрақтыц жауабын тек тәжірнбе ғана бере ала- 
ды. Дененіц еркін түсуін гелиоцентрлік санақ система- 
сында қарастырайық. Жер бетіне жақын кез келген дене 
Жердің тарту күшіне душар болады, ол (46.5) форму- 
ласына сәйкес мынаған тең:
тём ж
Яж
(m g
— берілген дененің гравитациялық массасы, Мж — 
Жердің гравитациялық массасы, 
Я ж
— жер шарының 
радиусы).
Осы күштің әсерінен дене 
w
үдеуіне (бірақ 
g
емес, 
алдынғы параграфты қараңыздар) ие болады, ол үдеу 
f
күшін 
т 1п
инерциялы массаға бөлгенге тец болуга тиіс:
/
w —
—— = т 
т. 
1
ІП
тк
р2 
тп.
Аж 
in
(48.1)
Тәжірибс көрсеткендей барлық денелер үшін 
w
үдеуі 
бірдей болады (g-нің бірдейлігінен, біздің бұдан бұрын
м ж
көргеніміздеіі ш-нің, бірдейлігі шығады). Демек, ү
— —
көбейткіші де барлық дене үшін бірдей болады. Сон- 
дықтан 
mg/m in
қатынасы да барлық денелер үшін бір- 
дей болып шығады. Инерциялы масса мен гравитация- 
лык масса арасындағы айырмашылықтың білінуі мүмкін 
басқа тәжірибелердіц барлығыныц да нәтижесі алдың- 
гыдай нәтижеге әкеледі.
Тәжірибе фактілерінің жиынтығы 
барлық денелердің
инерциялы массасы мен гравитацияльщ массасы бір-бі-
ріне дәлме-дәл пропорционал
екендігін көрсетеді. Бұл — 
өлшеу бірлігін тиісінше таңдап алғанда гравитациялык 
масса мен инерциялы масса теңбе-тең болады деген сөз, 
сондықтан физикада тек масса туралы айтылады. Гра­
витациялык масса мен инерциялы массаныц тецбе-тец- 
дігін Эйнштейін жалпы салыстырмалық теориясынын. не- 
гізі етіп алған.
(46.1) 
формуласындағьі массаны біз әуелгі бастан-ақ 
дененің инерциялы массасымен дәл келеді деп ойлаға-
187

нымызды, осының нәтижесінде ү-ның саьдық мәні 
т г = т іп
Деп ұйғарғаннан анықталғандығын ескерте ке- 
тейік. Сондықтан (48.1) формуланы мынадай түрде жа- 
зуға болады;
w =
Мж
(48.2)
Соңғы қатыс 
Мж
Ж ер массасын анықтауға мүмкін- 
дік береді. Оған 
w, R
ж және ү-ның өлшенген мәндерін 
қойғанда Жер массасы үшін 5,98-1024 
кг
мәні шығады.
Әрі қарай 
R
ор жер орбитасының радиусын және Жер- 
дің Күнді толық айналатын 
Т
уақытын біле отырып, Күн- 
нің 
Мк
массасын табуға болады [со
2/ ? 0/7
(со = 2д/Т) мәні- 
не тең Жер үдеуі Жерді Күнге тартатын күштің әсерінен 
болады]. Демек,
M ^ R 0? —
м ж м к
7 Я2
іЧ ор
бұдан Күн массасының есептеп шығарылуы мүмкін.
Басқа аспан денелерінің массалары да осы сияқты 
анықталған.

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: