Мұндағы g = 6,67 45(8)·10-8 см3/r·c2=6,6745(8)·10-11 м3/кг·с2 гравитациялық тұрақты

жүктеу 0,94 Mb.

Дата	13.11.2023
өлшемі	0,94 Mb.
	#44286

БҮКІЛӘЛЕМДІК ТАРТЫЛЫС ЗАҢЫ

Салмақ.Салмақсыздық.
P=m(g - a) Асқын салмақ - тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуы P=m(a+g)
Планеталар g (м/с

БҮКІЛӘЛЕМДІК ТАРТЫЛЫС ЗАҢЫ – кез келген материя бөлшектерінің арасындағы тартылыс күшінің шамасын анықтайтын заң. Бұл заң Исаак Ньютонның (1643–1727) 1687 ж. жарияланған «Натурал философияның математикалық бастамасы» деген ғылыми еңбегінде баяндалған. Осы заң массалары m1 және m2 екі материалдық бөлшектер бір-біріне өздерінің массаларының (m1, m2) көбейтіндісіне тура пропорционал, ал олардың арақашықтығының квадратына (r2) кері пропорционал күшпен (F) тартылады деп тұжырымдалған:
F=G ௠భ௥మ௠మ, мұндағы G = 6,67 45(8)·10–8 см3/r·c2=6,6745(8)·10–11 м3/кг·с2 – гравитациялық тұрақты.
Айдың, Жердің, планеталардың Күнді айнала қозғалуын зерттеу нәтижесінде И.Ньютон ашқан бұл заң табиғаттағы бүкіл денелерге, олардың барлық бөліктеріне тура. Бұл заң аспан денелерінің қозғалысы жайындағы ғылым – аспан механикасының негізі болып саналады. Осы заң арқылы аспан денелерінің қозғалу траекториясы және олардың аспан күмбезіндегі орындары алдын ала анықталады. Уран планетасының осы заң бойынша есептелген орбитасынан ауытқуы бойынша 1846 жылы Нептун планетасы ашылды. 1930 жылы Плутон планетасы да осындай тәсілмен белгілі болды. Бұл заңды қос жұлдыздарға, шал- ғайдағы галактикаларға да пайдалануға болатындығы айғақталды. 1916 жылы жалпы салыстырмалық теорияның ашылуы нәтижесінде тартылыс күшінің табиғаты бұрынғысынан әрі айқындала түсті. Өте ұсақ бөлшектерден құралатын микродүниедегі
(атом, атом ядросы, қарапайым бөлшектер, Алма мен Ай бір заңға бағына ма? т.б.) құбылыстарда осы заңының әсері сезілмейді. Өйткені онда күшті, әлсіз және электрмагниттік өзараәсерлесу тәрізді өрістік әсерлесудің басқа түрлері басым болады.
. Бүкіләлемдік тартылыс күші көрінісінің бірі – денелердің Жерге тартылу күшін ауырлық күші деп атайды және оны Fа әрпімен белгілейді.
Жүргізілген көптеген тәжрибелерден денеге әрекет ететін ауырлық күші дененің массасын тура пропорционал болатынын көрсетті. Егер, мысалы, динамометр ілгегіне кезекпен массалары m1 , m2 , m3 денелерді іліп және әр жолы динамометр көрсетуін белгілеп отырсақ, онда төмендегі қатынастың орындалатынына көз жеткіземіз:
Сонымен барлық денелер үшін ауырлық күшінің дененің массасына қатынасы тұрақты болады. Бұл тұрақты шаманы g (латынша оқылуы «же») әрпімен белгіленеді. Бұдан:
болады. Осыдан, денеге әрекет ететін ауырлық күші дене массасына тура пропорционал:
Тұрақты g - дың шамасы жуықтап алғанда 9,8 Н/кг – ға тең. Денелер тек Жерге ғана емес, басқа да аспан денелеріне – Күнге, Айға, планеталарға тартылады. Алайда өте үлкен қашықтықтарда аталған аспан денелерінің тарту күші азаяды да, ал қандай да бір аспан денесінің бетіне жақындағанда, оның тартылысы басты рөл атқара бастайды.
Сонымен қатар әр түрлі планеталарда массалары бірдей денелерге әрекет ететін ауырлық күші де түрліше болады. Планетаның массасы неғұрлым аз болса, оның денелерді өзіне тартатын күші соғұрлым аз болады.
Мысалы, массасы 1кг денені Жер – 9,81 Н, Ай – 1,62 Н, Марс – 3,73 Н күшпен тартады.

Салмақ.Салмақсыздық.

Салмақ - дененің Жерге тартылуы салдарынан оның тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші P=mg
Салмақсыздық - дененің салмағы нолге тең болатын дененің күйі P=m(g - a)

Асқын салмақ - тіректің немесе аспаның үдемелі қозғалысынан туындайтын дене салмағының артуы P=m(a+g)

Күн жүйесін планеталарының экватордағы еркін түсу үдеуінің мәндері.

Планеталар	g (м/с²)
Меркурий	3,7
Шолпан	8,8
Жер	9,8
Марс	3,8
Юпитер	24
Сатурн	9,1
Уран	9,8
Нептун	13,5
Плутон	0,6

Мысалы: m = 50 кг
g_жер = 9,8 м/с²
Т/к Ғ=?
F=mg_жер=50 кг•9,8 м/с² = 500 Н

g _ай = 1,6 м/с²

F=mg _ай=50 кг•1,6 м/с² = 90 Н

g_мер = 3,7 м/с²

F=mg_жер=50 кг•3,7 м/с² = 185 Н

жүктеу 0,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: