АУЫСПАЛЫ КЕЗЕҢДЕР (КРИТИЧЕСКИЕ ПЕРИОДЫ)

Дамудың  ауыспалы  кезеңдері. 
Онтогенездің  дискреттілігі 
дамудың 
ауыспалы кезеңдері 
деп аталатын шағында да көрі-неді. Кез келген орган 
интенсивті  морфогенез  кезінде  өзінін.  ауысу  кезеңінен  өтеді.  Міне,  осы 
уақытта  ол  сыртқы  орта  фак-торларының  әсеріне  анағұрлым  сезімтал  және 
олардың әсері-мен аса өзгергіш келеді. 
Морфоздар.  Ауысу  кезеңінде  тұрған  организмде  қандай  да  болмасын 
ортаның  бір  факторының  әсерінен  пайда  болатын  тұқым  қуаламайтын 
фенотиптік өзгерістер 
морфоздар 
дегт аталды. 
Онтогонездің  ауысу  кезеңінде  қолайсыз  жағдаймен  әсер  ету  әр  түрлі 
организмдерде  біркелкі  морфоздар  туғызады.  Мысалы»  ұрықтың  алдыңғы 
ми  үлбірегінің  дамуын  тежейтін  қандай  да  болсыи  бір  агентпен  әсер  ету 
біркелкі аномалия — жануарлар мен адамның циклопиясын туғызады. 
Морфоздар  мынамен  сипатталады:  егер  агенттің  әсері  әсер-ге  үшыраған 
особьтардың көп бөлігінде бір мезгілде пайда бо-латын ауысу кезеңіне дәл 
келетін  болса,  онда  морфоздар  жап-пай  түрде  пайда  болады.  Мәселен, 
дрозофила  личинкаларына  қанатының  имагиналды  дискісінің  дамуындағы 
ауысу кезеңінде кейбір химиялық және физикалық агенттермен әсер еткенде 
особьтардын,  100  процентіне  дейін  мутанттық  белгіні  білдіре-тін  — 
қанатының  ойық  болып  келуі  сияқты  бір  типтес  морфоз-дар  алуға  болады. 
Осындай 
езгерістерді 
басқа 
да 
агенттермен, 
мысалы, 
жоғары 
температурамен  әсер  ету  арқылы  туғызуға  болады.  Демек,  әр  түрлі 
агенттердің ауысу кезеңдеріндегі әсері арнаулы болмауы мүмкін. 
Фенокопиялар,  Кейбір  морфоздар  мутациялардың  түкым  қуаламайтыіі 
көшірмесі  болып  табылады  —  олар 
фенокопиялар 
деп  аталады.  Мысалы, 
адамда  түқым  қуалайтын  көздің  ауруы—
г 
катаракта  кездеседі.  Бірақ  тап 
осындай 
катаракта  инфекция-лық  аурулар  және  механикалық 
жарақаттану нәтижесінде де пайда болуы мүмкін. 
Фенокопиялар түқым қуалайтын өзгерістерге еліктегеніменөздері тұқым 
қуаламайды,  өйткені  олар  соматикалық  клетка-лардағы  өзгерістер  болып 
табылады.  Сыртқы  орта  факторлары-ның  әсерінен  бейімделушілік  маңызы 

бар  фенокопиялар  кезде-сіп  қалатын  жағдайлар  белгілі.  Мысалы,  төмен 
температуралы 
кезеңдерде 
табиғатта 
насекомдардың 
меланистік 
формалары,  өсімдіктердің  антоциандық  бояулары  бар  формалары  және 
та-ғы сондайлар кездеседі. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: