М. Е. Лобашев к. В. Ватти

ОНТОГЕНЕЗДІК АДАПТАЦИЯ (БЕЙІМДЕЛУ)

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	212/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 208 209 210 211 212 213 214 215 ... 275

Lobashev

3. ОНТОГЕНЕЗДІК АДАПТАЦИЯ (БЕЙІМДЕЛУ)
Организмнің  жеке  дамуы  кезінде  өзін  қоршаған  ортаның  өзгеріп
отыруына  бейімделу  қасиеті
онтогенездік  адаптация
деп  аталады.
Онтогенездік  адаптацияны  шартты  түрде
тканьдік  (клеткалық)
және
организмдік
деп бөледі.
.Қлеткалық,  немесе  тканьдік  адаптацияны  көптеген  мысал-дар  арқылы
көрсетуге  болады.  Бақаның  бөлектеніп  алынған  ет  тканін  (және  тұтас
организмді)  жоғары  температураға  үйрету  оның  клеткаларында  белоктың
денатурациялануын күшейтеді.
Әр  түрлі  улы  ерітінділерде  инфузорияларды  сақтау  немесе  шет-кергі
температураларда ұсталуы олардың бұл агенттерге төзім-ділігін арттырады.
Мәселен  Ю.  И.  Полянскийдің  тәжірибелеріы-де  инфузориялардын,
клондары 3—8 апта бойы түрлі темпера-тураларда: +12... +13, +18... +20 және
+24... +26°С үсталды. Бұдан кейін осы инфузориялардың 40°С температурада
өмір  сүру  үзақтығы  салыстырылды.  Алдын  ала  жоғары  температура-да
үсталған  инфузориялар  40°С  5  есе  үзақ  өмір  сүрді.  Осы  жағ-дайда  әсіресе
жыныссыз  көбейген  кезде  пайда  болған  қасиеттер  ұзақ  уақытқа  дейін
сақтала  алатын  болып  шықты.  Жыныссыз  көбею  үрпақтары  қатарында
біршама  уақыт  сақталатын  адап-тациялық  өзгерістер  үзақ  мерзімді
модификация
қатарына
жатқызылады,
олардын,
жануарлардың,
өсімдіктердің  және  ми-кроорганизмдердің  бейімделуі  үшін  аса  зор  мақызы
болады.
Микроорганизмдерде
фенотиптік  адаптацияны
мутацияны  сүрыптаудан
алынатын
генотиптік  адаптациядан
айыра  білудін,  маңызы  зор.  Оларда
үрпақтарының  жиі  ауысып  отыратынды-ғының  арқасында,  пайда  болған
мутациялар  сүрыптау  арқылы  іліп  әкетіліп  отырады  және  популяцияда
көбейеді,  генотиптік  адаптация  жасалады,  оны  бұл  жағдайда  фенотиптік
адаптация-дан айырып алу қиынға түседі. Сондықтан жыныстық көбею  бар
жерде  генотиптік  және  фенотиптік  адаптацияларды  айыру  үшін
генетикалық  анализ  жасау  керек.  Ашытқыдағы  галакто-заға  бейімделу

микроорганизмдердегі  фенотиптік  адаптацияға  мысал  бола  алады  (14-
тарауды қараңыз).
Онтогенездік  адаптация  механизмдерінің  бар  екендігін  кәп  клеткалы
организмдерден әсіресе жануарлардан неғүрлым ай-қын байқауға болады. Ең
алдымен  бүлардың  қатарына  орга-низмнің  ішкі  ортасынын,  түрақтылығын
қамтамасыз етіп отыра-тын физиологиялық механизмдер жатқызылады. Қеп
клеткалы организмнін, басқа да бір қатар бейімделу механизмдері, мы-салы,
иммунитеті болады. Бүл сөзді кең мағынасында алып қа-рағанда иммунитет
организмдердін.  бәрінде  де  болады.  Ол  іш-тен  туған  (генотиптік)  және
кейін  пайда  болған  (фенотиптік)  болып  бөлінеді.  Антиген  болып
табылатын  бәгде  белоктың  ор-ганизмге  енуі  жануардың  қанында  тұқым
қуалау  арқылы  қам-тамасыз  етілетін  тиісті  антителалардың  пайда
болуына
жол
ашады,
бүл
организмді
осы
антигенге
қарсы
жүқтырмайтындай етеді.
«Антитело  антигенге  қарсы»  реакциясына  негізделген  имму-нитет
механизмі  көп  клеткалы  жануарлардың  ірі  эволюциялық  табысы  болып
саналады,  ейткені  ол  барлық  клеткаларды  бақы-лауға  алып,  организмнің
гомеостазын қамтамасыз етеді. Му-тантты клетканың кез келгені бөгде деп
саналады  да,  оиы  им-мундық  система  жойып  жібереді.  Бұл  системаның
жүмысында-ғы  «жаңылыс»  қатерлі  ісіктің  пайда  болуын  туғызады,  өйткені
танылмаған мутантты клетка бақылаудан шығып кетіп, токтау-сыз көбейе
бастауы мүмкін.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 208 209 210 211 212 213 214 215 ... 275