С т а н р е с п у б л и ка г к г м Х л у л а т и э н е ъ1лы м м ™ с т р л п бұзаубақова К. Ж. Ойлайық та ойнайық Тараз 2003

Х -Т А Р А У
Өнеге сағаты
«ШАНЫРАҚ» САБАҒЫ
Бұл  сабақтың  мақсаты  -   ұлттық  салт-дәстүрлерді 
дәріптеу, 
оқушылардың 
өз 
халқына, 
ұлтына 
деген 
сүйіспеншілігін  арттыру.  Үрпақтар  бірлігі  мен  сабақтастыгын 
нығайту,  отбасы  мен  мектеп  арасындағы  байланысты 
жандандыру. Көрнекілігіне әрбір отбасының дайындаған сурет 
көрмесі,  таңбасы,  түрлі  нақыл  сөздер  жазылған  плакаттар 
қолданылады.
«Шанырақ»  сабағына  бірнеше  отбасы  шақырылады. 
Әрбір отбасының қүрамында ата, әже, бала болады.
Тәрбие  сағатын  мүғалім  бастайды.  Одан  соң  оқушылар 
Ж.Молдағаливетің «Мен - қазақпын» өлеңін жатқа оқиды.
1-оқушы.
Мен қазақпын, мың өліп, мың тірілген
Жөргегімде таныстым мүң тілімен.
Жылағанда жүрегім күн түтылып,
Қуанғанда күлкіммен күн түрілген.
2-оқушы.
Мен жігітпін, айқасқа, сынға асықпын
Жүрегі бар кеудемде шын ғашықтың.
Жанартаудай шарықтасам
Қыран боп шыңға шықтым.
3-оқушы.
Мінезім бар таулардың қатпарындай,
Ән-жырым бар балалар хаттарындай.
260

4-оқушы.
Қарсыласпай өлмедім, қан татырдым 
Құлап қалсам атымнан қайта тұрдым.
5-оқушы.
Сахарада сарнады Асан қайғы -  
Домбырадан бақсыдай баса алмады.
О қарт баба, еңсеңді көтер енді,
Көп күрсінсең, көңіл де қасаңдайды.
6-оқушы.
Мен бүл күвде Шоқанмын, Абайлармын,
Оң-солымды туды енді абайлар күн.
7-оқушы.
Мен қазақпың, бір биік белеспін мен,
Еуропа да, Азия да емеспін мен.
8-окушы.
Мен қазақпың, биікпін, байтақ елмін,
Қайта тудым, өмірге, қайта келдім.
Мен мың да бір тірілдім, мәңгі өлмеске 
Айта бергім келеді, айта бергім.
Осы  өлең  жолдарында  жырлағандай  бүгінгі  сайыста 
әрбір 
отбасы  өзінің
  жеті  атасын,  қазақи  бітім-болмысын 
таныстырып, егемен еліміздің тарихын, болашағы мен өткенін, 
ертеңі мен бүгінін сөз етіп, өз көзқарастарын ортаға салады. 
Бүдан кейін мындай көріністер қойылады.
Мектепте  сабақ  болып  жатады.  Мүғалім  (аралап  жүріп): 
«Жақсы орындаған екенсіздер. Ендеше өткен ғасырмызға шолу 
жасап,  өз  тарихымызды  зерделейік.  Бүл  үшін  мүражайға 
баралық».
Музыка  әуені  ойналады.  (оқушылар,  студенттер,  кемпір- 
шал, бәрі мүражайға келеді).
Мүражай  меңгерушісі.  Саламатсыздар  ма?  Мүражайға 
қош келдіңіздер!  Өткен ғасырдағы  ең  басты  кейіпкерлерге  көз 
жүгіртетін  болсақ,  1)  Қарақшылар.  Бүлар  еңбек  етуге  ерініп, 
оңай  кәсіп  іздеп,  үйлерге  түсіп,  үрлық  қылып,  адамдық 
қасиеттен  айырылып,  адал  еңбекпен  тапқан  бағалы  заттарды 
үрлап  күн  көрген.  Қаншама адам жүрегін жаралаған қаніпезер 
қарақшылар болған.
261

2.Маскүнемдер.  Одан  қаншама  үрпақ  уланып,  жарық 
дүниеге  келген  сәбилер  улы  арақтың  зардабынан  мүгедек 
болды.  Оқуға,  еңбекке  жарамсызданған  олар  әзәзілдің 
арбауына  еріп,  шылым  шегіп,  ішімдікке  үйір  болып,  осыдан 
үлкен  маскүнемдікке  айналған.  Адамгершіліктен  мүлдем 
жүрдай жандар -  маскүнемдер.
3.Токсикомандар. 
Бүрын 
наркомандыққа 
бой 
алдырғандарды  тек  баспасөз  бетінен  оқып,  шетел  фильмінен 
көруші  едіңдер.  Ал  қазір  сол  індетке  шалдыққандар  мына 
біздің мүражайдан орын алған. Бүл аздай ең сорақысы -  мектеп 
жасындағы  жас  еспірімдердің  токсикомания  деген  пәлеге 
үрынуы. Сүмдық заман-ай десеңізші?!
4.Жезөкшелер. 
кезінде 
қылығымен 
сүйісіндірген 
аруларымыз  бүгінде  көрінгеннің  мазағына  айналып,  арын 
аяққа  таптатқан  жоқ па?  Жезөкше  деген  қазақта ең жаман  ат. 
Ең  бірінші  СПИД  ауруын  таратушылар  да  солар.  СПИД  -  
қатерлі  дерт,  одан  аулақ  жүру  үшін  дабыл  қағамыз  дейтін 
болсақ, жезөкшелерден сақ болайық.
5.Маньяктар.  Бүрын  адам  түгіл  малды  да  союға 
қимайтын  еді.  Ал маньяктар үшін мал түгілі  адам да түк емес. 
Сондай жауыздық қасиет пайда болды?
Қүрметті 
көрермендер, 
тыңдаңыздаршы. 
«Жүмысы 
жоқтық,  аздырар  адам  баласын»  деп  үлы  Абай  жырлағандай, 
қазіргі 
жүмыссыздық 
еріншек 
пен 
жалқаулыққа, 
жастарымызды  қылмысқа  итермелеп,  оңай  олжа  табуга,  базар 
жағалап  үрлық,  қарақшылық  жасауға,  кісі  өлтіруге  мәжбүр 
еткен.  Осыған  кінәлі  адам  ба?  Жоқ  әлде  заман  ба?  Заманына 
қарай адамы дейді, осы қағида дүрыс па? Адам заманға тәуелді 
емес, заманды жасайтын да, билейтін де адам емес пе?
Үлттық  тәуелсіздік  жолында  өз  жанын  қүрбандыққа 
шалган кешегі өрімдей жастар, қазіргі сүреңсіз өмірімізді керсе 
текке қан төктім деп  өкінбей  ме?  Олардың аңсаған  армандары 
осы ма еді? -  деп танымжорықты аяқтайды.
Соңында  ортаға  Ата  шығып,  мынадай  мазмүнда  ой 
толғайды:
Бүрынғы  заман  қандай  еді,  ата-баба  салтын  сыйлаған 
жастар  ізетті,  тәрбиелі,  иманды  еді.  Соңғы  жылдар  ішінде

заман  бүзылған  сыңай  байқалады.  Оған  міне,  өздерің 
мүражайды тамашалағанда куә болып түрсыздар.
Ойға алмайтын ата-баба өткенін,
Кімсің өзін қайдан өсіп көктедің.
Кемелдігі дария сывды қартының,
Ақ сақалын сыйламауың неткенің.
(«Заман-ай» және «СПИД» әндері орындалады).
Келесі көрініс. Ата, әже, немере.
Немере. Ата, біз қай ғасырда келеміз.
Ата. Қүлыным, біз бақытты ғасырда келеміз.
Әжесі.  Бақытты  ғасыр  дегеніміз  -   деніміздің  саулығы, 
еліміздің тыныштығы,  сәбилердің  сыңғырлаған  күлкісі.  Бүдан 
артық бақыт бар ма?
Жүргізуші.  Бірнеше  жыл  өтті.  Жаңа  ғасыр.  2030  жыл 
(басқа планета адамдары көрініс береді).
Студенттер, 
мүғалімдер 
жиналып 
бір-бірімен 
қолтықтасып,  өтіп  бара  жатып,  «бәріміз  кездескен  екенбіз, 
өзіміз оқыған мектебіміз қандай болды екен,  көрейікші» дейді. 
Бәрі  мектепке  келеді.  Оларды  3-4  оқушы,  компьютер,  робот 
қарсы алады.
Директор. Біздің білім шаңырағымызға қош келдіңіздер! 
Қазір 
бәрі 
компьютерленген 
заман. 
Енді 
өмірімізді 
тамашалаңыздар.
«Түркістан»,  «Ашық аспан»  әндері  «Ата толғауы»  күйін 
оркестр орындайды.
Барлығы  қосылып  «Қазағым  менің»  әнін  шырқайды. 
Мүның соңынан барыс киімін киіп барыс шығады.
Жүргізуші.  Еддігіміздің  де,  ерлігіміздің  де  салауатты 
өмір  салтының  тірегі  сенсің,  барыс  жылы.  2030  жарық 
болашағымыздың  куәгері,  бүгінгі  шәкіртгер  дендеріңіз  сау, 
өмірлеріңіз гүлді болсын! -  деп, сабақ аяқталады.
263

ӨНЕГЕ САҒАТЫ
«Ғасыр  жырлаган  жүрек»  өнеге  сағаты  адамгершіліке 
тәрбиелеу,  үлттык  дәстүрге  баулу,  енерді  сүюге  үйрету 
мақсатына  багытталды.  Сағат  кіріспе  сөзбен  ашылып, 
көрністерге бөлініп, окушылар ақын ата өлеңдерін оқып, жүріп 
өткен  жолдарымен  карта  бойынша  танысты.  Енді  осы  өнеге 
сағатының  барысына  тоқталайық.  Өнеге  сағаты  мынандай 
жыр-шашумен ашылды.
Жүзге кеп бақыт талқан ақын Жамбыл,
Дүниеге түгел кеткен атың, Жамбыл.
Тілеке көп аңсаған бүгін жеттік 
Далада жатсаң да ғасыр, Жамбыл.
Француз, Испан, Үнді, бүкіл Одақ,
Оқыдың арнап жазған хатың Жамбыл,
Ел сөзі сірә мақтан, әрі міндет,
Сезіңді терең ойға батыр, Жамбыл.
Қүйған соң алқабыңа нүр тасқыны 
Мүхиттай шарықтаған жасы Жамбыл 
Өң берген, өріс берген, өмір берген,
Тойыңа бақыт ырыс -  шашу Жамбыл.
Халыққа соны берген заманыңды 
ІИарықта шыңға шығар атың Жамбыл,
Күш қүйған, жүрегіңе жігер берген 
Ардақтап артық сүйер халқың Жамбыл.
Бір минут оны ойыңнан шығарар ма,
Жасаса тағы жүз жыл жасың Жамбыл 
Халық үшін төрге төсеп, төсек етер,
Ағарған сақалың мен щашьщ Жамбыл 
Көтерген көкке төбең тірелгенше,
Иеді көпшіліке басьщ, Жамбыл.
Қарсы алды қалыңдықтай таң шапағын,
Таулар түр төгілдіріп ақ шапанын,
Келеміз етектегі елден шығып,
264

Ауылына жалу тартып жақсы атаның 
Бір тоқтап дем аламыз әр асуға,
Жолдасым, осы арадан қара шыңға!
Төменде гүл жауқазын, биікте қар 
Біз түрмыз қыс пен жаздың арасында 
Күзеткен қарт мекенін күз жағалай 
Именіп біз келеміз қыз баладай.
Басталды осы арадан Жәкең аулы.
Тауларда аяңдады бізге қарай.
Ал, Жамбыл, кезің келді өзің бастар,
Барынша қүлаш созып, аяқ тастар!
Алдында жаңа өмірдің өркендері,
Өрімдей келіп түр ғой сөзің қостар.
Айтқызбай саған тіпті ерік қоймас 
Еңбекпен еркін өскен мына жастар,
Еріксіз думанға да түсіп ец ғой.
Жастарға тәбәрігің бар ма тастар.
Ақтаршы сандығыңның аузын ашып,
Едің ғой тілдің кені болған нәсіп,
Бүлағы кара өлеңнің таусылар ма,
Қалмастан тым болмаса, бірер қасық?
Күйін шерт домбыраңның, таста әнді,
Қинамай қол жетпеске теке жанды.
Таспықтай шумақталған термен қайда?..
Сал соған, кәрі тілден тамыз майда.
XX  ғасырдың  Гомері  атанып,  ғасыр  жасап,  жырдың 
сөлін,  ойдың  кенін  ағытқан  үлы  жырау  бала кезінен-ақ  езінің 
болмысымен ерекше көзге түскен. Бойындағы буырқанған жыр 
селінің  тасқынын  өзін  оқытқан  молданың  көк  шыбығыньщ 
астына жасыра алмады.
Қынаптан  қылыш  суырғандай  отты  өтірік  өлеңі  туған 
даласын  шарлағысы  келгендей  сезімге  беленді.  Өзі  пір түтып, 
үстаз  санаған  Сүйінбай  ақыннан  өлеңіне  ақ  бата  тілей  келді. 
Енді жас Жамбылдың Сүйінбайдан бата алуын тыңдайық: 
Жамбыл: Ассалағалейкум, Сүйінбай ата.
Сүйінбай:  Бар  бол,  балам,  сен  әлгі  Жабайдың  жаман 
сарысы емессің бе!
265

Жамбыл:  Ия,  ата,  соя  Жамбылмын.  Сіз  секілді  ақын 
болғым келеді, өзіңізден бата алғалы келдім.
Өлеңім келді жол шегіп,
Осыиау елге алыстан.
Түн болды, үйге ен дейтін,
Табылмай түр таныс жан.
Ардақты үйдің иесі,
Рүқсат ет кіруге,
Бата бер мына жырыма 
Қуат бітіп үніне 
Көңілін тапсын елімнің,
Жар бол да, өзің жәрдем ет 
Жібер мені бір демеп.
Сүйінбай:  Сенен өнер шығайын деп түр екен балам  жай 
қолыңды, батамды берейін:
Мен шықпаған шыңдарға шығармысың, үланым,
Мен самғаған биікке, самғармысьщ қыраным.
Домбыра  -  садақ  та,  өлең  -  жебе,  ақылменен  пайдалана 
білгейсің.
Шын 
ақынның 
ар-үяты 
өлеңінде, 
оны 
көзіңнің 
қарашығындай сақтағайсың, ақылмен іс қылғайсың.
Сенің өлеңін халқыңа медет берсін, ісің өнеге болсын. 
Әумин!
Жамбыл: Сеніміңізден шығуға тырысамын.
Ақындар  алыбы  ел  тіршілігін  анық  тани  біліп,  оны 
жырына қосып отырады.  Бірнеше өлеңін тыадап керейік.  (Осы 
жерде оқушылар ақынның төрт-бес өлеңін оқиды.)
1937  жылы  Жамбыл  Грузияның  атақты  ақыны  Шота 
Руставелидің 
«Жолбарыс 
герісін 
жамылған 
батыр» 
поэмасының  750  жылдық  мерекесіне  қонаққа  шақырылады. 
Осы  сапарда  ақын  «Шота  Руставелиге»,  «Кавказға  сәлем», 
«Орынбор»,  «Чапай»  атты  бірнеше  елеңдерін  шығарады,  елге 
зор  шабытпен  оралады.  Алыс  санардан  оралған  ақын  атаға 
Дина  апамыз,  Күләш  еыидк  өнер  саялақтары  сәлем  бере 
келеді. Енді осы керністі тамашалайық.
Сатыш:  Жәке,  қонақтар  келді!  Дина  аиам,  Күләштар 
келе жатыр.
Жамбыл: Келсін балам карсы алыңдар

жүктеу 9,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: