Алькогольдік,  есірткілік  немесе  уытқылық  еліту

76 
Б.С.
 
Бейсенов қылмыстық құқық бұзушылық
 
субъектісінің масаң
 
күйде 
қалуы  фактісі  бойынша  мастықты:  шарасыз  мастық,  кездейсоқ  мастық, 
қасақана істелген мастық, саналы түрдегі мастық деп төртке бөледі. Шарасыз 
мастық 
- 
ол  адамды  еркіне  қоймай,  сондай  халге  жеткізу  болса,  кездейсоқ 
мастық 
- 
адамның ешқандай пиғылсыз мас болуы, қасақана істелген мастық 
дегеніміз 
- 
кінәлі адамның қылмыстық құқық бұзушылық
 
жасау үшін өзін
-
өзі 
қайрауы,  соған  бекіну  үшін,  немесе  мастығын  кейін  жауаптылықтан 
құтылуға  себеп  қылу  үшін  жасауын  айтады.  Саналы  түрдегі  мастық  деп 
қылмыстық құқық бұзушылық
 
жасаған адамның ешқандай пиғылсыз өзін
-
өзі 
мас қылуын, соның әсерінен қылмыс
 
жасауын сезінуін айтады
 (70). 
1  және  2
  - 
жағдайларда  жағдайды  ауырлататын  мән
-
жайлардың 
субъективтік белгілерінің жоқтығынан оларды бұл мән
-
жайға қоса алмаймыз. 
Ал,  әдейі
 
және  саналы  түрдегі  мас  күйге  келетін  болсақ,  қылмыскер  өзінің 
осындай  халге  жеткізуін  түсінуі  немесе  түсінуге  міндетті  екендігі  бұларды 
жауаптылықты ауырлататын жағдайларға жататындығын көрсетіп отыр.
 
А.А.
 
Габиани өзінің кандидаттық диссертациясында заңның мастықтың 
қандай қылмыстық құқық бұзушылықтар
 
үшін жауаптылықты ауырлататын 
жағдай  екендігін  көрсетіп  беру  керектігіне  тоқталады.  Ол  10
-
тармақтың 
мынадай  редакциясын  ұсынады:  «Егер  мас  күйде  жасалған  қылмыс  қызмет 
бабында,  кәсіби  немесе  басқа  қызмет  бабында  жасалынып,  соның 
салдарынан  адамдардың  өміріне,  денсаулығына,  меншігіне  зиян  келсе  ол 
жағдайды ауырлататын мән
-
жай деп есептеледі
» (71). 
Бұл  айтылған  пікірді  жоққа  шығармай,  кейбір  авторлар  осы  ойды  әрі 
қарай өрбітеді: «мас күйдегі қылмыс жеке қылмыстық құқық бұзушылықтар
 
үшін  жауапкершілікті  ауырлататын  жағдай  болып  қалуы  дұрыс
 
емес. 
Қылмыстық
 
құқық бұзушылықтың
 
алдын алу, онымен күресу барысында мас 
күйдегі  барша  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар
 
үшін  жауаптылықты 
ауырлататын мән
-
жай деп қаралуы керек
» (72). 
Біздіңше, жоғарыдағы екі пікірдің соңғысы дұрыс. Мас күйдегі жасалған 
қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың  саны  тек  қана  адамдардың 
денсаулығы,  өмірі,  меншігіне  бағытталған  қылмыстық  құқық
 
бұзушылық
 
бітпейді ғой. Мас күйде жасалған  қоғамдық тәртіп, басқару жүйесіне, т.с.с. 
қарсы  бағытталған  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар
 
толып  жатыр  және 
соларды  адамның  мас  күйде  жасауы  көп  жағдайда  олардың  қауіптілігін 
көтеріп  отырады.  Сондықтан  да  А.
 
Габианидің  пікірі  ұшқарылау  айтылған 
сияқты.
 
Көптеген істерді зерттеу барысында қылмыскердің өздерінің қылмыстық 
құқық бұзушылықтарын масаң
 
күйде жасағандығын желеу етіп, жуып
-
шаюға 
тырысатынына  куә  болдық.  Олардың  дені  масаң
 
күйді  жауаптылықты 
жеңілдететін  мән
-
жай  деп  түсінеді.  Мұндай  пікір  осы  мәселелермен 
шұғылданатын  ғалымдардың  да  қаламына  жел  беріп  отыр.  Кей  кездерде 
кінәліні  еріксіз  мас  қылу  немесе  оның  өміріндегі  аса  бір  атап  өтерлік 
жағдайда  мас  болуы  және  оның  мастығының  арқасында  қылмыстық 
болатынын  сезінуі  кінәлі  адамның  жауапкершілігін  төмендетеді  деп  те 
айтылады
 (73). 
Біздің  пікірімізше,  масаң
 
күйде  жасалынған  қылмыстық
 
құқық 
бұзушылық
 
жағдайды  жеңілдететін  мән
-
жай  деп  есептелінуі  тіпті  дұрыс 
емес.  Біріншіден,  адам  өміріне  қарсы  бағытталған  қылмыстық  құқық 

77 
бұзушылықтар  үшін  де,  басқа  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар  үшін  де 
масаң
 
күйде  қылмыс  жасаудың,  тіпті,  олар  кінәлі  адамның  еркінен  тыс 
болып,  алдаудың  немесе  бір  кездейсоқ  жағдайдың  салдарынан  болса  да, 
ауырлығы  сол  бетінде  сақталады.  Қылмыскердің  масаң
 
күйі  бұл  жағдайда 
ауырлататын  мән
-
жай  деп  танылмайды.  Екіншіден,  жауаптылықты 
жеңілдететін мән
-
жайға жататын «қылмысты жеке басына немесе отбасына 
түскен ауыр жағдайлардың салдарынан жан күйзелісі үстінде ашумен істеуі»
 
туралы  айтылған.  Заң  нормасын  жоғарыда  айтып  өткен  жағдайлар  кезінде 
пайдалануымызға  болады.  Олай  болса  масаң
 
күйді  жағдайды  жеңілдететін 
мән
-
жай деп қарау көзқарасы дұрыс емес.
 
Адам  өміріне
 
қарсы  бағытталған  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар
 
көбіне  кінәлілердің  масаң
 
күйінде  жасалады.  Оған  дәлел  ретінде  соңғы 
жылдарғы  еліміздегі  қылмыстылықты  статистикалық  талдау  мәліметтерін 
келтіруге  болады.  Мәселен,  1998  жылы  жасалған  16329  қылмыстық  28,0 
пайызы,  1999  жылы  17975  қылмыстық  27,1  пайызы,  2000  жылы  19744 
қылмыстық  25,3  пайызы,  2001  жылы  21500  қылмыстық  30,3  пайызы 
айыпкердің мас күйінде жасалғаны анықталған.
 
Сот  жаза  тағайындау  кезінде  қылмыстық  құқық  бұзушылық
 
жасаған 
адам  «кәнігі  маскүнем  емес  пе»
 
деген  сұраққа  баса  назар  аударуы  қажет. 
Біздің  зерттеулеріміз  бойынша,  спирттік  ішімдіктерді  жиі  ішкен  137 
қылмыскердің  жартысы  дерлік  кәнігі  маскүнем  емес  пе  деген  мәселе 
төңірегінде өз мәнінде зерттелмегендігі анықталды.
 

жүктеу 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: