Қазақстанның экологиялық жағдайы
15
Қазақстанның қазіргі кездегі климатының өзгеру
мәселелері
Қазақстанның
климаты
шұғыл
континентті.
Климаттың континенттігі оның өзіндік ерекшеліктеріне
көрінеді.
Еліміздегі
қыс
және
жаз
мезгіліндегі
температуралардың
үлкен
айырмашылығы,
ауның
құрғақтығы, атмосфералық жауын-шашынның әркелкі
түсуі, қыстың солтүстікте ұзақ, аязды, оңтүстікте қысқа әрі
жұмсақ болуымен айқындалады. Қазақстан аумағының
кең-байтақ
болуына,
жер
бедерінің
әртүрлілігіне
байланысты температураның таралуы да әртүрлі. Жауын-
шашын мөлшері 130-1600мм аралығында. Республиканың
оңтүстік аудандарында кей жылдары жазда 2-3 ай бойы
жауын-шашын мүлдем жаумайтын кездері де болады.Бұл
кезде “құрғақ” жаңбыр байқалады, яғни жаңбыр
тамшылары жер бетіне жетпей, ауада буға айналып кетеді.
Табиғат зоналарының таралу заңдылықтары бойынша
жылу мен ылғал мөлшері әртүрлі қалыптасады.
Қазақстанның климаты жалпы құрғақтығымен ерекше
көзге түседі. Оңтүстікте жаз өте ыстық, құмның беті +60
ºС -+70 ºС -ға дейін қызады.Құрғақ ауаның пайда болуы
күшті қызған және тропиктік ауа массасының басым
болған кезімен байланысты.Оған ылғалы аз, ыстық құрғақ
жел-аңызақ тән. Аңызақ желді күндердің ұзақтығы
табиғат зоналарында әртүрлі болады: дала зонасында
жылына 5-10 күн, шөлейт зонасында-40,Қызылқұмда -100
күн.Қазақстан жерінде соңғы 20жылда 4 рет қуаңшылық
болды.Қазақстандағы
ерекше
атмосфералық
құбылыстардың бірі-шаңды дауыл ауа құрғақ кезде,
борпылдақ топырақты аймақта болады. Олар топырақтың
ұлпаларын ұщырып, өсімдік тамырларын ашып тастайды,
16
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Оқу құралы
ауылшаруашылығына көп зиян тигізеді. Қазақстанның
дала зонасында 20-38 күн, құмды шөлдерде 55-60 күн
шаңды дауылдар болады. аумағының 50 % астам бөлігін
шөл және шөлейт ландшафт зоналары алып жатыр.
Қазақстанның
климаты,
оның
жылдан-жылға
құрғақтануымен анықталады. Жалпы аумағының барлық
жерлерінде жер бетіндегі ауа қабатының орташа айлық
температурасының өсуі байқалған. Өткен 100 жылда
орташа жылдық температурасының өсуі әрбір 10 жыл
сайын 0.1ºС – қа артып отырған. Антропогенді ықпалдың
әсерінен шөлейт ландшафтар шөлге айналып қоймай,
Республиканың негізгі жері дала зонасы да шөлге айналып
жатыр. Температураның артуы тау мұздықтардың кемуіне
әкеледі. Іле Алатауында соңғы 35 жыл ішінде мұздану
процесі 30 % - ке немесе әр жылға шаққанда 1 % - ке
кеміген. Мұздықтардың азаюы, құрғақшылық еліміздегі
су ресурстарының 30 %- ға кемуіне әсер етеді.
Мұздықтардың еруі үлкен мұздық көлдердің пайда
болуына әкеледі. Осыдан сел тасқыны, көлдердің тасуы,
тау
бөктерінің
микроклиматының
құрғақшылық
бағытында өзгеруіне, өсімдік және жануарлар тіршілігінің
қалыптасу жағдайының өзгеруіне әкеледі. Климаттың
ғаламдық жылуының салдарынан әр түрлі экологиялық
зардаптар, адамдардың денсаулығына кері әсерін тигізетін
мәселелер туындауда. Табиғат ресурстарының тың және
тыңайған жерлерінің кең алқабының игерілуі, өзен
суларының
егістікті
суғаруға,
жайылымдар
мен
шабындықтарды суғаруға, электр энергиясын өндіруге
жұмсау нәтижесіндегі шектен тыс антропогендік қысым
Арал,Балқаш,Каспий мәселелерімен Қазақстанның жалпы
су ресурстарының кемуіне әкеліп соқты.Осының әсерінен
климаттың өзгеруі,температураның жоғарлауы пайда
17
болып табиғаттың тепе-теңдігінің бұзылуына, тіршілік
ортаның жойылуы қалыптасуда.Климаттың өзгеруі бір
ғана мемлекетке емес, бүкіл жер шары климатының
өзгеруіне әсерін тигізуде, яғни ғаламдық жылынумен жер
бетінде апатты қауіп-қатердің пайда болуына жандануда.
Осыған байланысты 1992 жылы қабылданған БҰҰ–ң
климаттың
өзгеруі
туралы
халықаралық
рамалық
конвенциясы
дүниежүзілік
мемлекеттердің
алдына
климаттарының жылынуымен оның зиянды зардаптарын
болдырмау мәселелерін қойды. Климатының өзгеруі
туралы конвенция адамзат назарын төтенше бұзылуларға
аударып отыр. Олар ең алдымен жер шарының
атмосферасымен өзара әрекеттесетін және атмосферадан
тарайтын күн энергетиясының жолын өзгертеді. Осының
нәтижесінде ғаламдық климаттың өзгеру қаупі туып отыр.
Осыдан туындайтын негізгі салдар жер бетінің орташа
температурасының көтерілуі және ауа-райының кең
ауқымды аймақтық өзгеру эффектілері болуы мүмкін.
Климаттың
өзгеру
мәселесімен
айналысатын
топ
сарапшылардың мәліметтері бойынша өнеркәсіптік даму
басталғанға дейін 1850 жылмен салыстырғанда қазіргі
уақытқа дейін ғаламдық температура 0.5 градусқа
көтерілген.
Болашақта
температураның
көтерілуін
адамзатқа және қоршаған ортаға әсері туралы болжамдар
жасауы қиын, себебі ғаламдық климат жүйесі өте күрделі.
Оның құбылыстары атмосфера өзгерісімен байланысты
ғана емес, мұхиттардағы процестермен гидросфера және
биосфераның өзгеруіне байланысты болады. Жер бетіндегі
климатың әр түрлі бөліктері өзара күрделі қарым-
қатынастағы өзгерістер нәтижесінде климат табиғи
өзгерістерге ұшырайды. Бұл мәселе қазіргі уақытқа дейін
жеткілікті
дәрежеде
зерттелмеген.Қазақстанның
18
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Оқу құралы
климаттық
жағдайлары
үшін
БҰҰ
рамалық
конвенциясында көтерілген климатының өзгеруі туралы
мәселе ғана өзекті болып қоймай, шөлдену процесі мен
биоалуантүрлілікті
сақтау
туралы
конвенцяларда
көтерілген мәселелерде өзекті болып табылады
Достарыңызбен бөлісу: |
