З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

КHтерiлiстiѓ жеѓiлу себептерi

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	92/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 88 89 90 91 92 93 94 95 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

6. КHтерiлiстiѓ жеѓiлу себептерi.
Ктерiлiстiѓ жеѓiлу себептерi-
нiѓ бiрi – С. Датџлыныѓ бiрден екi кљшке ћарсы кљрес жљргiзгендi-
гiнде болды. Ол, бiр жаѕынан патша љкiметiне ћарсы, екiншi жаѕынан
сџлтандар мен ханныѓ тѓiрегiндегi топтарѕа ћарсы кљрестi. Ктерiлiс
жетекшiсi ктерiлiсшiлердi тџтасћан берiк кљшке айналдыра алмады.
Ктерiлiс стихиялы тљрде басталды жќне џйымдасћан жаѕдайда жал-
ѕаспады. Адам саны жаѕынан шаѕын жасаћтар бiр-бiрiнен блек жеке
соѕысуды дџрыс санады. Руаралыћ шиеленiстi ћаћтыѕыстар да орын
алды, старшындардыѓ едќуiр блiгi тџраћсыздыћ танытты. Олардыѓ
iс-ћимылдары бiр-бiрiмен зара келiсiлмедi. Старшындардыѓ едќуiр
блiгi ктерiлiске ћатысудан бас тартты. Gйткенi патша љкiметiнiѓ
жазалаушы отряды келе ћалѕан жаѕдайда Жайыћтыѓ сол жаѕалау-
ындаѕы жерлерiмiзден айырылып ћаламыз деп ћорыћты.
Оныѓ љстiне, сџлтандар тарапынан жасалѕан ћарсылыћты да
жоћћа шыѕаруѕа болмайды. Патша љкiметiнiѓ Едiл мен Жайыћ ара-
лыѕындаѕы аумаћта мал жайылымдарын уаћытша пайдалануѕа бер-
ген рџћсаты да мал жайылымы туралы мќселенiѓ шиеленiсiн, аз да
болса да бќсеѓдеткен едi.
Сырым Датџлы бастаѕан ктерiлiстiѓ орасан зор тарихи маѓызы
болды. Џлт-азаттыћ ктерiлiс ћазаћтардыѓ Ресей империясыныѓ
отаршыл ќкiмшiлiгiне ћарсы еѓ алѕашћы iрi бас ктеруiнiѓ бiрi едi.
Сырым батыр ћазаћ халћыныѓ есiнде ХVIII ѕасырдыѓ соѓѕы
ширегiндегi крнектi саяси ћайраткерлердiѓ бiрi ретiнде ћалды. Ол
з замандастарыныѓ арасында аса зор бедел мен сый-ћџрметке б-
лендi. Ауыз ќдебиетiнiѓ деректерiне ћараѕанда, оныѓ асына 2000

69
жылћы, 2500 ћой сойылѕан деседi. Мџныѓ зi халыћтыѓ сљйiктi к-
семiне деген шексiз зор ћџрметiнiѓ белгiсi едi.
Сырым Датџлы бастаѕан ктерiлiстен кейiн патша љкiметi бiрћа-
тар мќселелер бойынша, соныѓ iшiнде еѓ алдымен Едiл мен Жа-
йыћ аралыѕындаѕы мал жайылымдарын пайдалану жнiнде де едќуiр
жеѓiлдiктер жасауѕа мќжбљр болды.
1801
жылы Жайыћ зенiнiѓ оѓ
жаћ жаѕалауында Iшкi Орда ћџрылды. Бџл аймаћтаѕы халыћтыѓ
едќуiр мол блiгi Сырым Датџлыныѓ жаћтастары мен жаћын
туыстары болатын. Батыр бастаѕан ктерiлiске белсене ћатысћандар
да солар едi.
1. Сырым Датџлы бастаѕан ктерiлiстiѓ негiзгi себептерiн атаѓдар.
2. Сырым Датџлыныѓ жеке басына сипаттама берiѓдер. 3. Халыћ ћоз-
ѕалысы ћалай рiс алып едi? 4. Барон Игельстром реформаларыныѓ мќнi неде
болды? 5. Џлт-азаттыћ ктерiлiс ћалай аяћталды? 6. Ктерiлiстiѓ жеѓiлуiнiѓ
себептерiн атап тiѓдер. 7. Сырым Датџлы бастаѕан џлт-азаттыћ ктерiлi-
сiнiѓ тарихи маѓызы неде болды? 8. Картадан ктерiлiс болѕан жерлердi крсе-
тiѓдер. 9. Ћосымша материалдарды пайдалана отырып, ћазаћ фольклорынан
Сырым Датџлыныѓ шешендiк таланты туралы деректердi iздеп табыѓдар.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 88 89 90 91 92 93 94 95 ... 481