З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	89/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 85 86 87 88 89 90 91 92 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

расправалар
ћџрыла-
тын болды. Оныѓ ћџрамына траѕа, оныѓ аћсљйектерден таѕайын-
далатын екi орынбасары жќне бiр молда енгiзiлетiн болды. Олар-
дыѓ атћаратын жџмысы љшiн ћазына есебiнен жалаћы тлеу кзделдi.
II Екатерина Игельстромныѓ бџл џсынысын ћолдады. Кiшi жљз аума-
ѕында екi не љш ћала, бiрнеше мешiт, аћсљйектердiѓ балалары оћи-
тын мектептер салынатын болды. Бџл шаралардыѓ бќрi де Кiшi жљз
ћазаћтарыныѓ Ресей империясынан iргесiн аулаћ салып, саяси оћ-
шаулануын жоюѕа тиiс едi.
Бiраћ Игельстромныѓ реформасы Кiшi жљздегi сџлтандар мен
старшындардыѓ наразылыѕын туѕызды. Gйткенi олар ћазаћ даласын-
даѕы з ыћпалынан айырылѕысы келмедi. Орта жљз бен Џлы жљздегi
Шыѓѕыс ќулеттерi де осылай ойлап, олармен ынтымаћтастыћ таныт-
ты. Сондыћтан да Игельстром џсынѕан жаѓа басћару органдары мiр-
ге жарамды болмай шыћты. Ќкiмшiлiк орган – расправалар iс жљ-
зiнде бас ћосып жиналѕан жоћ, ешћандай жџмыс та атћармады. Хан-
дыћты ћолдаушы сџлтандар Батыр сџлтанныѓ џлы Ћайыпты хан
сайлады.
1786
жылы старшындардыѓ съезi ттi. Онда тек ћана Шекара-
лыћ сот ћџруѕа келiсiм берiлдi. Соттыѓ ћџрамына алты ру стар-
шыны сайланды. Мџныѓ зi лауазымды ќкiмшiлiк ћызметiнде ћа-
заћ ру старшындарыныѓ сџлтандарды ыѕыстырып, ауыстыра бас-
таѕанын крсеттi. Алайда мџндай сайлау Кiшi жљздiѓ љш-аћ руын-
да болып ттi. Сйтiп Шекаралыћ сот Кiшi жљздiѓ бљкiл рулары-
мен жоѕары дќрежелi билер тобы арћылы байланыс жасай алма-
ды. Соныѓ салдарынан Кiшi жљздегi саяси жаѕдайѕа ыћпал ету
мљмкiн болмай ћалды. Сџлтандар ћазаћ даласында расправалар
ћџруѕа љзiлдi-кесiлдi ћарсы болды.
Шекаралыћ соттыѓ ћџрылуын пайдалана ћойѕан старшындар
жер туралы, Едiл мен Жайыћ арасында ћысћы кездегi мал жайылы-
мыныѓ клемiн џлѕайту туралы мќселе ћоя бастады. Олар сонымен
ћатар жайылымдарды жалѕа беру тќртiбiн жоюды да џсынды. Гене-
рал-губернатор бос жатћан жайылымдарды жалѕа алып, оѕан аћы
тлеу тќртiбiн ѕана жойды. Ал жеке меншiктегi жерлердi жалѕа беру
тќртiбi саћталып ћалды. Шекаралыћ шептiѓ iшкi жаѕына ту љшiн
аманат тапсыру тќртiбi орнатылды.
Ћазаћтардыѓ Едiл мен Жайыћ аралыѕына жаппай кшуi бастал-
ды. Старшындар здерiнiѓ талаптарын кљшейте тљстi. Олар Кiшi жљз-
ден Ресейге ћашып кеткен ћџлдарды ћайтару мќселесiн де ћозѕады.
5—6903

66
Игельстром старшындардыѓ талабын iшiнара ѕана ћанаѕаттан-
дырды. Бiраћ ћазаћтардыѓ шекара шебiндегi бекiнiстерге шабуыл
жасауын тоћтатуды шарт етiп ћойды. Ћазаћ старшындары бџѕан жа-
уап ретiнде шекара шебiндегi ќкiмшiлiк пен Орал казактарыныѓ
тарапынан ћазаћтарѕа кљш крсетiп, озбырлыћ жасауын тоћтатуды
талап еттi. Жаѓа ќкiмшiлiк орган – расправалардыѓ ћџрылуы сџл-
тандарды Кiшi жљз ћазаћтарын билеу жљйесiнен шеттетуде елеулi
рл атћарды.
Бџл жаѕдай сџлтандардыѓ патша љкiметiне ћарсы наразылыѕын
кљшейттi. Gйткенi олар здерiнiѓ артыћшылыћтарынан айырыла бас-
таѕан болатын. Сйтiп Кiшi жљзде кiмет билiгiн жљзеге асыру мќ-
селесi жнiнде сџлтандар мен старшындар арасындаѕы кљрес одан
ќрi жалѕаса тљстi. Старшындар мен сџлтандардыѓ ћарама-ћарсылыѕы
басталды. Сырым батыр патша љкiметiнiѓ ыћпалынан бiржолата шы-
ѕып кетуге баѕытталѕан ќрекеттер жасай бастады. Мџныѓ зi патша
љкiметiне тiптi де џнаѕан жоћ. Игельстромныѓ реформасы iске аспай
ћалды.
Сырым Датџлы Хиуа хандыѕымен ћазаћтарѕа ћару-жараћ, атты
ќскер, азыћ-тљлiкпен кмектесу жнiнде келiссз жљргiздi. Ктерiлiс
жеѓiлiп ћалѕан жаѕдайда кшiп-ћонып жљру љшiн Хиуа хандыѕы-
ныѓ бiр шетiнен мал жайылымын беру жнiнде тiнiш бiлдiрдi.
Патша љкiметi ћазаћтардыѓ Едiл мен Жайыћ аралыѕындаѕы мал
жайылымдарын пайдалану ћџћыћтарына шек ћоюѕа тырысты.
Мџныѓ зi бџл аймаћтаѕы ћарама-ћарсылыћты кљшейте тљстi. Ћазаћ-
тар Орал шекара шебiндегi бекiнiстерге шабуыл жасауды жиiлетiп
жiбердi.
1791
жылы
Ералы
сџлтан Кiшi жљздiѓ ханы болып сайлан-
ды. Ал ол ћайтыс болѕаннан кейiн Нџралы ханныѓ џлы
Есiм
сџлтан
1795 жылы хан болды.
1792
жылы С. Датџлы ћџрамында 1000 сарбазымен
Елек

ћорѕа-
нысына
шабуыл жасады. Содан соѓ Красногорск бекiнiсiн бiрден
тiке шабуылмен алмаћ болды. Бiраћ мыћтап ныѕайтылѕан бекiнiстер
мен жаћсы ћаруланѕан ћорѕанысшылар ктерiлiсшiлердiѓ жоспарын
жљзеге асыртпады.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 85 86 87 88 89 90 91 92 ... 481