З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	309/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 305 306 307 308 309 310 311 312 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

1. ХIХ ѕасырдаѕы сауда сипатыныѓ Hзгеруi.

§34. САУДА. ЖЌРМЕЃКЕЛЕР
Ћазаћтардыѓ ХVIII ѕасырдаѕы сауда-саттыѕыныѓ зiндiк ерекше-
лiктерiн еске тљсiрiп, айтып берiѓдер. Ћазаћтар ол кезде ћай елдер-
мен сауда-саттыћ жасаушы едi?
1. ХIХ ѕасырдаѕы сауда сипатыныѓ Hзгеруi.
Егер ХVIII ѕасырда
ћазаћтармен еркiн сауда-саттыћ негiзiнен шекара шебiне таяу бе-
кiнiстерде жљргiзiлiп келген болса, ендi ХIХ ѕасырда оныѓ сипаты
мљлде згердi. Олар ќкiмшiлiк реформаларыныѓ жљргiзiлуiмен, сон-
дай-аћ ћоныс аударушы шаруалар арћылы отарлау ќрекеттерiмен
байланысты болды. Сауда орталыћтары бiрте-бiрте Ћазаћстанныѓ
iшкi аудандарына ћарай ойысты. Олар округ орталыћтарына, ћоныс
аударушы шаруалардыѓ елдi мекендерiне жќне жаѓа ћалаларѕа
ћарай жаћындай тљстi.
Бџрын сауда-саттыћтыѓ басты орталыћтары
Орынбор, Троицк,
Петропавл, Преснегорьков, Омбы, Семей
жќне
Орал
бекiнiс ћамалдары
болып келген едi. Ал ХIХ ѕасырдыѓ 20-жылдарынан бастап, округтiк
приказдар да сауда орталыћтарына айнала бастады. Мќселен, Ћа-
заћстанныѓ солтљстiк-шыѕыс жаѕындаѕы Сiбiр ќкiмшiлiгiне ћарай-
тын ћазаћтардыѓ здерiнен ѕана орыс кпестерi жыл сайын 3 мил-
лионѕа дейiн ћой, 150 мыѓѕа дейiн жылћы жќне 100 мыѓѕа дейiн iрi
ћара сатып алатын.
Ресейдiѓ ћазаћтармен сауда-саттыѕы негiзiнен татар кпестерi
мен приказчиктерiнiѓ кмегiмен жљргiзiлдi. Олар ћазаћ жќне орыс
тiлдерiн жаћсы бiлетiн едi. Ресей кпестерi ћазаћтардан мал жќне
мал нiмдерiн сатып алды. Ал дала тџрѕындары ресейлiк кпес-
терден шџѕа мен
бHз
маталар, тоћыма кенептер, ѓделген былѕары,
темiрден жасалѕан бџйымдар, шай, ћант, темекi жќне аѕаштан жа-
салѕан ыдыс-аяћ сияћты тауарлар сатып алатын. Сондай-аћ ћа-
заћтардыѓ мал емдеуге ћажеттi дќрi-дќрмектерге деген сџранысы
да кљштi болды.

226
ХIХ ѕасырдыѓ бiрiншi жартысында Ресейдiѓ ћазаћтармен сауда-
сыныѓ басым кпшiлiгi тепе-теѓ баламасыз айырбас тљрiнде жљрдi.
Барлыћ нќрсенiѓ бiрдей баламалы эквивалентi ћой (iсек) болды.
Ресей кпестерi тљкке тџрмайтын арзан неркќсiп бџйымдарын баѕа-
лы мал нiмдерi мен шикiзаттарѕа айырбас жасап, шаш етектен пай-
да тапты. Мќселен, Iрбiт жќрмеѓкесiнде 2 сом 70 тиыннан сатып
алынѕан ћазандар мџндаѕы ћазаћћа 50 сомѕа сатылды.
Кпестер Ћазаћстанѕа сапасыз бџйымдарын шыѕарды. Gсiмћор-
лыћ операциялары да кеѓiнен етек алды. Онымен кпестер де, казак-
тар да айналысты. Олар ћазаћтарѕа з нiмдерiн малмен тленетiн
етiп бердi, оныѓ пайыздыћ сiмiн де мал басымен алып отырды.
ХIХ ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы неѕџрлым iрi сауда орта-
лыћтары Аћмола, Павлодар, Ћарћаралы, Баянауыл, Ккшетау, Ћа-
залы жќне Жаркент ћалалары болды. Сауда-саттыћ айырбас жќне
аћшамен балама тљрiнде де жљргiзiлдi.
Жљк бџрынѕысынша арбамен жќне тљйемен тасылды. Ќр тљйеге
16 пџттан астам жљк артуѕа болатын едi. Ћазаћ даласындаѕы сауда-
саттыћћа деген ынта-жiгердi ћолдау љшiн тљйе басына ешћандай
салыћ салынѕан жоћ.
Ћазаћ саудагерлерi едќуiр блiгiнiѓ сауда айналымынан таба-
тын табысы мардымды бола ћоймады. Сондыћтан да олар саудаѕа
онша ћызыѕа ћойѕан жоћ. 1897 жылы, Ресейде ткiзiлген
Бљкiлресейлiк халыћ санаѕыныѓ деректерi бойынша, Ћазаћстан аума-
ѕында сауда-саттыћпен айналысатын адамдардыѓ саны 40 мыѓѕа
жуыћ болса, соныѓ iшiнде ћазаћтардыѓ саны небары 4,6 мыѓ неме-
се 11 пайыздан сќл-аћ асатын едi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 305 306 307 308 309 310 311 312 ... 481