61
токтың қауіпсіздігі 3-5 рет аз, ауыспалы тоқтан. Тұрақты ток 50МА-ге
дейін, ал ауыспалы ток 10 МА-ге дейін қауіпті.
Ток күші 0,05А болса, адамға қауіпті, ал 0,1 А — адам өмірін қияды. Ток
өткізудің екі түрі бар:
а) электрлік соғулар - олар адамның ішкі ағзасын жарақаттайды,
жүйке жүйелерін, көкірек клеткаларын жарақаттайды;
ә) электрлік жарақаттар - олар адамның сыртқы терілерін жарақаттайды.
Электр қауіпсіздігінің техникалық ұйымдастыру шаралары:
Электр қауіпсіздігінің техникалық ұйымдастыру шаралары 3-ке
бөлінеді. Бұларды орындайтын жұмысшылар электр қондырғыларын іске
қосқанда өте білімді жауапты маман болуы тиіс.
а) Оперативтік персонал - кезекші электротехникалық персонал – бүкіл
қарамасындағы электр қондырғыларын қосып жэне соған жауап береді;
ә) Жөндейтін персонал— бұлар электр қондырғыларын жөндеу,
реттеу, монтаждау сияқты жүмыстарға жауап береді;
б) Оперативтік жөндеу персоналы — бұлар әрі жөндеу, реттеу,
монтаждау мен қоса бүкіл электр қондырғыларын іске қосып, әрі жауап
береді.
Электр қондырғыларын жөндейтін, әрі іске қосатын жұмысшылар,
денсаулықтары мықты, ешқандай науқас емес және білікті, білімді болуы
керек, әрбір жұмысшы электрлік жүмысқа барар кезде электр қауіпсіздігі
туралы емтихан тапсырып, білімін тексереді. Электр қауіпсіздігі жөнінде
курстық сабақтар өтіп, жүмыс орнында квалификациялық комиссиялар
жұмысшыларды тексереді.
Комиссия жұмысшылардың біліміне қарай оқу дәрежесін
жоғарылатады, сөйтіп білімін және дәрежесін көрсететін куәлік беріледі.
Жұмыс орнын ұйымдастыру электротехникалық жабдықтарды
қолданарда техникалық қауіпсіздікті сақтау екі түрге бөлінеді:
- оперативтік электр қондырғыларды іске қосып тексеру, жеңіл
жұмыстар істеу, қорғаныс жабдықтарын ереже бойынша қарап шығу,
қауіпсіздігін қарау, еңбекті қорғау;
- электр қондырғыларында өндірістік жұмыс істеу дегеніміз —
жөндеу, монтаждау, құрылыс жұмыстарын жэне т.б. жұмыстарды орындау.
Электр қондырғыларының еңбек қауіпсіздігі шаралары немесе
электр тоғынан қорғану шаралары:
- ток өткізгіш бөліктерді қауіпсіз жерге орналастыру;
- изоляцияны бақылау (ашық қалған жерлері болмау);
- қорғаныстық жерге қосқыш;
- қорғаныстық нөлдік сым;
- автоматтық ажыратқыш;
Қорғаныстық жерге қосқыштың 2 түрі бар: кәдімгі және жасанды.
Кәдімгідей қорғаныстық жерге қосқышқа кез-келген металл құрылмалы
ғимараттар жер астындағы металл труба еткізгіштер, кран жолдары жатады.
62
Ал, жасанды қорғаныстық жерге қосқышқа металл стержендер
немесе трубалар 25-50мм, ұзындығы 2-Зм, бұрыштық болат 50х50х5мм және
металл ленталар 40х4мм өлшемдегі.
Қорғану құралдары 2 түрге бөлінеді:
а) негізгі құралдар: изоляцияланған өлшем штанглері, ток өлшейтін
қысқыштар, кернеу көрсеткіштері изоляцияланған күрылғылар, сатылар
монтерлық қүрал-жабдықтар изоляцияланған үстатқыштары бар траптар,
алаңдар;
ә) қосымша қорғаныс құралдарына 1000 В кернеулік электр
құрылғыларда: диэлектрикалық қолғаптар, дорожкалар және де
изоляцияланған подставкалар, резина фартуктар.
Қоршаулы қорғаныстарға: щиттар уақытына қорғаныстық жерге
қосқыш, уақытша алып жүретін жерге қосқыштар, сосын қорғаныс
плакаттары.
Қорғаныс құралдары жұмысшыларға қорғаныс көзілдірігі арнайы
қолғаптар жанбайтын матадан жасалған қорғайтын монтерлық белдіктер,
қорғаныс халаттары жэне т.б.
Жоғарыдан түсу үшін монтерлық белдіктер, тырнақшалар,
ременьмен телескоптық қондырғылар, сатылар. Белдіктер 225кг салмақты,
ал тырнақшалар — 135кг салмақты 5 минуттай үстап түра алады.
Қорғаныс плакаттары 4-ке бөлінеді:
- қорғану плакаттары: «тиіспе қауіпті», «жоғары кернеу», «өміріңе
қауіпті» және т.б.
- өткізбейтін: «адамдар жүмыс істеп жатыр — қосуға болмайды»,
«желілерде жүмыс жүріп жатыр — қосуға болмайды».
- рұқсат беру: «осы арада жұмыс істеу», «осы араға міну», «жұмыс
істеуге нұсқау».
- резеңке қолғаптар, қорғаныс құралдары жабық шкафтарда және
жәшіктерде құрал-саймандардан бөлек, майдан, бензиннен және басқа
заттардан аулақ тұруы керек, ал қолдану алдында қағып, тазалап алу керек.
4.3.2 Жерге қосу құрылғысына есеп жүргізу.
ЖЭО-да қуаты 1000 кВА, кернеуі 10/0,4 кВ трансформаторлар бар.
Қорғаныстық жерге қосу құрылғысының кедергісін есептеуіміз керек.
Жерге қосу құрылғысының кедергісі 5 Омнан аспауы қажет, яғни R
з
≤ 5 Ом.
Болат стержен диаметрі d=18 мм, ұзындығы l=7 м вертикальді
болат жолақшасына бір ұшы жалғанып, екінші ұшы меншікті кедергісі ρ=400
Ом·м болатын құмға h
0
=0,8 м тереңдікте енгізіледі. Жерге қосқыштардың
арақашықтығын а=3 м, b=30 мм . Периметрі 75×50 м.
Вертикальды (R
вер
) және горизонтальды (R
гор
) электродтарының токтың
жайылуына қарсы кедергілерін келесідей есептейміз:
R
в
= ρ 2πι
⁄
⋅(ln 2l d
⁄
+ 1 2
⁄
ln 4h+l 4h-l
⁄
), (4.6)
