Microsoft Word История. №3,2010

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың ХАБАРШЫСЫ,  «Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы, № 3 (26), 2010 ж. 
 
 
123
Согласно приведенным данным, во всех областях региона, кроме Кзыл-Ординской, наблюдалось 
увеличение  численности  казахского  населения.  Самый  значительный  прирост  пришелся  на 
Джамбульскую (10%), Чимкентскую (9,5%) области. Уменьшение доли казахов имело место только лишь 
в городских поселениях Кзыл-Ординской области (на 2,7  %). Одновременно наблюдается повсеместное 
снижение доли русского населения. Так, наибольшие показатели характерны для Талды-Курганской (7,6 
%), Чимкентской (7,4%) и Джамбульской (7,3 %) областей. 
Наиболее  высокие  показатели  прироста  казахского  населения  среди  горожан  имели  место  в 
областях с преобладанием в общей численности населения представителей коренного этноса. Увеличение 
численности казахов в составе горожан шло за счет внутриобластной миграции из сельской местности. В 
городских же поселениях Кзыл-Ординской области, где наблюдалось уменьшение доли казахов на 2,7%, 
имело место увеличение численности узбекского населения на 6,8%. 
Таким  образом,  можно  отметить,  что  период  с 1970 по 1980 год  характеризовался  заметным 
изменением  этнической  структуры  городского  населения.  Это  нашло  выражение  в  повышении  доли 
казахов  в  общей  численности  населения,  при  уменьшении  аналогичного  показателя  по  русскому 
населению  и  представителям  других  этнических  групп,  что  стало  выражением  общедемографических 
процессов, характерных для  Казахстана рассматриваемого исторического периода. Нельзя не отметить и 
тот  факт,  что  увеличение  представительства  казахов  среди  городского  населения  имело  следствием 
качественный  рост  коренного  этноса,  за  счет  повышения  его  образовательного  и  культурного  уровня, 
улучшения  социальных  условий  жизни,  что  в  свою  очередь,  оказало  благотворное  влияние  на 
качественные и количественные характеристики воспроизводства населения.   
Изменение численности казахского населения и увеличение их доли в структуре  горожан стало 
отражением  не  только  естественного  прироста,  но  и  значительной  миграции  казахского  населения  из 
сельской местности и других республик. 
 
 
1. Сост. по: Народное хозяйство Казахстана за 60 лет: Сб. ст. - Алма-Ата: Казахстан, 1980. - 
272 с. - С.19; Регионы Казахстана 2002 г.Ст. сб. - Алматы, 2002. - 432 с. 
2.Народное хозяйство Казахстана за 70 лет: Сб. ст. - Алма-Ата: Казахстан, 1980. - 286 с. - С.18. 
3. ГАЮКО, Ф. 245, Оп.3, Д.561, Л.12. 
4.  Сост.  по  Народное  хозяйство  Казахстана  за 70 лет:  Ст.  сб. - Алматы:  Казахстан, 1990. - 
392с. -  С.11. 
 
Түйін 
Бұл  мақала  ХХ  ғасырдың 70-90 жылдары  Оңтүстік  Қазақстан  тұрғындарының  этникалық 
құрамының қалыптасу ерекшеліктеріне арналған. 
 
Summary 
This article is devoted to the ethnic structure formation history of southern Kazakhstan in 70-90-s XX 
century. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ВЕСТНИК  КазНПУ им.Абая, серия «Исторические и социально-политические науки», № 3 (26), 2010 г. 
 
 
124
ХХ ҒАСЫРДЫҢ 30- ЖЫЛДАРЫНДА ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕ  МƏДЕНИЕТ 
САЛАСЫНДА  ЖҮРГІЗІЛГЕН ШАРАЛАР 
 
А.Т. Казбекова–  
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті 
 
Өткен тарихымызды зерделеп, оны жан-жақты талдау бүгінгі  қоғамдық өмірімізде болып жатқан 
құбылыстар мен өзгерістердің мəнін терең түсінуге мүмкіңдік береді. 
Əр мемлекеттің жəне халықтардың сан ғасырлық тарихында мəдениет  адам өміріндегі маңызды 
фактор  болып  табылады.  Социалистік  мəдениетті  қалыптастыру  мен  дамытуда  кеңес  өкіметі 
сауатсыздықты  жою,  халыққа  білім  беру  мəселелеріне  ерекше  мəн  берді.  Қоғам  өмірінің  барлық 
салаларына байланысты  саясатын аңықтап, жүзеге асыра бастады. 
Мəдени артта қалушылықпен күрестің маңызды кезеңі ХХ ғасырдың 20-жылдарының соңы   мен – 
30-жылдардың басына cəйкес келеді.  
Халық  шаруашылығының  даму  қарқыны,  өнеркəсіп  жəне  ауыл  шаруашылығының  талаптары, 
халықтың білім деңгейін көтеруге ұмтылысы жаппай сауатсыздықпен күрес міндетті бастауыш білім алу 
заңды түрде мемлекет алдына міндетті бастауыш білім алуды мақсат ретінде қойды. 
Нəтижесінде,  ҚСРО-ның  Халық  Комиссарлары  Кеңесі  жəне  БОАҚ 1930 жылдың  14 тамызынан 
«Жалпы  бастауыш  білім  туралы»  қаулы  қабылдайды.  Онда  бастауыш  білім  беруді  қамтамасыз  ету 
мақсатында  педагогикалық  институт  жəне  техникумдардың  жүйесін,  ондағы  оқушылар  санын  көбейту, 
мамандығы  бойынша  жұмыс  істемейтін  мұғалімдер  арасында  коммунистік  жұмысты  күшейту, 
педагогикалық  оқу  мекемелерінің  оқушыларын  өндірістік  тəжірибе    тəртібі  түрінде    жалпы  білім  беру 
жұмысына тарту ұсынылды [1, 11-13б.].   
Сонымен,  бюджеттен  ақша  бөлуді  көбейтіп,  қоғамдық  қаражатты  бөлу  арқылы,  үлгерімі  төмен 
оқушыларға  қосымша  сабақ  беру  жүйесін  еңгізу,  жалпы  білім  беретін  мектептердің  политехникалық 
сипатын  жан-жақты  жақсарта  отырып,  нашар  қамтамасыз  етілген  жұмысшы,  батрак  жəне  кедейлердің 
балаларын  оқулықтармен,  жазу  құралдарымен,  киіммен,  тамақпен  қаражаттай  көмек  көрсетуге  ерекше 
көңіл бөлінді. 
ҚазОАҚ 1930 жылы 27 тамызда  «ҚазАКСР-да  жалпыға  бірдей  міндетті  бастауыш  оқу  енгізу 
туралы»  қаулы  қабылдайды,  онда  ауылдық  жерде 4 жылдық  оқу  жəне  қалалық  жерлерде,  жұмысшы 
поселкесінде 7 жылдық  міндетті    оқу  қарастырылып,  оны  жүзеге  асыру  бойынша  жұмыстың  негізгі 
бағыттары көзделген [2].   
Міндетті бастауыш білім республикада 1930-1931 оқу жылынан бастап еңгізілді. Осылайша, 1930-
1931 оқу жылынан бастап, Қазақстанның барлық қалаларында жалпы бастауыш оқыту еңгізілді. 
Сауатсыздықты жоюды аяқтау жəне орын алған кемшіліктерді болдырмау мақсатында Қазақстан 
үкіметі жыл сайын ұйымдастыру шараларын қарастырып жəне бекітіп отырды. Семей облысында жалпы 
сауатсыздықты  жою  Шемонайха,  Белағаш,  Жаңа-Семей,  Жарма  аудандары  бойынша    белгіленіп, 
сауатсыздықты жоюды екі жылда, яғни 1929-1930 жəне 1930-1931 жылдары аяқтау болжамдалды [3].   
Алайда,  сауатсыздықты 1932 жылдың 1 қазаңына  дейін  жою  мүмкін  болмады.  Мұның  бірнеше 
себептері болды. Ең бастысы, астық жəне ет дайындау, егін егу тəрізді науқандармен айналысқан көптеген 
округтік атқару комитеттері сауатсыздықты жоюға айтарлықтай назар аударып, мəн бермеді. 
БКП(б)  Қалалық  комитетінің  Бюросы  жəне  Қалалық  аудандық  атқару  комитетінің  шешіміне 
сəйкес,  Семей  қаласында  жалпы  сауатсыздықты  жою  жарияланды.  Нақты  мерзімі 1932 жылдың 1 
қантарында  деп  белгіленді [4, 35б.].      Бірақ,  оқулықтар  жəне  жазу  құралдары  барлығына  қарамастан, 
қаулы орындалмады. 
Республикадағы сауатсыздықты жою бекітілген мерзімде іске асырылмағандықтан, ҚазОАК 1932 
жылы 14 желтоқсанда «Сауатсыздарды жаппай оқыту туралы» декрет шығарды. Декретте сауатсыздықты 
жоюдың нəтижелері қысқаша көрсетіліп, сауатсыздарды оқытудың негізгі бағыт-бағдарлары аңықталды. 
Декретте  былай  делінген: «Кейбір  аудандар  сауатсыздықты  жоюға  жақындап  қалды.  Сонымен  қатар, 
бірқатар  аудандар  бойынша  сауатсыздықты  жою  жоспарының,  сондай-ақ,  бірқатар  халыққа  білім  беру 
органдары,  кəсіподақ,  ұжымшар  жəне  кооператив  ұйымдары  тарапынан  осы  жоспарды  жүзеге  асыру