[]

181 
 
серпіліп,  қоғамды  адастырушыларға  қарсы  ағартушылықты    насихатау  көкейкестілігі 
пайымдалады. 
Пьесаның  шарықтау  шегінде,  көзі  ашық  Ақботаның:  «Адал  адамның  жүгі  ауыр,  ата 
(Ауыр күрсініс). Ал мыналар – алтын табақтағы жыландар! [6]», – деп, бүкіл қазақ қоғамына 
кері  әсерін  тигізген  надандық  дертін  дөп  басып  айтып,  бас  пайдасын  ойлайтын  тоғышар 
жандарға өзіндік (автордың да)  бағасын береді. 
Егер  драмалық  шығармалар  тек  кейіпкер  сөзінен  құралатынын  ескерсек,  оның  берілу 
тәсілдері  мен    құрылымының  дұрыс  дұрыс  құрылуы  маңызды.  Өткені  қандай  ой  болмасын 
ұтымды    тәсілмен  берілмесе,  ол  тиісті  деңгейде  қабылданбайды.    Сондықтан    кейіпкер 
тілінің берілу  тәсілдері (монолог, диалог, полилог) ерекше құрылуы қажет. 
Бұл  орайда,  ғалым  Р.А.Будагов:  «Художественный    диалог  должен  иметь 
определенную протяженность, вовсе не обязательную для диалога в жизни, художественный  
диалог  заранее  обдумывается  его  создателем,  чего  нет  в  спонтанной  естественной    речи, 
художественный    диалог  развивает  действие,  все  его  элементы  тесно  связаны  и 
взаимосвязаны, что не  обязательно для диалога в жизни, диалог в художественном  тексте 
подчинен  правилам  времени,  ритма  и  темпа,  в  которых  не  существует  нехудожесвенный 
текст[7,  212]»,  –деп  көркем  диалогтың  мәнін    айқындаса,    оны    «Каролдегі»  мына  бір 
диалогтың құрлымынан   да көреміз: 
Окулист. Вы с охоты? Несчастный случай? В глаз попал пыж? 
Внук. Нет, Дедушка только будет стрелять. 
Окулист.  Ага,  значит,  несчастный  случай  еще  должен  произойти.  Вы  пришли  ко  мне 
профилактически? 
Внук. Да не будет никакого несчастного случая. Просто Дедушка будет стрелять — и 
все [5].  Немесе, «Алтын табақтағы жыланда»  автор: 
Жас  милиционер  (қорқып).  Так  точно,  бұларда  шпионның  сыпаты  бар.  Ойбай,  мен 
совхоз орталығына жетейін.  Ауданға, облысқа хабар берейін (Шошынып). Жалғыз өзімінің 
әлім келмейді. Оларда қару бар... 
Молда.  Ой,  бәтшағар,  өзің  қоян  жүрек  қорқақ  екенсің  ғой.  Қайық  аузына  дейін  айдап 
барсаң,  сол жердегі  ел  байлап  береді  ғой.  Ой, бәтшағар-ау,  Орманшының  өзі  оларды  өтірік 
қаулап:  «Бұзақыны  ұстаңдар,  бұзақыны  ұстаңдар»,  –  деп  инженер  қатынды  қашырғалы 
жүрген жоқ па? 
Жас  милиционер.  Так  точно,  ақылыңызға  рахмет,  ақсақал.  Мен  әлі  жаспын  ғой, 
тәжірибе  жоқ.  Ал,  кеттім,  ақсақал.  Менің  бағым  жанғалы  тұр[6,222].      Яғни  авторлардың  
аталмыш қатысымдық жағдаятқа сәйкес тілдік бірліктерді орынды  қолдана білуі,  оның  әр 
кейіпкердің  мінезіне,  ойына,  мәдени  дәржесіне  сай  болуы    оқырманды  сендіреді, 
шынайылығына  күмән  келтірмейді.    Бұл,әрине  авторлық  шеберлік.  Қос  драматург  те  мұны   
бірдей берік ұстанды. Сайып келгенде, С.Мрожектің «Каролі»  мен С.Адамбековтың «Алтын 
табақтағы  жылан»  пьесалары    тақырыптық, мазмұндық  жағынан  ұқсас.    Образ  жасауда  қос 
драматург      ұлттық  менталитетті  ескеріп,    мінез  ерекшеліктеріне  сәйкестендіріп  сомдады. 
Дегенмен,  қоғамдағы  әлеуметтік-саяси,  мәдени,  адами  мәселелерді  беруде    қос  шығармада 
өзара  үндестік   барын байқаймыз.  Авторлар өз қоғамындағы  дертті мәселелерді   бір ғана  
адамның  тағдырымен, психологиялық іс-әрекетімен  байланыстырып, оны  әрі әжуалап,  әрі 
ащы сынап, моралдық  тұрғыдан өлшеп,  таразылаған. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер 
1. 
Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. – Алматы: Ана тілі,1996. – 110 б. 
2. 
Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы: Қазақ университеті,1992. – 327 б. 
3. 
Нұрғалиев Р. Айдын. – Алматы: Бірлік, 2000. –313 б. 
4. 
Аристотель. Поэтика. Об искусстве поэзии. –  Москва, 1957. 
5. 
Мрожек  С.  Кароль  /  Перевод  с  польского  3.Шаталовой.  –  Москва,  изд-во: 
Искусство, 1991, с.321 

182 
 
6. 
Адамбеков  С.  Қожанасыр  қақпасы:  Әңгімелер,  пьесалар.  –  Алматы:  Жазушы, 
1989. –384 б. 
7. 
Будагов Р.А. Писатели о языке и язык писателей. – Москва, 1984, с.212 
 
В статье дается краткая характеристика становление жанра комедия, история развития 
и  природа  жанра.  В  основу  взяты  и  рассмотрены  комедии  С.Адамбекова  и  С.Мрожека,  
известных  драматургов    казахско-польской  драматургии  1960-1990 годов.     Анализированы 
тематико-идейные сходство и особенность сатирических комедии «Алтын табақтағы жылан» 
С.Адамбекова  и    «Кароль»  Славомира  Мрожека.  Разносторенне  было  проанализировано 
свеобразное  мастерство  создания  сатирических  образов,  также  были  учтены  значимость 
языка  образов  в  драматических  произведениях,  определены  особенности    речи  двух 
драматургов. 
 
The  article  gives  a  brief  description  of  the  formation  of  the  genre  of  comedy,  history  of 
development and the nature of the genre. At the base considered 1960-1990 period Kazakh-Polish 
drama known playwrights S.Adambekov and S.Mrozhek are comedіes. It analyzes the thematic and 
ideological  similarities  and  feature  satirical  comedy  «Алтын  табақтағы  жылан»    of 
S.Adambekov's  and  «Кароль»  of    Slawomir  Mrozek's.  Versatile  analyzed  the  peculiar  skill  of 
creating  satirical  images  were  also  taken  into  account  the  importance  of  images  in  language 
dramatic works, defined features of speech of two playwrights. 
 
  
 
 
ӘОК  821.512.122. 
 
С. Дәрібайұлы 
Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті 
Алматы, Қазақстан 
 
АҚЫН-ЖЫРАУЛАР ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ МҰСЫЛМАН ПАРЫЗДАРЫ 
ТУРАЛЫ ТҰЖЫРЫМДАР 
 
 
Бұл  мақалада  ақын-жыраулардың  өлең-толғауларындағы  мұсылман  парыздары 
туралы  философиялық  ой-тұжырымдары  баяндалған.  Адамзат  тарихымен  мәңгі  бірге 
жасасып  келе  жатырған  тақырыпты  зерделеген  ақын-жыраулар  өз  тыңдаушысын 
мұсылман парыздарынан ғибрат алуға шақырады. Адамның Алла алдындағы  ұлы миссиясы 
– жаратылысты, өзін жаратқан Иесін адаспай тануға талпыну болып қала бермек. Дүние 
жаратылысының  ұлы  мақсатын  жеткізуге  тырысқан  ақын-жыраулар  жыр  тыңдаған 
жамағатты шын мәнінде ислам дінінің тұнық қайнарымен сусындатты. Олар  бұл  ретте 
Құран  аяттарына,  Алланың  соңғы  елшісі  Мұхаммед  (ғ.с.)  пайғамбарымыздың  хадистеріне 
және ислам  ғұламаларының  еңбектері мен  орта ғасырлық әдеби жәдігерлерге  сүйенді.  
 
  
Тірек сөздер: парыз, жыр, ғалам, иман нұры, дін,  ислам негіздері, ғалам 
 
 
Мұсылман  баласы  үшін  ең  басты  парыз  –    Алланы  жан  дүниесімен  тану,  Оның 
барлығын,  бірлігін,  құдіретін  түйсіну.  Әлбетте,  ораза  ұстап,  намазға  жығылу,  қажылыққа 
барып,  зекет  беру  секілді  парыздардың    Аллаға  иман  келтірмей  тұрып  қайырлы  болуы  
мүмкін  емес.  Иісі  қазақты  имандылыққа  шақырып,  хан    Абылайдың  абыройын  асқақтатқан 
Бұқар  жыраудың  «Тілек»  атты  атты  толғауын  «Бірінші  тілек  тілеңіз,  бір  Аллаға  жазбасқа»