1 требования к структуре умк дисциплины

 
 
123 
оны  олардың  іс-әрекеттері  мен  тәртіптерінен  кӛруімізге  болады.  Оларда  алдыңғы  шепте 
ұйымға  деген  тиістілік  сезімі  тұрады‚  содан  кейін  барып    ӛзінің  жеке  тұлға  қажеттіліктерін 
қамтамасыз етеді. Мұндай тиістілік сезімі бейресми ұйымдарға да тән. 
 
Ӛзара  кӛмек.  Кӛп  жағдайларда  адамдар  ӛздерінің  серіктестерінің  кӛмегіне  сүйенуіне 
тура  келеді.  Мұндай  кӛмек  кӛрсету  екі  жаққада  бірдей  тиімді.  Бұл  жағдайларда  кӛмек 
кӛрсетуші  абырой  мен  ӛзін-ӛзі  сыйлау  құрметіне‚  ал  кӛмек  кӛрсетілген  адам  іс-әрекеттер 
жасауға қажетті нұсқаулар алады. 
 
Ӛзара  қорғау.  Адамдар  күштің  бірлікте  екенін  білген.  Олардың  әртүрлі  топтарға 
кірудің  маңызды  себебі  ретінде  әлі  күнге  дейін  қорғау  қажеттілігін  қарастырады.  Ұйым 
мүшелері бірін-бірі кӛрсетілген немесе келтірілетін зияндардан‚ қауіптерден қорғайды. 
 
Ӛзара  тығыз  қарым-қатынас  пен  қызығушылық.  Бейресми  ұйымдарға  деген 
тиістілік  сезімінің  ең  маңызды  себептерінің  бірі  -бейресми  арналар  арқылы  келіп  түскен 
мәліметтерге  қол  жеткізу.  Олар  жеке  адамдардың  психологиялық  қорғалу  және  тиістілік 
қажеттіліктерін  қанағаттандыра  алады.  Адамдар  бейресми  ұйымдарға  ӛздері  қызығатын 
адамдарға  жақын  болу  мақсатымен  қосылады.  Қызығушылықты  -бірдей  жұмысты  орындау‚ 
тиістілік  сезіміне  деген  қажеттілік‚  қызмет  бабы‚  қорғау  және  сыйлау  сезімдері  туғызуы 
мүмкін. 
 
Бейресми ұйымдардың дамуының негізгі сипаттамалары тӛмендегідей; 
-  әлеуметтік бақылау; 
-  ӛзгерістерге қарсы тұру; 
-  бейресми лидерлердің болуы. 
Әлеуметтік  бақылау.  Бейресми  ұйымдар  ӛз  мүшелеріне  әлеуметтік  бақылау  орнатады.  Бұл 
бақылаудың бірінші қадамы -тиімді және тиімсіз топтық мӛлшерлі нормаларды орнатып‚ оны 
нығайту болып табылады. 
Ӛзгерістерге  қарсы  тҧру.  Адамдар  бейресми  ұйымдарды  ұйымда  немесе  оның  бӛлімінде 
болатын  нақты  немесе  алдағы  уақыттарда  кӛзделген  талқылауларда  қолдануы  мүмкін.  Бұл 
жерде  ӛзгерістерге  қарсы  тұру  тенденциясы  бақыланады.  Мұндай  ӛзгерістер  бейресми 
ұйымның ары қарай дамуына ықпал етумен түсіндіріледі. 
Бейресми лидерлер. Бейресми лидер ӛзінің жағдайын ресми ұйым лидеріне ұқсас билікке ие 
болып‚  оны  топ  мүшелеріне  қолдану  арқылы  жүзеге  асырады.  Ресми  және  бейресми 
ұйымдардың  лидерлері  қолданатын  әдістері  мен  құралдарында  айтарлықтай  айырмашылық 
жоқ. 
Ресми ұйым лидері -ресми түрде берілген ӛкілеттіліктерді қолдану арқылы нақты кӛрсетілген 
салада қызмет жасайды. Ал бейресми лидердің сүйеніші -оны топ мүшелерінің қадірлеуі мен 
ардақтауы болып табылады. 
2Топтың жҧмысының тиімділігіне әсерін тигізетін факторлар 
Топтың тиімді жұмыс жасауына ықпал ететін негізгі факторлар. Олар;  
-   мӛлшер; 
-  құрам;  
-  топтық ереже;  
-  ынтымақтастық;  
-  дауласу;  
-  топ мүшесiнiң мәртебесі;  
-  топ мүшесiнiң рольi. 
Мӛлшер идеалды топтың құрамында 3-9 адам болу керек. Оның түсiндiрмесi кӛп адамдары 

 
 
124 
бар топтарда оның мүшелерiнiң ӛздерiнiң кӛзқарасын қорғағанда қиындық‚ не жасқаншақтық 
болады. 
Құрам.  Құрам  деп  тұлғалардың  бiр-бiрiне  ұқсастығы  және  мәселенi  шешкенде  не  iстiң 
ыңғайын бiлгенде кӛзқарастарының жақындығын айтады. 
Топтық  ереже.  Топтың  қабылдаған  ережесi  және  тұлғалардың  іс-әрекетіне  ықпал  тигізеді‚ 
яғни топтың қай бағытта   - ұйымның мақсатына жету үшiн бе  әлде керiсiнше ме  - осыларға 
қатты әсер етедi. Ереже топтың мүшелерiне олардан қандай жүрiс-тұрыс және қандай жұмыс 
күтiп тұр соларды айқындап беру керек. 
Ереженiң  қатты  әсер  етуi  жеке  тұлғалардың  ӛз  iс-қимылдарын  осы  ережемен  сәйкестiкке 
жеткен  жағдайда  олар  топқа  тығыз  қатынастығын,  мойындауын  және  қолдауына  сенуiне 
болады. Бұл айтылған сӛз бейресми және ресми ұйымдарға да жатады. 
Ынтымақтастық.  Бұл  топтың  мүшелерiнiң  және  топтың  бiр-бiрiне  тарту  ӛлшемi. 
Ынтымақты  топ  ұжымда  жақсы  iстейтiндiктен,  жоғары  деңгейдегi  ынтымақтастық  ұйымның 
барлық тиiмдiлiгiн, яғни оның мақсатын бiр-бiрiмен сәйкес келтіреді, жоғарылатады. Жоғары 
дәрежедегi ынтымақты топтарда бiр-бiрiмен қатынас үшiн мәселе аз болады, ал болатындары 
басқаларға қарағанда салмақты емес. 
Бұл  топтарда  түсiнбеушiлiк,  шиеленiсушiлiк,  жауша  қарау,  сенiмсiздiк  аз,  ал  олардың 
еңбектерiнiң ӛнiмдiлiгi бiрiкпеген топтарға қарағанда жоғары болып келедi. Осындай топтық 
бiрлiк болған жағдайда ешкiмге қатысы жоқ, орташа шешiмдердiң ӛсiп кетуi мүмкiн. 
Дауласу.  Әртүрлi  ойдың  болуы  топтың  тиiмдi  жұмыс  iстеуiне  әкеледi.  Бiрақ  бұл  жағдайда 
даудың  да  шығып  кетуi  ықтимал.  Белсендi  ой  алмасу  пайда  болғанмен,  онда  топтың  iшiнде 
айтысқа,  таласқа  және  даудың  ашық  түрлерiне  әкеледi.  Олардың  тигiзетiн  әсерi  әрқашанда 
қауiптi.  
Топ  мүшелерiнiң  мәртебесі.  Олар  әртүрлi  факторлармен  анықталады.  Қызмет 
иерархиясындағы    жоғарылық  қызметтiң  атауы,  кабинеттiң  орналасқан  жерi,  бiлiмдiлiк, 
әлеуметтiк талапкерлiгi,  жан-жақты хабарлылығы және жинақтаған  тәжiрибе. Бұл факторлар 
топтың ережесiне ие бағалылығына қарай статустың жоғарылауына не тӛмендеуiне мүмкiндiк 
туғызады. Статусы жоғары топтардың мүшелерiнiң топтық  шешiмiне ықпалы статусы тӛмен 
топтардың мүшелерiне қарағанда кӛбiрек болып келедi. 
Топ мүшелерiнiң рольi. Топ тиiмдi жұмыс iстеу үшiн, оның мүшелерi топтың мақсатына және 
әлеуметтiк  қарым-қатынасқа  жету  үшiн  ӛздерiн  соған  бейiмдi  ұстау  керек.  Қалыпты  жұмыс 
iстейтiн топтар құру үшiн екi негiзгi бағытты рольдер бар. Олар;  
1.   Мақсатты рольдер - олар топ міндеттерін таңдауы мен оларды орындауы;  
2.   Қостайтын  рольдер  -  олардың  міндеті  топтың  белсендi  ӛмiрi  мен  қызметiн  және 
оның ары қарай дамуын қолдау. 
Жоғарыда аталған рольдер тӛмендегідей болып жіктелінеді. 
Мақсаттық рольдер; 
-  жігерлі бастама; 
-  мәліметтерді іздестіру; 
-  кӛзқарастарды жинау; 
-  мәліметтерді беру; 
-  ӛзінің ой пікірлерін айту; 
-  талқылау‚ зерттеу; 
-  үйлестіру; 
-  қорытындылап негіздеу. 
Қостайтын рольдер;