«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

127 

орнату; дүниежүзілік және өңірлік халықаралық ұйымдар жанындағы мемлекеттің өкілдіктерін ашу 

немесе  оларға  мүшелік;  сауда  саласындағы  шетелдік  ұйымдармен  ынтымақтастық  сыртқы 

экономикалық  қызметті  жүзеге  асырудың  дәстүрлі  нысандарға  жатады.  Шетелдік  әріптестермен 

тұрақты  байланыстардың  болуы  мемлекетке  сыртқы  экономикалық  қызметтің  әртүрлі  әдістері  мен 

құралдарын  үйлестіруге  мүмкіндік  береді:  спектрі  бойынша  көпжақты  және  екіжақты  шарттар  мен 

келісімдерді дайындау және жасасу; әртүрлі деңгейлерде сапарлар алмасу; тұрақты ақпарат алмасу. 

Сыртқы  экономикалық  байланыстар  мемлекеттер  арасындағы  өндірістік,  сауда-

экономикалық,  кооперациялық,  валюталық-қаржылық  және  кредиттік  қатынастардың  жиынтығын 

тұжырымдайды . Олардың сипаты, құрылымы мен динамикасы халықаралық еңбек бөлу жүйесіндегі 

Ұлттық  экономика  орнымен,  оның  Еңбек  өнімділігі,  өнімдер  мен  қызметтердің  сапасы,  өнім  құны, 

ғылыми-техникалық әлеует және т. б. сияқты сипаттамаларымен айқындалады. 

Өзбекстан  экономикасы  Қазақстан  үшін    өте  перспективалы  "болып  табылады,  келешекте  

осы  ел  өңірлік  экономикалық  көшбасшыға  айналауы  ,  мүмкін.  Өзбекстан  экономикалық  қуатын 

нығайтуға  табиғи  ресурстардың  –  мұнай  мен  табиғи  газдың  едәуір  қорлары  жәрдемдесетін болады. 

Бүгінде  өзбек  газын  сатып  алушы  болып  табылатын  Қытаймен  әріптестік  қарым-қатынасты 

тереңдету  маңызды  рөл  атқарады.  "Газли  Оңтүстік-Шығыс  аймағының  аумағында  жаңа  газ  қорын 

барлау  мен  өндіруді  дамыта  отырып  және  Қытаймен  бір  мезгілде  өзінің  экономикалық 

байланыстарын нығайта отырып, Өзбекстан өзінің экономикалық әлеуетін орта есеппен кемінде 6,4% 

-  ға  ұлғайтуды  жалғастырады.  Нәтижесінде,  28  млрд  АҚШ  долларынан  кем.  2010  жылы  оның  ЖІӨ 

кем  дегенде  128  млрд.  2035  жылы",  -  деп  хабарлайды"шығыс  уақыты".Өзбекстан  экономикасының 

қарқынды  дамып  келе  жатқан  саласының  жарқын  мысалы  ауыл  шаруашылығы  .  Егер  1990-шы 

жылдары  егіс  алқаптарының  құрылымында  90%  мақта  алса,  ешқандай  ауыспалы  айналым  болған 

жоқ,  бүгінде  ел  әлемнің  80  еліне  180-нен  астам  жаңа  піскен  және  қайта  өңделген  жеміс-көкөніс 

өнімдерін жеткізеді. Соңғы 3 жылда экспортталатын ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі 3 еседен 

астам өсті, алхоры, жүзім, жаңғақтар, қырыққабат және басқа да бірқатар жемістер мен көкөністердің 

экспортының 

көлемі 

бойынша 

Өзбекстан 

өнімнің 

осы 

түрінің 

жетекші 

әлемдік 

экспорттаушыларының ондығына кіреді. Өзбекстан Ауыл шаруашылығы өндірісін әртараптандыруға 

алып келген ауыл шаруашылығы саласында түбегейлі реформалар жүргізілді . Атап айтқанда, ауыл 

шаруашылығы жерлері құрылған жеке фермерлік шаруашылықтарға жалға беру негізінде учаскелерді 

бөліп, мемлекет тарапынан қажетті құқықтық жеңілдіктер мен преференциялар беру арқылы берілді. 

Фермерлік  шаруашылықтарға  қажетті  қызметтердің  барлық  түрлерін  ұсынатын  нарықтық 

инфрақұрылым  құрылды.  Сонымен  бірге,  шетелдік  капитал  белсенді  тартылуда.  Тәуелсіз  даму 

жылдары  қабылданған  шаралар  нәтижесінде  Өзбекстан  астық  өндірісін  1  млн  тоннадан  7,8  млн 

тоннаға дейін арттырды. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі жалпы екі еседен астам өсті. 

Халықтың жан басына шаққанда ет тұтыну 1,3 есе, сүт және сүт өнімдері – 1,6 есе, картоп – 1,7 есе, 

көкөніс – 2 еседен астам, жемістер – 4 есе дерлік өсті. Қазақстан-өзбекстан қарым-қатынастарының 

келісім-құқықтық негізі барлық салалар бойынша 90 астам біріккен құжатты құрайды. Қазіргі таңда 

экономикалық  ынтымақтасудың  негізгі  бағыттары  болып:  сауда,  инвестициялық  қызмет,  мұнайгаз 

саласы,  аграрлық  сектор  болып  табылады.  Өзбекстан  Қазақстандағы  сауда  көлемі  бойынша  ТМД 

елдері  ішінде  3-ші  орын  алады.  Сауда  көрсеткіштерінің  қарқыны  экспорты  жѕне  импорты 

ағындардың  љзгеру  тенденциясымен  сиппаталады.Қазақстан  мен  Өзбекстан  тарапы  экономиканың 

ауыл  шаруашылығы,  мұнай  химиясы,  фармацевтикалық  өнеркәсіп  пен  машина  құрастыру  сынды 

маңызды  салаларындағы  әріптестікті  жандандыра  түспек.  2018  жылдың  бірінші  тоқсанында 

Қазақстан  мен  Өзбекстан  арасындағы  тауар  айналымы  айтарықтай  өсті.  Алдағы  уақытта  көрсеткіш 

еселене  түспек.  Мәселен,  Өзбекстан  Қазақстаннан  жылына  5  миллион  тонна  мұнай  сатып  алуды 

көздеп отыр. Ал Қазақстан жағы табиғи газ импорттау көлемін ұлғайтпақ. 

 

Әдебиеттер: 

1.  "Қазақстан  халқының  әл  -  ауқатын  арттыру  мемлекеттік  саясаттың  басты  мақсаты". 

Қазақстан  Республикасының  Тұңғыш  Президенті  Н.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  жолдауы. 

Астана, 2008; 

2.  Камшыбаев  Р.А.Экономическая  интеграция  стран  ЕврАзЭС-предпосылка  к  созданию 

единого  таможенного  и  экономического  пространства  //  Материалы  межд.  НПК"  Экономические 

ориентиры  на  пути  к  ускоренной  модернизации  "(18-20  мая  2005  г)-Алматы:  Экономика,  2005.-

Ч.1.С.23. 

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

128 

Мақсұт Сымбат 

5В050800-Есеп және аудит 

3-курс  студенті 

Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к., доцент А.Б. Бильдебаева 

ҚазМемҚызПУ 

 

 

МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕМЕЛЕРДЕ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ 

 

Аннотация.  В  статье  рассматриваются  особенности  учета  оплаты  в  бюджетных  учреждениях. 

Организация  учета  заработной  платы  в  бюджетных  учреждениях  представляет  собой  совокупность 

действий  работодателей,  которые  выполняют  основные  функции  оплаты  труда  и,  с  одной  стороны, 

взаимосвязь  между  количественными,  качественными  (квалификация,  сложность,  интенсивность)  и 

производительностью труда и другими уровнями оплаты труда.  

Abstract. The article provides for peculiarities of payment in the budgetary institutions. Organization of salary 

accounting in institutions is a combination of employers' actions, which fulfill the main functions of remuneration and, 

on  the  one  hand,  the  relationship  between  quantitative,  qualitative  (qualification,  complexity,  intensity)  and  labor 

performance and other remuneration rates.  

 

Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. 2018  жылғы 5 қазандағы 

«Қазақстандықтардың  әл-ауқатының  өсуі:  табыс  пен  тұрмыс  сапасын  арттыру»  атты  Жолдауында 

«Адам еңбекқор болып, өз кәсібін жақсы меңгергенде және лайықты жалақы алуға немесе жеке кәсіп 

ашып,  оны  дамытуға  мүмкіндік  болған  кезде  табыс  артады.  Мемлекет  пен  адамдардың  күш 

біріктіруінің  арқасында  ғана  біз  Жалпыға  ортақ  еңбек  қоғамын  құра  аламыз.  Біріншіден,  Үкіметке 

2019  жылдың  1  қаңтарынан  бастап  ең  төменгі  жалақыны  1,5  есе,  яғни  28  мыңнан  42  мыңға  дейін 

өсіруді  тапсырамын.  Бұл  барлық  сала  бойынша  түрлі  меншік  нысандарындағы  кәсіпорындарда 

жұмыс істейтін 1 миллион 300 мың адамның еңбекақысын тікелей қамтиды. Бюджеттік мекемелерде 

жұмыс  істейтін    275  мың  қызметкердің  еңбекақысы  көбейіп,  орта  есеппен  35  пайызға  өседі.  Осы 

мақсаттарға  2019-2021  жылдарда   республикалық  бюджеттен  жыл  сайын  96  миллиард  теңге  бөлу 

керек.Осыған орай, енді, ең төменгі жалақы  ең төменгі күнкөріс шегіне байланысты болмайды. Ең 

төменгі жалақының жаңа мөлшері бүкіл экономика ауқымындағы еңбекақы өсімінің катализаторына 

айналады. Төмен жалақы алатын қызметкерлердің еңбекақысын көтеруге қатысты бұл бастаманы ірі 

компаниялар  қолдайды  деп  сенемін.  Екіншіден,  бизнесті  өркендетудің  тұрақты  көздерін 

қалыптастырып,  жеке  инвестицияны  ынталандыру  және  нарық  еркіндігін  қолдау  керек.  Дәл  осы 

бизнес  арқылы  жаңа  жұмыс  орындары  ашылып,  қазақстандықтардың  басым  бөлігі  табыспен 

қамтамасыз етіледі» деген  [1, 44 б.].  

Мекемелердегі  еңбекақы  есебін  ұйымдастыру  -    бір  жағынан  еңбекақы  төлеудің  негізгі 

функцияларын  орындауға  және  бір  жағынан  сандық,  сапалық  (біліктілік,  күрделілік,  қарқындылық) 

және  еңбек  нәтижесі  арасындағы  қарым-қатынасты  және  басқа  сыйақы  мөлшерін  белгілеуді 

қамтамасыз  ететін  жұмыс  берушілердің  әрекеттерінің  жиынтығы.  Жалақы  төлеуді  ұйымдастыру 

шаруашылық субьектісінің  еңбекті ұйымдастырудың  маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл 

әр  мемлекеттің,  ұйымның,  тұлғаның  әлеуметтік-экономикалық  өмірінің  негізгі  факторларының  бірі, 

сонымен  қатар  кез-келген  ұйымның  шығыстар  бабының  маңызды  элементі.  Лайықты    жалақы  

тауарлар мен қызметке деген сұранысты арттыра отырып, экономиканың өсуіне оң ықпалын тигізеді. 

Қызметкерлермен  есеп  айырысу  бойынша  мемлекеттік  мекеменің  дебиторлық  және  кредиторлық 

берешектері  активтер  мен  міндеттемелерді  танудың  өлшемдерін  сақтаған  кезде  актив  немесе 

міндеттеме  ретінде  танылады.  ҚСХҚЕС  сай  жалақы  бойынша  есеп  айрысу  19  «Жұмысшылардың 

сыйақысы» стандартына сай реттеледі. Аталған стандартқа сай: Қызметкерлерге берілетін сыйақыға: 

-жұмысшыларға және қызметкерлерге берілетін жалақы және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған 

жарналар,  жыл  сайынғы  ақы  төленетін  демалыс  және  ауруына  байланысты  ақылы  демалыс,  пайда 

және  сыйлықақыларға  қатысу  (егер  олар  кезең  аяқталғаннан  кейін  12  ай  ішінде  төленетін  болса), 

сонымен  қоса  осы  уақытта  жұмыспен  қамтылған  қызметкерлер  үшін  ақшалай  емес  нысандағы 

сыйақылар сияқты (медициналық қызмет, үймен және көлікпен қамтамасыз ету, ақысыз немесе күні 

белгіленген  тауарлар  немесе  қызметтер  сияқты)  қызметкерлерге  берілетін  қысқа  мерзімді 

сыйақылар;-зейнетақы,  зейнетке  шыққаннан  кейін  берілетін  басқа  сыйақылар,  еңбек  қызметі 

аяқталған  соң  өмірді  сақтандыру  және  медициналық  қызмет  көрсету  сияқты  еңбек  қызметінің