«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
382
параграфта мол қолданылған. Бұл баланың психологиялық тұрғыда көзқарасына оң бағдарын береді,
оқуға деген қызығушылығын арттырады. Себебі, бірсарынды мәтіндерге қарағанда кестелер мен
фотосуреттер арқылы бала мәліметтерді тез әрі жеңіл қабылдайды. Оқулық тәрбиелік,
қалыптастырушылық, құрылымдық қызметтерді атқарады[2,4].
Бүгінгі таңда ғылым мен техника қарқындап өсіп отырған шақта мектеп бағдарламасы мен
оқулықтарына, олардың барлық жетістіктерін еңгізу мүмкін емес. Осы себептен де мектеп ертеңгі
білімнің негізін қалап, оқушылардың өздігінен ізденіп, білім алуларына мүмкіндік жасау үстінде.
Сапалы оқыту және өздігінен оқып білім алуға баулу негізінде ғана оқушылардан парсатты азамат
тәрбиелеп шығуға болады. Сабақ үстінде оқушылардың белсенділігі, өзіндік жұмыс жасау қабілетін
ұйымдастыру үшін оқулықтың да тигізер бірқатар үлесі бар.
Жаңартылған география оқулықтарында осыған үлкен назар аударылған.
9-сынып географиясы біздің еліміз – Қазақстан Республикасы туралы тереңдетіп және жаңа
мағлұматтар қалыптастыруға арналған.
Әр сабақ сайын оқушылар Отанымыздың өзіндік ерекшеліктерін, өзіне тән қырымен
танысатын болады. Қазақстанның географиясын зерттеу «Қазақстанның дамуы үшін біз не істей
аламыз?» деген негізгі сұрақ тұрғысынан жүзеге асырылады.
Географиялық білім әлеміне жол салу үнемі оңай бола бермейді, бірақ қызықты екені рас,
өйткені «Қайда? Қалай? Неліктен?» тәрізді басты географиялық сұрақтарға жауап ізделінеді.
Әр тақырып бойынша негізгі мақсаттар мен мақсатқа жету үшін қандай білім болу қажеттігі
параграф «басында» көрсетілген. Оқулықтың әр парагафы осыдан басталады.
Оқулық мәліметті оқып қана қоймай, оны жан-жақты қарастырып, терең түсінуді
ұсынады. Ол үшін әрбір дайын мәлімет блогінен кейін тапсырмалар мен сұрақтар беріледі.
Сұрақтардың жартысының жауабы оқулықта қамтылмаған. Осыларға байланысты оқулықта белгілі
шартты белгілермен берілген бағдарлау аппараттары бар.
Қазіргі әлемде білім беру - экономикалық өсуді, әлеуметтік тұрақтылықты және
азаматтық қоғам институттарын дамытуды қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі. Әлемнің
барлық елдерінде даму деңгейіне қарамастан жалпы проблемалар шешіледі: білім берудің
қолжетімділігін арттыру, оны сапалы ету, әлеуметтік және экономикалық талаптарға сай болу; оқу
құралдарын, атап айтқанда, мектеп оқулықтарын пайдалану, оқушыны үнемі өзгеріп отыратын өмір
мен еңбек жағдайына дайындау.
Әлемнің барлық елдерінде даму деңгейіне қарамастан жалпы проблемалар шешіледі: білім
берудің қолжетімділігін арттыру, оны сапалы ету, әлеуметтік және экономикалық талаптарға сай
болу; оқу құралдарын, атап айтқанда, мектеп оқулықтарын пайдалану, оқушыны үнемі өзгеріп
отыратын өмір мен еңбек жағдайына дайындау.
ХХ ғасырдың соңында посткеңестік кеңістікте орын алған саяси және әлеуметтік-
экономикалық өзгерістер түбегейлі жаңа тәуелсіз мемлекеттерде ұлттық білім беру жүйесін одан әрі
дамытуға үлкен ықпал етті.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, оқулық - кешенді құрылымы бар оқыту
құралы: мәтін, қосымша мәтіндік компоненттер, иллюстрациялық материалдар және т.б. екенін атап
өтеміз. Дегенмен, оқулықтың жетекші компоненті – мазмұнның барлық құрамдас бөліктерін – тек
білім туралы хабарлау үшін ғана емес, сондай-ақ қызмет көрсету жолдарын көрсету үшін де
ұсынылған материалға автордың көзқарасын анықтау және оқушыларға жауап беруге, оқушылардың
сарамандық жұмыстарды орындауына себеп болатын мәтін болып табылады[3,54].
Әдебиеттер:
1. Мамирова К.Н. Школьный учебник. А. 2015.
2. Қаратабанов Р.А. География 9 сынып. Алматыкітап.
3.Құсайынов А.К., Асылов Ұ.А. Оқулықтану өзекті мәселелері.Рауан. 2003.
«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»
Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды 72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы
Сәуір, 2019
383
Амантай Г.Е.
6М060600-Химия
Ғылыми жетекшісі: т.ғ.д., профессор А.С. Мусина
ҚазМемҚызПУ
АУЫР МЕТАЛДАРДЫҢ АҒАШ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ЖАПЫРАҚТАРЫНА СІҢІРІЛУ
ЖӘНЕ ЖИНАҚТАЛУ ПРОЦЕССТЕРІ
Қоршаған ортаға түскен экотоксиканттар метеорологиялық факторлардың әсерінен топырақта,
суда және атмосферада кең таралып, тірі организмдердің тіршілік әрекетіне кері әсер етуде.
Экотоксиканттардың үлкен қашықтықтарға таралуы олардың физикалық және физика-химиялық
қасиеттеріне, яғни булануына, ұшқыштығына, ерігіштігіне т.б. байланысты. Қазіргі кезде барлық
табиғи орталарда бақыланып отырған ластаушы химиялық заттардың негізгілерінің бірі- ауыр
металдар. Бұл бір жағынан металдардың биологиялық активтілігіне байланысты. Сонымен қатар,
олар органикалық қосылыстар сияқты трансформацияға берілмейді, биохимиялық айналымға
түскенде ұзақ сақталады. Өсімдіктің қайсысы болса да ауыр металдан улануы оның тек тамыр
арқылы өткен мөлшерімен ғана шектелмейді. Металдар атмосферадан жапыраққа түсіп, онан
клеткаға өтеді. Бұл ауыр металдардың бәріне тән ерекшелік. Жапрақ арқылы өсімдікке өткен мыстың
биохимиялық реакцияларға тигізетін зияны аз емес [1,2]. Мысалы, фотосинтездің нашарлауына,
тыныс алу процесінің екпінді жүруіне ықпал жасайды, ал мұның ағза үшін еш пайдасы жоқ, өйткені,
энергиянын шығыны көбейеді, сол сияқты метаболиттердің жылжуына себін тигізеді.
Қылқан жапырақтыларға қарағанда талшын сияқты жапырақты ағаштар көп зардап шеккені 1
суретте көрсетілген.
Сурет 1– Талшын жапырағының ауыр металмен улануы
Ауыр металдардың өсімдіктерде жиналуы әр түрдің өз ерекшелігіне байланысты. Ауыр
металдардың өсімдіктерге сіңірілуін, тамыр мен жапырақ арасындағы қатынасын көптеген ғалымдар
өз еңбектерінде қарастырған.
Өсімдіктердің бір ауыр металға төзімділігі басқа металдарға төзімділігін анықтамайды, ол
өсімдік түріне, ауыр металдардың қасиетіне байланысты. Мысалы ағаштардың жапырағы арқылы
қорғасын және басқа элементтердің сіңірілуін зерттеген жұмыстар нәтижесі көрсеткендей, күрделі
жалпақ жапырақтардағы ұсақ балауыз қабаты жұқа жай жапырақтармен салыстырғанда ауыр металл
иондарын көп жинақтаған. Табиғатта ауыр металдардың көп мөлшерде болуынан өсімдік түрлерінің
осы жағдайға тек төзімділері ғана қалады. Ауыр металдармен ластанған аймақтарда өсімдіктердің
төзімділігі арта түседі де, төзімсіз және сезімтал түрлері толығымен құрып кетеді.
Біздің жұмысымыздың нәтижесі бойынша мегаполистің ауа басейінін тазарту үшін ағаш
өсімдіктердің ауыр металдарды сіңіру қаблетін анықтау болып табылады. Сол себепті
автокөліктерден атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың арша, емен, алма, терек, үйенкі,
қарағаш ағаштарыныңжапрақтарына тиетін әсері зерттелді. Ең алдымен жыл бойы өсіп тұрған
жапрақтарды күзде жинап, улы газдар мен ауыр металдардың әсерін байқау үшін белгілі әдістермен
жапырақтардың құрылысын қөрдік.
