54
Арменияда тиісті заңнама қабылданса да, қаржының жоқтығынан асырап
алушы жанұялардың дамуы тоқтап қалды .Кәсіптік фостерлық (асырап
алушы) жанұя ұғымы Болгарияда, Польшада, Румынияда, және басқа да
ЦВЕ кейбір елдерінде, Беларусияда (баланы жанұяға орналастыру туралы
шарттан бөлек еңбек келісім шарты жасалады) және Украинада бар, алай-
да әр елде бұл ұғымның анықтамасы әртүрлі .
Польша фостерлық жанұяның өмір сүрудің бұрыннан дәстүрі бар, ол
1950-ші жылдарға дейін істеді, содан кейін 1979 жылы қайта жаңғыртылды .
Асырап алушы жанұялардың әртүрлі категорияларын анықтамаларын аз-
дап өзгерткен, балама көмек формалары мен жанұяларға орналсатыру
туралы жаңа заң 2011 жылы қабылданды . Бұл заңда жетім балаларды
орналастырудың жанұялық формаларын дамыту мен туған жанұяға көмек
беруге оданда үлкен акцент қойылады . Жетім балаларды орналастырудың
институционалдық формасы шектеулі қолданылуы керек, 10 жастан
төмен балалар үшін тек ерекше жағдайларда ғана және де бір мекемедегі
балалардың максмалды саны 14 адамнан аспауы керек .
Польшада қамқорлық (қорғаныш) ұғымы жоқ . Фостерлық (асырап алу-
шы) жанұяның үш турі бар:
1) туыстық фостерлық жанұялар (kinship foster care);
2) кәсіптік емес туыстық емес фостерлық жанұялар (non-vocational
foster family);
3) кәсіптікфостерлық жанұялар (professional foster care) .
Кәсіптік фостерлық (асырап алушы) жанұялар бар, олар: ерекше
қажеттілігі (мүгедек балаларды қоса) бар балалармен жұмыс үшін; төтенше
жағдай (emergency care) болғанда балалардың уақытша (ереже бойынша
4 айға дейін) ойлануы мақсатында; көп көлемде балалармен жұмыс үшін .
Кәсіптік емес фостерлық емес ата-аналар мен кәсіптік фостерлық ата-ана-
лар
біліктілік, білім мен сертификатциялауға міндетті түрдетексеріс өтеді .
Польшаға қараған кезде Румынияда 1990-шы жылдардың ортасына
дейін ата-анасының қамқорынсыз қалған балалар мен жетім балаларды
оранластырудың тек институционалдық формасы дамыған . Фостерлық ата-
аналар (немесе оны Румынияда атайтындай «аналық көмекші» - maternal
assistant) мамандығы баланы биологиялық жанұясына немесе асырап
алушыларға қайтып оралуға дайындау үшін уақытша шара ретінде заңмен
(1997 ж .) еңгізілді .
Болгария Румыния секілді, мекемелерге ата-анасының қамқорынсыз
қалған балаларды жеңіл және жаппай орналастыру дәстүрі мен әлеуметтік
55
жетімдердің үлкен саны қорымен постсоциалистік даму кезеңіне кірді .
Балаларға қатысты әлеуметтік саясаттың де-юре реформасы 1991 жылы
қабылданған заңнамадан басталды, алайда де-факто келесі он жылдық
кезеңінде бірінші және екінші әлеуметтік жетімдік профилактикасы бой-
ынша ешқендай күш жәгер қолданылмады және көптеген ата-анасының
қамқорынсыз қалған балалар әлі де орналастырудың институционалдық
формасына түсуде . 2001 жылдың 1 қаңтарынан (сол уақыттан бірнеше
рет қайта қарастырылған) күшіне енген балаларды қорғау туралы заңмен
сәйкес,
Болгарияда жетім балаларға қамқорлықты алмастырушы
басымдылық жанұялық формаларға беріледі, олар өздеріне мыналарды
қарастырады:
1) туыстық жанұяда тәрбиелену, ол заңнамаға сәйкес фостерлық тәрбие
формасы
ретінде қарастырылады;
2)
асырап алушылық;
3) кәсіптік емес туыстық емес фостерлақ ата-аналардың өз еркімен
тәрбиелену;
4) кәсіптік фостерлық ата-аналармен тәрбиелену . Асырап алушы ата-
аналар ретінде бөлек тұлғаолар секілді жұбайларда қатыса алады .
Кәсіптік емес фостерлық ата-аналар ұсынылған құжаттар негізінде ба-
лаларды тәрбиелеуге тек шығындар өтемін ғана алады, сонымен қатар
балалардың жасына байланысты олар үшін жәрдемақы алады . Кәсіптік
асырап алушы ата-аналар статусын алу үшін сәйкес таңдау өту қажет,
сонымен қатар оқу мен кәсіптік дайындық өту керек .Баланы ұзақ уақытқа
орналастырған жағдайда фостерлық ата-аналар балаларға салықтық
жеңілдіктер ала алады . Кәсіптік фостерлық ата-аналар тәрбиеленуші
балалардыңсанына байланысты дифференциалданған қосымша еңбекақы
алады .
Беларусияда барлық ТМД аймағында секілді ата-ананың қамқорынсыз
қалған балаларды туыстарында уақытша жанұялық орналастыру форма-
сын қамқорлық (қорғаныштық) деп аталады . Қамқоршылар (қорғаныштар)
ақысыз және сәйкес кәсіптік дайындықты алмастан балаға қамқорлық
көрсетеді .
Уақытша туыстық емес орналастырулар жанұяны кәсіптік алмастыру-
шы деп аталады, айтарлықтай Беларусияда осы жанұялық түрге осы зерт-
теуде орналастырудың инстиуционалдық жаңа формаларына жататын
және барлық әлемде дәстүрлі болып танылатын жанұялық типтегі балалар
үйі мен асырап алушы жанұялар жатқызылады . Кәсіптік асырап алушы ата-
аналар екінші санаттағы ұстаз еңбекақы мөлшерінің деңгейінде төленетін
жедел еңбек шарты негізінде жұмыс істейді . Кәсіпті асырап алушы ата-
2-тарау. Халықаралық тәжірибе
