Қазақстандағы отбасылық орналастырудың жағдайы

36
құқығында тәлімгердің отбасында — 1–2 күннен бір айға дейін мерзімде 
тұрады . Психологтар меймандос режимін 7 немесе одан үлкен жастағы 
балаларға,  яғни  олар  ересектердің  оларды  нақты  қонақ  ретінде  ғана 
алып  жатқандығын  түсінетіндей  жаста  рәсімдеген  дұрыс  деп  санай-
ды . Меймандос режимі балаларға отбасында қонақ ретінде ғана бол-
са да, сол ортада болуға, қарым-қатынасты көруге және интернаттық 
мекеменің қабырғаларынан тыс, қарапайым өмірді көрулеріне мүмкіндік 
береді . Қонақта болу балалар үйінде алуға мүмкін емес қабілеттер мен 
біліктіліктерді алуға көмектеседі . 
Меймандос  отбасы  арқылы  тәлімгерлік  балаға  қонақта  болған 
кезінде  ғана  емес,  сонымен  қатар  мекемде  болғанда  және  болашақ 
өмірде де моральдық қолдау мен көмек алуға мүмкіндік береді, себебі 
әдетте бала мен тәлімгер арасында хат жазысулар, телефонмен бай-
ланыс  қалыптасады,  осылайша  балада  «туысы»  және  досы  пайда 
болады,  бұл  баланы  бұрынғыдай  жалғаз  етпейді  және  оның  өзін-өзі 
бағалауын және мекемедегі балалар арасындағы иерархиялық стату-
сын көтереді .
Меймандос  отбасы  асырап  алу,  қорғаншылық  немесе  асырап  алу-
шы отбасы жолындағы бірінші қадам болуы мүмкін – бұл балаға және 
отбасына  бірін-біріне  қарап,  танып  алуға,  шешім  дұрыс  жасалды  ма 
соған  көз  жеткізуге  мүмкіндік  береді .  Тұрақты  жайғасу  формаларына 
өту  кезінде  балаға  бейімделуден  өтуге  жеңіл  болады,  себебі  балада 
отбасындағы өмір сүру тәжірибесі бар . 
Меймандос режимнің ерекшеліктері
Меймандос  режим  толық  медициналық  куәландырудан  өтіп  және 
көптеген  анықтамалар  жинауды  қажет  етпейтін  аса  қарапайым 
ресімдеуге ие . Ол сонымен қатар тұрақты отбасын табу өте қиын, келесі 
жағдайда балалар үйінде тұруға тап болған баланы/балаларды алуға 
мүмкіндік ретінде қолданылады: сотталған ата-аналарынан немесе көп 
балалы  отбасынан  алынып  қойған .  Меймандос  отбасыларына  бала-
ларды уақытша беру баланы отбасына орналастырудың тұрақты фор-
масы болып табылмайды және олардың меймандос отбасында болған 
кезінде балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау бойынша 
ұйымның құқықтары мен міндеттерін тоқтатпайды . 
Бірақ,  тәжірибеде  меймандос  отбасын  рәсімдеу  қорғаншылық 
немесе  патронаттық  тәрбиелеуге  қарағанда  әлдеқайда  қиынырақ . 
Нақты ережелер мен регламенттердің заңнамалық бекітілмегендігінен 
қорғаншылық  пен  қамқоршылық  органдары  әрқайсысы  өз  қалауымен 
ресімдеу  ережелерін  ойлап  табады .  Бірқатар  аймақтар  қауіптерден 

37
сақтана отырып, бұл формадан мүлдем бас тартады .
Бар  жергілікті  тәжірибеден  ой  қорыта  отырып,  барлық  меймандос 
отбасылар/тәрбиелеушілер  Қазақстан  Республикасының  отбасыла-
рына  жетім  балалар  мен  ата-аналарының  қамқорлығынсыз  қалған 
балаларға  арналған  білім  беру  ұйымдарындағы  балаларды  уақытша 
беру тәртібі туралы әдістемелік ұсыныстарға сәйкес меймандос отбасы 
туралы ИТБМ және қорғаныш пен қамқорлықтың аймақтық органдары-
мен шарт жасау керек .
Баланың  меймандос  отбасында  болу  ұзақтығы,  кезеңі  және  нақты 
мерзімдері  (жыл  аралығында)  қорғаншылық  және  қамқоршылық 
органдарының келісімі бойынша ИТБМ анықталады . 
Меймандос отбасын ресімдеу үшін тәлімгер тұрғылықты орны бой-
ынша білім беру бөліміне тиісті өтініш пен келесі құжаттарды ұсынады:
1 .  Баланы  (балаларды)  өз  отбасына  алу  ықыласы  туралы  өтініш 
(ерікті формада);
2 .  Жеке куәлік және жеке басын куәландыратын басқа да құжаттардың 
көшірмесі (түпнұсқаны көрсетумен);
3 .  Азаматтардың  өмірі  мен  денсаулығына  қарсы  ойластырылған 
қылмысы үшін азаматтын сотталмағандығын растайтын анықтама;
4 .  Тұрғылықты  орны  бойынша  оң  мінездемені  растайтын  ішкі  істер 
органдарының анықтамасы;
5 .  Бала уақытша тұратын тұрғын үй-жайға азаматтың қолдану құқығы 
немесе меншік құқығын растайтын құжат көшірмесі; табыстары ту-
ралы анықтама; 
6 .  Денсаулық жағдайы туралы анықтама;
7 .  Отбасы мүшелерінің баланы қабылдауға келісімдері;
8 .  Егер азамат басқа аймақта тұрса, қорғаншылық пен қамқоршылық 
органдарының 
қорытындысы 
және 
тұрғын-тұрмыстық 
жағдайларды тексету актісі .
Баланы уақытша беру кезінде мейрамдос отбасына/тәрбиелеушіге 
беріледі:
1) ұйым басшысымен расталған мейрамдос отбасына баланы (бала-
ларды) уақытша беру туралы бұйрық көшірмесі;
2) орнатылған заңды тәртіпте расталған баланың тууы туралы куәлік 
немесе 16 жасқа толған баланың паспортының көшірмесі;
3)  баланың  мейрамдос  отбасында  уақытша  болу  кезіндегі  балаға 
(балаларға) қажетті басқа да құжаттардың көшірмесі .
1-тарау. Жетімдік аясындағы жағдайға шолу

38
азіргі кезде ата-анасының қамқорынсыз қалған балаларды орналасты-
ру жүйесі әлем елдерінің арасында өзгешеленеді . Осы кезге дейін ата-
ананы кәсіби алмастырушы және жанұяны алмастырушы басқа да базалық 
түсініктердің  институционалдық  мекемелерінің  негізгі  анықтамаларына 
ешқандай стандартталған тәсіл жасалған емес . Осыған байланысты әртүрлі 
елдердің өзара тәжірибелерін салыстыру қиындық туғызады, бірақ бұл ауыр 
жағдайда  жүрген  жанұялармен  жұмыс  бойынша  әдістерді,  сонымен  қатар 
туыс емес жанұяларындағы уақытша және үнемі тәрбиеленудің әртүрлі фор-
маларына  балаларды  орналастыру  әдісін  дайындау  жүйесінде  әрбір  елдің 
жиналған тәжірибесіндегі құны мен байлығына нұқсан келтірмейді . 
Ұлыбритания, АҚШ және Канада
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін АҚШ пен Ұлыбританияда балалар-
ды орналастыру бойынша қызмет алмастыруды дамыту және балалар үшін 
институционалдық емес әлеуметтік қызмет бағытында қозғалыс басталды . 
Осы елдердегі дәстүрлі балалар үйі, foster care – ата-анасының қамқорынсыз 
қалған балалар үшін қамқорлықты алмастырушы жүйеге ауыстырылды . 
АҚШ-та  Foster  care  ұғымы  қамқорлық  пен  қатыгез  қарым-қатынастан 
қорғауды  қажет  ететін  балаларды  тез  орналастыру  деген  ұғымда 
қолданылады .Бірінші  кезекте  асырап  алушы  ата-ана  кандидаты  ретінде 
баланың (апайы, ағайы, атасы немесе әжесі) туған-туысқаны қарастырылады . 
Егер бұл нұсқа мүмкін болмаса, онда келесі тиімді нұсқа баланың өміріне 
қызығушылық  танытқан  біреулер  (мысалы,  мұғалімі  немесе  бапкер)  асы-
рап ала алады .Егер барлық тізілген нұсқалар табылмаса, онда бала Foster 
care бағдарламасының талаптарын қанағаттандыратын кез-келген жанұяға 
тәрбиеленуге  беріле  алады .  Баланы  орналастыру  штат  үкіметі  мен  ба-
лаларды  қорғау  бойынша  агенттігі  арқылы  ұйымдастырылады .  Агенттік 
тұлғасындағы  үкімет  барлық  заңды  шешімге  жауапкершілік  ала  отырып, 
2-тарау
АТА-АНАСЫНЫҢ ҚАМҚОРЫНСЫЗ ҚАЛҒАН БАЛАЛАР 
МЕН ЖЕТІМ БАЛАЛАРДЫ АСЫРАП АЛҒАН ЖӘНЕ 
МЕЙМАНДОС ОТБАСЫҒА ОРНАЛАСТЫРУДАҒЫ 
Қ