149
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕ МЕНШІК
СЕРІКТЕСТІК ЖƏНЕ ОНЫ ДАМЫТУ
Нұрғали Ж.Б., Əбдіқалық Н.М., Амренова Ғ.Қ.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті,
Астана қ., Қазақстан Республикасы
E-mail: zhansaya.nurgali@bk.ru
Қазіргі таңда Қазақстанда мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің дамыуы еліміздің
əлеуметтік-экономикалық тұрғыдан дамып, алға жылжуына зор көмегін тигізеді. МЖС
мемлекет пен жеке меншік арасындағы əлеуметтік-экономикалық тапсырмалардың үлкен
шеңберін шешу мақсатында мемлекет тарапынан болатын бақылауды сақтай отырып,
жауапкершілікті, тəуекелдік мен пайданы оңтайлы бөлісу негізіндегі қарым-қатынас деп
түсіндіріледі. МЖС – инвестиция тартудың жаңа əрі тиімді тəсілі, себебі серіктестіктің бұл
түрі тек экономиканың өсуіне ғана емес, сонымен қатар əлеуметтік маңызды
инфрақұрылымды дамытуға əсер етеді. Мұнда мемлекет жеке меншіктің бизнес жобаларына
қосылмайды, керісінше, мемлекет бизнесті қоғамдық маңызы бар жобаларға қатысуға
шақырады.
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестігінің базалық нышандарының ішінен негізгі
түсіндірмелер ретінде келесілерді атауға болады:
-
Орта мерзімді жəне ұзақ мерзімді қарым қатынастар;
-
МЖСдағы тараптар мемлекет жəне жеке меншікпен ұсынылған;
-
МЖСдағы тараптардың өзара əрекеттестігін белгілі келісімшарттар арқылы
дайындау;
-
Рисктерді, пайданы, құқықытарды жəне міндеттерді əріптестер арасында өзара
тиімді бөлісу;
-
МЖС объекті бойынша жеткен нəтижелілігін мемлекеттік секторы арқылы
айқындау.
2015 жылы 31 қазаңдағы «Мемлекеттік-жекешелік əріптестік туралы» Қазақстан
Республикасының Заңы мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің құқықтық жағдайларын,
оның жүзеге асырылу тəсілдерін айқындайды жəне мемлекеттік-жеке меншік серіктестік
жобасын дайындау мен іске асыру, мемлекеттік-жеке меншік серіктестік шартын жасасу,
орындау жəне тоқтату процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді [1].
Мемлекеттік-жеке меншік серіктестіктің (МЖС) басты мақсаты қоғам қажеттіліктерін
қанағаттандыратын тəуекелділігі төмен жобаларды екі тараптың ресурсы мен тəжірибесін
біріктіре отырып дамыту.
Кесте 1
МЖС-ның мықты жəне əлсіз жақтарын анықтау үшін SWOT-талдау
Мықты жақтары
Əлсіз жақтары
1) мемлекет пен жеке меншіктің арасында
тəуекелдер, міндеттер мен құқықтардың
теңдей бөлінуі;
2) мемлекеттік бюджетке жүктеменің азаюы;
3) өкімді қоспағанда, жеке меншікке
мемлекеттің меншігіндегі мүлікті пайдалану
құқығын беру (құрылыс пен пайдалану
келісімшартын қоспағанда);
4) МЖС нысанына кететін мемлекеттік
шығындардың айқындығы;
5) оператор(жеке меншік) əрекетіне əсер ету
тетіктерін сақтау;
1) бюджеттік инвестициялармен салыстырғанда
жоспарлау шараларының ұзақтылығы;
2) нарық конъюктурасының өзгеруімен
байланысты ұзақ мерзімге болжамдаудың
қиындығы;
3) кейбір секторларда шектеулердің болуы –
тарифтік, лицензиялық, т.б;
4) ірі жобаларға инвесторларды жұмылдырудың
қиындығы;
5) инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру
үшін қаржылық қол жетімділік;
6) МЖС аясындағы нормативтік-құқықтық
150
6) жаңа технологияларды жылдамырақ енгізу;
7) тұтынушылар қажеттілігіне деген
қызметтердің нақты бағыт алуы;
8) банк секторы мен қор нарығының дамуын
ынталандыру;
9) жеке ішкі жəне сыртқы инвестицияларды
жұмылдыру;
10) шағын жəне орта бизнесті дамыту;
11) жеке меншіктің мемлекеттік жəне
жергілікті органдармен жасалатын ұзақ
мерзімді келісімшарт түрінің əртүрлілігі.
базаның жетілмегендігі.
Мүмкіндіктер
Қауіптер
1) саяси қолдау;
2) халықаралық ұйымдар тарапынан қолдау;
3) МЖС аясындағы нормативтік-құқықтық
базаның жетілуі;
4) елді дамытуға əсер ететін ұзақ мерзімді
бағдарламаларың жүзеге асырылуы;
5) көлік жəне энергетика саласында концессия
қолдану тəжірибесінің болуы;
6) жеке меншікпен қарым-қатынастың жаңа
формаларының пайда болуы;
7) МЖС аясында білім мен тəжірибе алып,
оны тарату;
8) жаңа жұмыс орындарының құрылуы;
9) «жоба жанындағы» инфрақұрылымның
дамуы;
10) оңтайлы бағамен сапалы қызмет көрсетілу;
11) халықаралық стандарттар, модельдер жəне
т.б енгізілуі;
1) инфляция деңгейінің өсуімен жəне
минералдық ресурстардың бағасымен
байланысты елдің қаржылық көрсеткіштерінің
нашарлауы;
2) МЖС аясында білімнің жетіспеуі;
3) жаңа технологияларды пайдалану барысында
білікті мамандардың жетіспеуі;
4) стандарттардың үйлесімсіздігі.
Кесте 1-де көріп отырғанымыздай МЖС механизмін пайдалануға əсер ететін оң жəне
теріс факторлардың бірталайы бар екен. Жүргізілген талдау арқылы МЖС-ны дамыту үшін
қандай нақты қадамдар жасауға болатынын жəне қандай мəселелерге аса назар аудару керек
екенін көре аламыз. МЖС-ны қолданудың мықты жəне əлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен
қауіптерін салыстыру келесі тұжырымдарды шығаруға көмек береді:
-
МЖС механизмін пайдалану арқылы жобаларды жүзеге асыру барысында
салалық министрліктер мен жергілікті атқарушы органдар ішкі факторларды жəне айрықша
артықшылықтарды пайдалана алады;
-
талдау барысындағы мүмкіндіктер болашақта МЖС механизмін қолданудағы
мықты жақтар бола алады;
-
МЖС аясындағы білімнің жеткіліксіз деңгейі аса назар аударуды қажет етеді
жəне бұл жағдайды жақсарту үшін сəйкес стратегиялық əрекеттер қолға алынуы қажет.
МЖС-ны дамыту бюджеттен тыс қаржыны жұмылдыру жəне жеке меншік тарапынан
сапалы басқару арқылы инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру барысындағы тиімді
құралдардың бірі болып табылады жəне Қазақстан Республикасының Үкіметінің мемлекеттік
саясатының шеңберіндегі өзекті мəселе болып отыр [2]. Қазіргі таңда МЖС аясында бірнеше
жобалар қолға алынып отыр:
-
Алматы қаласында жеңіл рельсті көлік желісін салу жəне пайдалану;
-
Шымкент қаласындағы 1500 адамға арналған түзеу мекемесі;
-
Шымкент қаласында автомобильдік айналма жолын салу жəне пайдалану;
-
Ақтау қаласында көпбейінді аурухана салу жəне пайдалану, Маңғыстау облысы;
-
Шығыс Қазазстан облысының Өскемен қаласында көпбейінде аурухана салу жəне
пайдалану;
