215
10. Жұмыс кезегі уақытында көбіне-көп, ми, мойын бұлшық
еттері, арқа, қол мен иықтар екен.
11.
Жол
диспетчерлерінің
дене
мүшелерінің
қалыптастырғыш жəне сауықтырғыштық тəсілдерін қолдануды
білмеу мен дағдыланбағандығы.
12. Жол диспечерлері ағзаларын жүйке- психологиялық
ширығу мен тым қатты ширығуға ұшырататын өндірістік
қызметтің бірқалыптылығы жəне күрделілігі.
13. Суық тиіп ауыру жағдайларының болуы (өтпелі жел,
температураның өзгермелілігі)
14. Көптеген диспетчерлер шылым шегеді, мұның өзі
олардың денсаулық жағдайы мен жұмыс қабілетің төмендетуге
əсерін тигізеді.
Қазіргі кезде адам ағзасына жоғары психифизиологиялық
талаптар қоятың тұрмыстағы жəне өндірістегі жеткіліксіз қимыл
əрекеттері
(гиподинамия)
оператор-адамның
сенімділігі
проблемелардың көбірек алға тартып отыр. Сондықтан да
«сенімділігін айқындау барысында оператордың күткен резевтер
есебі», біздінше, аса қажет сияқты. Оның, əсіресе, операторлық
кəсіпке сəйкес келетіндігінің айрықша мəні барын баса
айтқымыз келеді. Өйткені, оның негізгі қиындығы: олар үшін,
əдетте, үқсатушы аппараттың көлемін бір мезгілде арттыра
білуінде, кездейсоқ құбылыстың тап болуына орай, тікелей осы
жағдайға байланысты шұғыл шешім тандай білуінде, ал жалпы
тұтас алғанда осындай қиын сəттерде жедел қимылдап əрекет
жасай білу шеберлігінде, т.б. Диспетчерге шындалған шеберлік
қана емес, сонымен бірге қимыл-əрекет қозғалысын ұйлестіріп
отыру, ойлау, реакция мен қозғалыс əрекетінің шапшандығы
керек. Сонымен бірге қозғалыс-тірек жұйесінің, қолдардың, иық
белдеуінің, жота мен іш құрылысы бұлшық еттерінің əрекет ету
қабілетін қолдап жəне дамытып отыру қажет. Бір сөзбен
айтқанда, жұмысқа қабілеті диспечер ол - жоғары дамыған,
функционалдық
жəне
психофизиологиялық
жағынан
дайындалған адам, шаршауға, суық тиіп ауыруға жəне
денсаулыққа сезімдік-нервілік ауырпалықтын, тым қатты
ширығудың кажетсіз əсеріне жол бермей, қарсы түра алатын
қабілеті бар азамат. Диспечердің қызметі курделі де,
психологиялық
жағынан
қызық
жұмыс.
Пойыздар
216
жылдамдығыныңартуы мен қатынас жийілігінің көбею осы сала
қызметкерлерінің жүйесі мен ми қабаттарының анағұрлым
ширығуына əкеп соқтырады, өйткені, ол мол ақпаратты
қабылдап жəне ұқсатымен, көптеген командалар берумен жəне
ес-тұстың
өскелен
көлемі
жəне
жеделдікпен
тікелей
байланысты.
2. Журналистердің, тарихшылардың, филологтардың,
юристердің жəне женіл өнеркəсіп инженерлері мен
технологтардың кəсіби-қолданбалы дене дайындығының
ерекшеліктері
Алға қойған міндеттерді шешу үшін, ен алдымен,
заңгерлерге аса қажет тұлғалық қасиеттер мен қолданбалы
машықтарды айқындау жəне дене тəрбиесі жаттығуларының
барлық түріндегі (сабақта, спорттық жаттығуда, таңертенгі
гимнастикада жəне дене тəрбиесі үзілісінде, бүқаралық
спорттық жəне сауықтыру шараларында) олардың көлемін
арттыру керек. Мұндай жағдайда университеттегі барлық оқу
жылы бойында факультативтік жəне сабақтан тыс жаттығу
түрлерін өткізген дұрыс.
Аса қажет тұлғалық қасиеттер, қозғалыс машықтары,
оларды қалыптастыру жолы мен тəсілдері келесі (кесте 15)
Женіл өнеркəсіптің болашақ инженер-технологтар үшін
дене тəрбиесінің барынша лайықты да ықпалды тəсілдері
таңертенгі гигиеналық жəне өндірістік гимнастика болып
табылады.
Тəнертеңгі
гимнастика,
көбінесе,
қарапайым
жаттығулардан
тұрадыжəне
қандай
да
бір
арнаулы
жабдықтарсыз өткізіле береді. Он ың жиынтығына негізінен
ағзада зат алмасуды жақсартуға ықпал ететін, бұлшық еттер
тобының көп мөлшерін қамтитын: жай жүріс, қолды əрлі-берлі
сермеп тез жүру, 3 тен 10 минөтке дейін жүгіру сияқты
жаттығулар; сондай-ақ, буын қозғалыстарын арттыратын,
мүсінді жақсартатын жаттығулар; бой жазатын, ептілік, отырып
тұру, кеудені жан-жаққа алға, артқа, бүйірге ию жаттығулары
енген. Қолды бүгу, жазу. Қол-аяқты сермеп жаттығулар.
217
Кесте 15 – Заңгерлерге қажетті тұлғалық қасиеттер, қозғалыс
машықтары, оларды қалыптастыру жолы мен тəсілдері
№
п/п
Тұлғалық қасиеттер,
машықтар
Негізгі тəсілдері
1
Қолдың күші
Салмақ түсіру жаттығулары,
өз салмағын билеу, күрес,
гимнастикалық жаттығулар
2
Шыдамдылық
Жүрдек
жүріс
(ходьба),
жүгіру,
шанғы,
спорт
ойындары, суда жүзу
3
Жылдамдық
Зейінді
жаттықтыру,
жылдамдық-күш
жаттығулары (ұшқыр жүгіріс,
секіру,
снаряд
лақтыру),
спорт ойындары, күрес
4
Ұйлесімдік
Акробатика,
гимнастика,
серіппеде секіру
5
Мотоцикл не
автомобиль жүргізе
білу
Автомотоспорт
6
Мылтық ата білу
Стенд
ату
жəне
шағын
ұнғылы қарулардан ату
7
Өзін-өзі қорғау
машықтары
Күрестің
барлық
түрлері
жəне əсіресе, спорттық самбо
əдістері
Үдемелі жүгіріс. Маңызды кəсіби қасиеттер (аяқты, арқаны)
қалыптастыру мен жетілдіру жаттығулары (баяу жүгіріс, жай
жүріс, тыныс жаттығулары).
Женіл өнеркəсіп инженерлері мен технологтардың дене
мəдениетінің негізгі міндеттеріне мыналарды жатқызуға
болады:
1. Жол диспечерлері ағзасының негізгі жұйелерінің
функционалдық мүмкіндіктерін арттыру.
2. Жалпы дене тəрбиесі дайындығының қажетті деңгейін
қамтамасыз етіп жəне қолдап отыру.
Достарыңызбен бөлісу: |
