10-тарау\ Аинадымга түспеитін активтер
♦
209
Негізгі кұралдардың есебі эрбір бөлек объекті бойынша
бүтін сомада жүргізіледі. Негізгі қүралдарды пайдалануға берген
кезде оның бастапқы қүнымен калпына келтіру қүны тең болады,
себебі оны пайдалануга берген уақытымен оны қайта бағалау
уакытының арасында айырмаяіылық жоқ. Уақыт өткен сайын
негізгі қүралды ондіруге, салуға жұмсалатын матерналдың баға-
сы жэне ол үшін қолданылатын техниканың шыгыны, жүмысшы-
лардьщ енбекакысы жалпы негізгі күралды өндіру, салу жағдайы
белгілі бір себептермен өзгеріп отырады. Негізп қүралдардың
кұны оны бір кезде жасап шығаруға өндіруге, салуга кеткен,
жүмсалған қогамдық кажетті еңбекпен анықталады. Осыған
байланысты негізгі қүралдарды оқтын-оқтын, уақыт өте қайтадан
бағалап (индексациялап) түрады.
Негізгі күралдарды қайтадан бағалау (иңдексациялау) кезінде
оның осы кездегі, яши бүгшгі күні өндіріп шығаруға кететш кұны
анықталады. Бүл негізгі қүралдардаң калпына келтіру қүны деп
аталады, Кэсшорындар мен үйымдарда негізгі қүралдарды тиісті
түрде қайта багаланғаннан (индексациялаганнан) бастап оларды
базанста қалпына келтіру қүнымен есептейді.
Негізғі қүралдардың бастапкы бағасын белгілі бір күндегі
колданылып жүрген бағага сәйкес келтіру мақсатында объектілер-
ді қайта багалау жүргізіледі. Кайта багалау нэтижесшде негізгі
бағасының өсуіне:
Д-т: Негізгі күрал - шоты
К-т: Негізгі қүралдарды қайта бағалаудан түскен қосымша
төленбеген капитал - шоты түріндегі
бухгалтерлік жазу
жазьшады.
Қайта баіалау ж\'ргізілген күні үйымда негізгі қүралдарга
еселтелінген
то
зу сомасы негізп күралдардың күидаръшың
өзгеруіне қарай түзетіледі. Қайта баталау сомасы негізгі күрал-
Дардың пайдалану мерзіміне карай субъектіде қолданылагын
амортизациялық
аударым
сомасын
есептеу
әдісіне
сәйкес
анықгалғаң мөлшерде бөлінбегең кіріске апарады. Қайта бағалау-
Дың барлық сомасы бөлінбеген кіріске актив есептен шығарылган
сэтге ғана ауыстырьшады.
1 4
-
3/43
Нсгізгі куралдарды қайта бағалау барысыііда бужгалтерлмс
егспшоті ары бойынша жүргізілетін операцнялар
210
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэме негіздері
№
Операциялар
мазмүны
Дебиттелетін
шот
Крсдиттелетін
шот
I
2
3
4
1
Қайта багалау нәтижесінде негізгі қү-
ралдар;іың багасьшың осуі
121-125
541
2
Қайта баі’алау нэгижесшде нсгізгі кү-
ралдардың башсыньщ кемуі
541
121-125
3
Қайта багалау ңегізінде негізп күрал-
дардын тозу сомасьша енпзілетін
түзстулер
541
131-134
|
а
д
Негізгі қуралдарды есептеуді
ІІІ.С ?* ұньімдастыру
Негізгі қүралдардьщ есебі кэсіпорынның бухгалтернясында
жүргізіледі.
Олардың
талдамалық
есебі
эрбір
түгендеме
объекгісі бойынша бөлек жүргізіледі. Түгендеме (инвентаръпыц)
обьектісі деп өзінің қүрамына кіретін, ягни өзіне тиісггі керекті
жабдықтармен, саймандармен сатылып алынған, орнатуды керек
етпейтін жабдықтарды, салынып біткен жеке күрылыстарды
(үйлері мен гимараттарды), өздерінің қүрылымы (конструкциясы)
бойынша жекеленген немесе бірімен-бірі күрылымы бойынша
біріктірілген, яғни қосылған, бір зат болып саналып, белгші бір
қызметті атқаратын бүйымдарды айтады.
Кәсіпорындарда негізгі қүршщың есебін дүрыс жургізу үшін
және олардың тиісті турде сақгалуын қамтамасыз ету үшін әрбір
неі ізгі қүралдарға тугендеме нәмірі беріледі. Ол түрақты түрде
белгіленеді.
Негізгі қүралдар тозуына, бүзылуына, басқа үйымдар мен
адамдарға бершуіне. сатылуына, тагы да басқа жагдайларга бай-
ланысты есептен шығарьшганда оньщ нөмірі үйымның жанадан
кіріске алған непзы кұралдарына берымейді. і үгендеме нөмірі
негізгі қүралға бекітшген жетонға немесе қүралдардын өзіне
бояумен жазылады. 1 үгендеме объекгілерді (заттарды) реттік серия-
лык жүйесімен номірлеу үсынылады. Мүндай жагдайда эрбір жік-
10-тарау. Айналымга түспейтін активтер
♦
211
теу тобына кіретін негізп құралдарға бөлексериялықреттікнөмірлер
белгшенеді, ол сериялык реттік номірді непзгі қүралдардьпі қандай
жіктелу тобына жататынтыгын корсегетіндей езпп тагайындаған
дүрыс. Негізгі қүралдарға бастапкыда берілген түгендеме нөмірі
оның түгендеме карточкасында жэне бір жерден екінші жерге орын
ауысуы үшш толтырылагіъш алгашкы құжатгарда көрсетітуі тиіс.
Кэс і порындардың бухгалтериясында негізгі қүралдардын әр-
бір обьектісіне типтік ведомостволык түгендеу карточка ашылады.
Егер жеке бірінсіз-бірі қызмет ете алмайтын бірнеше бүйымдар,
саймандар, аспаптар және тагы басқалары қосылып бір түгендеме
объектіні қүрайтын болса, онда онын түгендеу карточкасына сол
объектінщ күрамына кіреіін барлық бүиымдардың тізімі жазы-
лады. Егер үйымның бір бөлімшесіне қүралдың (инвентардыңХ
аспаптын немесе басқа да негізгі қүралдардың бір түрінің (аты,
техникалык сипаггтамасы, бағасы бірдей болатын) бірнешеуі бір
уақытта келіп кіріске алынса, онда олар түгендеу карточкаларында
тобы бойынша есептеледі. Бірақ бүл жоғарыда айтылғандарга
қарамастан ол негізп қүралдардың эрқайеысына бөлек түгендеме
нөмірі бсріледі, Негізгі қүралдардың барлық түрлерін, сондай-
ак ұйымга кунтізбелік (календарлық) бір ай ішінде пайдалануға
берілген
біртектес
өндірістік-шаруашылык
қызметінің
бір
түрін орындауға арналган жеке техпикалық сипатгамасы мен
бағасы бірдей негізгі құралдарды есептеуде үлгілі түрі НҚ-6
ведомоствоаралық түгендеу карточкасы қодданылады- Түгендеу
карточкалар үйымның бухгалтериясында тиісті гоптары бойынша
тіркеледі.
Негізгі қүралдары кәп емес шағын үйымдар мен бірлестіктер
өздерінің негізгі қүралдарын есегггеу үшін түгендеу ғсарточка-лар-
дың орнына үлгші НҚ-И санды түгендеу кітапшасын пайдалана
алады. Бүл кітапша негізгі күралдардьщ есебін жүргізуге ыңгайлы
болып келеді жэне онда негізгі күралдар жогарыда аитылған
топтары бойынша бөлек есептелінеді- Негізгі қүралдарды түгендеу
кітапшада есептеген жағдайда түгендеу тізімі жүргізілмейді.
Кэсіпорындарда түгендеу карточкалар немесе түгендеу
кітапшалар қабылдау-тапсыру. ауыстыру актілері, техникалық
паспорттар жэне басқа да негізгі кұралдарды сатып алү, сату.
Достарыңызбен бөлісу: |
