30
Балаға мейірімді қала Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі
Балаға мейірімді қала Бастаманы Қазақстан Республикасында жүзеге асыру әдістемесі
31
Мекемелер ұсынған перинаталдық шетінеу көрсеткіштерін бағалауды абайлап түсін-
дірген жөн. Мекемедегі периналдық шетінеу мекемеде өтетін босану типтеріне аса
сезімтал: ол мекемедегі босанудың күрделілігіне байланысты өзгерістерге қатысты артуы
немесе азаюы мүмкін. Шағын мекемелерде перинаталдық шетінеу көрсеткіші босану
санының аз болуы мен перинаталдық шетінеуге байланысты тым тұрақсыз болып ке-
леді. Осылайша, перинаталдық шетінеу көрсеткіші бір мекеме шегінде белгілі бір уақыт
ішіндегі өзгерістерге мониторинг жүргізу үшін тиімсіз болып табылады.
Перинаталдық шетінеу нәрестелерге күтім жасау нәтижесінің негізгі көрсеткіші
болып табылады және нәрестеге туу алдында, босану үстіндегі, босанғаннан кейінгі
тікелей күтім жасау нәтижесін көрсетеді.
Көрсеткіш нәрестенің туылуына байланысты көрсетілетін медициналық жәрдем
туралы толық түсінік береді.
Анықтау
Есеп
Белгілі бір кезең ішіндегі барлық туылған (тірі және өлі туылған) 1000
нәрестеге перинаталдық шетінеу деңгейі.
Алымы: перинаталдық шетінеу оқиғаларының саны = осы кезеңдегі
алғашқы толық жеті күн ішінде (яғни, 0–6 күнде) өлі және тірі туылған
нәрестелердің шетінеу саны.
Бөлімі: сол кезеңде туылған (тірі және өлі туылған) нәрестелердің жалпы
саны.
Есебі: перинаталдық шетінеу саны ÷ туылғандардың жалпы саны × 1000.
Анықтау
Есеп
Аталған жылды 1 000 тірі туылғандарға шаққанда 0–4 жастағы балалар-
дың өлім-жітімінің саны.
Алымы: көрсетілген жылы 0–4 жастағы балалар өлім-жітімінің
саны × 1000.
Бөлімі: Аталған жылы тірі туылғандардың жалпы саны.
Есеп: 0–4 жастағы балалар өлім-жітімінің жалпы саны ÷ тірі туылғандар-
дың жалпы саны × 1000.
6 АЙҒА ДЕЙІН ТЕК ЕМШЕК ЕМЕТІН БАЛАЛАРДЫҢ ПАЙЫЗЫ
3
Бес жасқа дейінгі балалардың өлім-жітіміне кедейлік; аналардың білімі; медициналық
қызметтің қолжетімді әрі сапалы болуы; қауіпсіз ауыз су мен санитария құралдарын қоса
алғанда, қоршаған ортаға байланысты қатерлер; сонымен қатар тамақ әсер етеді.
Балалар өлім-жітімін азайту Мыңжылдық Даму Мақсаттары (4-МДМ) мейлінше күшті және
барлық жерде жаппай қолдау көрсететін міндеттердің бірі болып табылады. МДМ-ның ба-
лалар өлім-жітімін азайту бойынша жетістіктері қолайлы баға бойынша қолжетімді негізгі
тиімді іс-шараларға барлық адамның жаппай қол жеткізе алуын талап етеді: нәрестелер
мен олардың аналарына күтім жасау; емшектегі және сәби жастағы балаларды тамақтан-
дыру; вакцина егу; өкпенің қабынуының, іш өтудің, сепсистің алдын алу және онымен
ауырған пациенттерді қарау; АИТВ/ЖИТС-тың алдын алу және емдеу. Бұл іс-шараларды
орындау үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) мынадай төрт негізгі стратеги-
яны іске асыруға жәрдемдеседі:
• нәрестелердің асқынған ауруларына тиісті ем қолдану;
• 5 жасқа толмаған барлық балалар үшін балалардың ауруларын біріктіріп қарау;
• иммундау бойынша кеңейтілген бағдарлама;
• емшектегі және сәби жастағы балаларды тамақтандыру.
Балаларға арналған бұл денсаулық сақтау стратегиясы аналардың денсаулығын қорғау
Емшектегі және сәби жасындағы балаларды дұрыс тамақтандыру олардың тірі қалуына
деген мүмкіндіктерін арттыруы мүмкін. Емшек емізу сәби үшін алғашқы иммундау болып
табылады және ол балаларды аман алып қалуда ең жақсы құралдардың бірі болып
табылады. Сонымен қатар, баланың әсіресе туғаннан бастап 2 жасқа келгенге дейінгі
сындарлы кезеңде дұрыс өсуі мен дамуына әсер ете алады. Дұрысында, балалар туылған-
нан кейінгі бір сағаттың ішінде емшек емуі тиіс. Алғашқы алты айда тек емшек емуі, ал 2
жасқа дейін және одан әрі қарай да емшек емуі тиіс. 6 айлықтан бастап, баланың жасына
сәйкес, тек емшек емізбей, балаға қауіпсіз, қатты, жартылай қатты және жұмсақ тағамдар-
дан құралатын қосымша тамақ беру қажет.
Тек емшек еметін балаға қарағанда емшекпен қоса қоспа ішетін баланың диарея мен
өкпенің қабынуынан болатын өлім қатеріне ұшырау қаупі әлдеқайда жоғары. Сонымен
қатар, емшек емізу емшектегі баланың иммундық жүйесін күшейтеді және ол баланы
келешекте семіздік пен диабет секілді созылмалы аурулардан қорғай алады. Сәби кезінде
емшек емген жасөспірімдер мен ересектер артық салмақ жинауға немесе семіруге аса
бейім болмайтыны дәлелденген; олардың диабеттің 2-түрімен ауыруға мүмкіндіктері аз.
Мұндай балалардың ақыл-ой қабілеттерін тексерген кезде ең жақсы нәтижелер тіркел-
ген. Бұған қоса, емшек емізу аналарды обыр мен басқа да аурулардың кейбір түрлерінен
қорғайды. 6 айдан бастап және одан әрі қарай тиісті тамақ беру баланың тамақты тойып
ішуін қамтамасыз етеді және іш өту мен өкпенің қабынуы секілді жұқпалы аурулар қа-
терін азайтады.
Сәбилерді емізу олардың дені сау болып, тірі қалуына және дұрыс дамуына деген мүм-
кіндіктерін арттырады. Емшек емізудің кең таралуы балаға туған кезде және алғашқы
6 айда көрсетілетін медициналық көмек сапасының, сонымен қатар халықты баланың
1000 ТІРІ ТУЫЛҒАНДАРҒА ШАҚҚАНДА 5 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ
ӨЛІМ-ЖІТІМ ДЕҢГЕЙІ
2
жөніндегі іс-шаралармен, атап айтқанда, жүктілік және туу кезіндегі білікті медицина-
лық көмек көрсетумен, сондай-ақ балалардың ауруларын біріктіріп жүргізумен (БАБЖ)
үйлестіре отырып, ерте жастағы балаларды дамыту (ЕЖБД) жөніндегі іс-шаралармен
толықтырылады.
Бес жасқа дейінгі балалардың өлім-жітімі бала денсаулығының маңызды жаһандық
көрсеткіші болып табылады. Ол мыналарды көрсетеді: а) кедейшілік және білім деңгейі,
атап айтқанда, аналардың білім деңгейі секілді әлеуметтік факторлар; ә) медицина-
лық қызметтің қолжетімділігі және сапалы болуы; б) қауіпсіз ауыз су мен санитария
құралдарына қолжетімділікті қоса алғандағы экологиялық қатерлер; в) тамақ.
