Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

384 

 

веселый язычок» - «Біздің көңілді тіліміз», «Развитие мелкой моторики» - «Ұсақ моториканы 

дамыту»,  «Короткая  подъязычная  связка»-  «Тіл  асты  жүйесінің  қысқа    болуы»,  «Развитие 

связной  речи  дошкольников»  -  «Мектепке  дейінгі  балалардың  сөз  байланысын  дамыту», 

«Речевые игры дома»- «Үйде ойнайтын сөз ойындары» т.б. 

Сонымен  бірге  біз  ата-аналарды  балалармен  жүргізілетін  жеке  және  топтық 

ұйымдастырылған оқу-іс әрекеттеріне қатысуға шақырамыз. Оқу процесіне қатыса отырып, 

ата-аналардың белсенділігі артады, үй тапсырмаларын орындауға деген жауапкершілігі пайда 

болады. 

Жеке жұмыс ата-аналармен тығыз байланыс жасауға мүмкіндік береді. Оқу жылының 

басында  логопед  ата-аналарды  тексеру  қортындысымен  таныстырады.  Әр  баланың  ата-

анасымен жеке кеңес жүргізіледі. Баланың туыстары қажетті кеңестер, нұсқаулар алады. 

Ата-анамен  логопедтің  өзара  байланысының  негізгі  жұмыс  түрі-үй  тапсырмаларына 

арналған дәптер. Дәптерді логопед маман аптасына 1-2 рет толтырып отырады. Бұл баламен 

жүргізілген түзетушілік жұмыстың отбасында да жүйелі түрде қайталанып, бекітіліп отыруы 

үшін қажет. 

Осылайша жоғарыда айтылған  мәселелерді  түйіндей келе мынадай қортынды жасауға 

болады.  Ата-ана  баласының  тіл дамуының  кемістігін  түсінушілікпен  қабылдап,  дер  кезінде 

маман  көмегіне  сүйену  үшін  логопед  маман  мен  ата-ана  арасында  тығыз  байланыс  болуы 

керек. Түзетушілік жұмыстарға қатысатын барлық мамандар ата-анамен жұмыс жасауы қажет. 

Ата-анамен жұмыс   жоспарланған, жүйелі  және түзетушілік жұмыстың бастапқы кезеңінен 

бастап жүргізілгені абзал. Сол кезде ғана, белгіленген мақсатқа қол жеткізуге болады. 

 

 

Қолданылған әдебиеттер: 

1.  Большебратская  Э.Э  Логопед  и  родители:  сотрудничество  и  взаимоотношения.// 

Предшкольная подготовка. - 2010.- №1 

2.  Рыскина  В.Л  «Особенности  диалога  взрослого  и  ребенка  с  нарушениями  в  развитии  и 

некоторые методы работы с семьей.// «Логопед в детском саду.-2008.-№2. 

 

 

 

ТІЛ КЕМІСТІГІ БАР БАЛАЛАРМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ 

 

 

Қабылқайыр А.С.                                                                                                                              

Қамиева А.Б.                                                                                                                                    

Ғылыми жетекші: Мусина Г.Ғ.                                                                                                         

Қарағанды маңызды білім беретін  «Болашақ» колледжі 

 

 

Бала  тілінің  дамуы  дыбыс    аппаратының  бұлшық    еттерінің  күрделі  шартты  және 

шарытсыз қозғалысына сәйкес қалыптасады. Тілдің дамуы үшін басқа адамдармен болатын 

қарым-қатынастың маңызы зор. 12-16 жасқа дейін адамдармен араласпай өскен балалардың 

адамға лайықты сөйлеу қабілеті болмайды. Олар тек жануарлар іспетті жеке сөздерді айтып 

біраз,  сөздердің  мағынасын  түсінгенімен,  яғни  аздап  сөйлеп  үйренгенімен,  ол  екінші 

сигналдық дәрежеде қалыптаспайды. Бұған дәлел маймылдар тәрбиелеген адамның балалары. 

Сәби кезінен бастап жануарлардың тәрбиесінде болып, адамдармен қарым  – қатынасы кеш 

басталған балалардың ересек адамдардай сөйлеу қабілеті болмайда, оларда адам кейпіне келт 

іріп  тәрбиелеуде,  сөйлеп  үйретуі  де  қиын,  кейде  мүлдем  мүмкін  болмайды.  Ал  ертерек, 

кішкентай кезінде табылған балаларды адам кейпінде нашар болса да сөйлетуге болады. Жаңа 

туған  бала  дыбыс  аппаратының  шартсыз  қимыл  рефлекстеріне  байланысты  мағынасыз  үн 

шығра  алады.  2  –  айдан  бастап  дауыстай  алады.  Ересек  адамға  еліктеп  кейбір  дауысты 

385 

 

дыбыстарды  қайталай  бастайды.  3-  ші  айға  жеткенде  гу  –  гулейді,  былдырақтап  сөйлегісі 

келеді. Гу – гулей мен былдырақтау оның дыбыс аппататын дамытып, сөйлеуге дайындайды. 

5 -  6 айдан кейін еліктеу арқылы жеке дыбыстарды, сөз буындарын айта бастайды. 6 – 7 айда 

ересектердің  сөздерін  қайталауға  тырысады.  Бірақ  бұл  кезде  әсіресе  жарты  жасқа  дейін, 

балаларды бірінші сигнал жүйесі ғана дамығандықтан сөздің мағынасы жеке дыбыс ретінде 

қабылданады, бала сөздің нақты мағынасын түсінбей – ақ айта береді. Ал жарты жастан аса 

сөздің мағынасын түсіну қабілеті дами бастайды. 

Тілдің шығуында дыбысты есту қабілетінің маңызы зор. Есту қабілеті ерте жойылған 

балалардың  тілі  шықпайды.  Жақсы  еститін  баланың  тоғыз  айында  былдырақтап  сөйлегені 

түсінікті  жеке  сөздерге  айналады.  Екі  жасқа  дейінгі  баланың  сөйлеуі  оның  ана  тіліне 

байланысты  емес.  Екі  жастан  соң  ғана  ана  тіліне  байланысты  артикуляция  байқалады.  Бір 

жарым жаста сөз бен заттардың арасында байланыс туады, баланың тілі қалыптаса бастайды. 

Баланың  ми  қыртысында  дыбыс  орталығы  мен  сөйлеу  орталығының  арасында  нервтік 

байланыс  пайда  бола  бастайды.  Кейіннен  ол  күшейіп,  сөздерді  құрастыру,  екі  –  үш  сөздің 

басын  құрау  қабілеттері  пайда  болады.  Дені  сау,  жақсы  дамып  келе  жатқан  баланың  бір 

жасында 6 – 10, екі жасында 250 – 300, үш жаста 1500, төрт жаста 4000, 5 – 6 жаста 4 – 5 

мыңдай сөз қоры жиналады. Баланың тәрбисіне жоғары жүйке әрекетінің тобына, қозу мен 

тежелудің  қасиеттеріне  байланысты  балалардың  сөз  қорының  мөлшері  әр  түрлі.  Сөз  қоры 

баланың  басқа  адамдармен  қатынасына,  табиғатына,  яғни  генетикалдық  тұқым  қуалаған 

қасиетіне,  болмысты  білуге  арналған  ынтына,  тәрбиесіне,  өмір  сүріп  жатқан  ортасының 

мәдениетіне  байланысты.  Баланың  аоғашқы  сөздері  оның  көңіл  –  күйіне  негізделген,  өмір 

қажеттілігенен  шыққан  сөздер  болса,  кейінен  сыртқыортаны  тануына,  өзінің  өмір 

тәжірибесіне байланысты.Баланың тілінің дамуына 3-4 жастың арасының маңызы ерекше.Бұл 

кезде тіл байлығын көбейтуге,сөздің мағынасын дұрыс түсіндіруге көбірек көңіл бөлген жөн. 

Төрт жаста баланың тіл байлығы молайып ,сөзге байланысты нақтылы сапасы артады .Осы 

кезде  баланың  сөздері  дұрыс,  анық  айтуына  көбірек  назар  аудару  қажет,онымен  көбірек 

сөйлесіп қателерін жөндей маңызды.Бұл мерзім ата-анасынан     шыдамдылықты  талап  етеді, 

өйткені баланың мәлімет алуға ынтасы күшті сұрақты көп қояды.Бір сұраққа берілген жауап 

екінші  сұрақты  тудырады  да  ересек  адам  мезі  болады.Дегенмен  баланы  дөрекі  тоқтатып 

тастамай,сыпайы,көңілін  басқа  нәрсеге  аударып  жіберген  жөн.Жалпы  алғанда  ауызша  сөз 

қорының дамуы  5-7 жасқа дейін созылады. 

Мектеп 

жасына 

дейінгі 

балалардың 

тіл 

байлығын 

дамытуда 

түрлі 

ойыншықтардың,әңгімелердің  балалар  мен  қыдырып  жүрген  кезін,сыртқы  ортаның 

танысуының маңызы зор. 

7 жасқа дейінгі балалардың белегілі бір жағдайға ,нақтылы әсерге байланысты сөздері 

жақсы  сақталады.Бұл  кездегі  баланың  санасы  нақтылы  тітіркендіргіштің  әсерінен 

дамиды.Бастауыш сынып оқушыларында жазбаша тілді дамытуда ауызша тіл маңызды орын 

алады.Баланың жауап беруге үйретуден бастап оның “ ішінен” қабілеті дамиды.Ішкі ойын дәл 

жеткізу 

қабілеті 

баланың 

жеке 

басының 

санасының,ақыл-ойының 

дамуына 

байланысты.Мұнда 

баланың 

дұрыс 

сөйлетіп 

ойын 

дәл 

айтуға 

үйретуде 

мұғалімнің,тәрбиешінің  орны  ерекше.Сондықтан  оқушы  тек  кітаптағы  сөздерді  жаттап 

айтуды ғана машықтамай оның ойлау қабілетін,дарынын дамыту керек.Жастардың ойы ішкі 

тіл  байлығына  байланысты.Сондықтан  мұғалім  талапшыл  болса,  онда  оқушылардың  тілі 

дұрыс  жаттығып,дұрыс  дамиды.  Баланың  жасы  ұлғая  келе  абстрактылы  ойлау  жақсы  дами 

бастайды,сөйтіп  баланың  сана-сезімінің  артуы  күшейген  сайын  екінші  сигнал  жүйесінің 

маңызы арта түседі,бірінші сигнал жүйесінен басымырақ болады. 

Баланы  оқыту  барысында  тіл байлығы  дамып,сөйлеу  қабілеті  санасы  арта  түседі.Оқу-

тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру арқылы оның жоғары жүйке әрекетін жақсы дамытуға 

болады.Бұл кезде тәрбие жұмысын мұғалімдер мен ата-аналардың бір-бірімен келісіп жөнге 

қойғаны аса маңызды болады. 

Жалпы,  тіл  мүкістігі  –  жеке  дыбыстардың  дұрыс  айтылмауынан  сөздің  бұзылуы. 

Баланың кекештеніп, “р” әрпін айта алмауы – тіл мүкістігінің айқын дәлелі болып табылады.