Ғылыми жобаның жас ұрпақ тәрбиесіндегі рөлі. Қазіргі таңда мектептерде «ғылыми жоба»

қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Астана қаласы №31 мектеп-гимназия

Ғылыми жобаның жас ұрпақ тәрбиесіндегі рөлі.

Қазіргі таңда мектептерде «ғылыми жоба» жұмысын жазу дәстүрге айналып кетті. Әрине, кез келген оқушы бір тақырыпты алып өз бетінше зерттеп, тосын жаңалық аша алмайды. Дарынды, ізденімпаз оқушының өзіне ұстаздардың, ата-ананың не болмаса арнайы ғылыми жетекшінің кеңесі қажет. Сол себепті,оқушының ғылыми жоба жұмысын жазу тақырыбы айналасында, ұстаздар, ата-аналар және ғалымдар арасында түрлі мәселелер туындап, әр қилы пікірлер айтылуда.Оқушысының дарындылығын байқаған жақсы ұстаз, әрине, оның талантына көңіл аударып, қызығушылығының қай бағытта екенін анықтауға тырысады. Ғалымдар мектеп бағдарламасына «Ғылым негіздері» деген пән енгізуді ұсынады. Сол арқылы оқушыларға ғылымның не екенін, қандай түрлері мен салалары барын үйретіп, содан кейін ғана ғылыммен айналысуына жол көрсеткен жөн. Шынайы ғалым сонда ғана дамып, қанатын кеңге жаяды,- деп санайды.

1. Отансүйгіш болу дегеніміз – өз отбасын, туыстарын, достарын сүю ме?

2. Биік мақсатымыз, асыл арманымыз - Қазақстан тәуелсіздігінің мәңгілігі деген пікірге қосыласың ба?

3. Қазақстан жерін басқа елдің азаматтарына қорғауға сеніп тапсырар ма едің?

4. Отаныңды қорғау үшін арнайы дайындықтар қажет пе?

5. Әскери дайындықтан өту кезеңі - жүрегіңе қандай сезім әкеледі?

6. Сенің отбасыңда әскер қатарында болған адам бар ма ?

7. Әскери дайындықтан өтуге бір жыл уақыт жетеді ме?

8. Баласын әскер қатарына жібермейтін ата-аналарға не айтар едің?

9. Әскерде темірдей тәртіп болғаны дұрыс па?

10. Әскер қатарына барар ма едің?

Қуанышымызға қарай оқушылардың бәрі Отанын қорғауды ешкімге сеніп тапсыруға болмайтынын, тек қана өздері қорғау керектігін, қиындықтарға қарамай әскер қатарына бару керектігін бір ауыздан қостады. Тіпті,кейбір оқушылар әскер мерзімін үш жылға дейін ұзарту керек деген пікірлер айтты. Себебі олар Тәуелсіз елде өмір сүргісі келеді.

Өкінішке орай, оқушылар арасында соңғы «Сен әскер қатарына барар ма едің»? – деген сұраққа: « әзірше айта алмаймын», « менің басқа жоспарым бар» сияқты бірен-саран жауаптар болды. Зерттеуші оқушылар зерттеу жұмысының барысында «Жас Ұлан» қатарында өздерін көргісі келетін жасөспірімдердің көп екенін білді. Сол себепті аула клубтарынан басқа мектеп қабырғасында да әскери-патриоттық тәрбие беретін клубтар, жазғы лагерлер ашылса жақсы болар еді деген ой туды.Зерттеу барысында жаңалық ашылған жоқ. Бірақ, зерттеу, шығармашылық жұмыстарын үйлестіре бағыттау оқушылардың белсенділігі мен қарым-қатынас мәдениетін жан-жақты дамыту, азаматтық тұлғасын қалыптастыру мақсаттарын тереңірек айқындай түсетінін көрсетті.Оқушыларыммен бірге жоба барысындағы ізденістерімізді жүйелей келе, жеткіншектерді әскери тәрбие жұмыстарына мектеп қабырғасында қызықтыру, тарту шаралары патриоттік тәрбиенің нағыз бастауы деген пікірге келдік. Атап айтсақ:

-қоғамдық,көпшілік жұмысқа тарту арқылы бала ойындағы мүмкіндіктер ашылады,

-Отанын қорғауға дайын сезімдері оянады;

-саналы білім алуы қалыптасады

-жолдастарын, достарын қадірлеуге үйренеді

-ұлттық рухты бойына сіңірген, елжанды, отансүйгіш азаматтың «мен» тұлғасы қалытасады.

Жас ұрпақтарымыздың патриоттық сезімі биік болса,елімізді қорғауға, еліміздің әскери қатарына келуге септігін тигізеді, жастарымыздың тәрбиесі мықты болады. Елімізді сүйеді. Еліміздің патриоттық сезімі биік болады. Олай болатын болса, біздің еліміз мықты болады.

Екінші зерттеу жұмысын 7д сынып оқушысы Тастамбекова Кәмилә «Баланың бесігі- кең дүниенің есігі»деген тақырыпқа жүргізді.

«Баланың бесігі – кең дүниенің есігі» деп қазақтың тура биі Төле атамыз айтқан екен. Осы бір астарлы сөздің мағынасына бойласақ ,терең теңіздің түбінен маржан сүзгендей боласың. «Ел болу үшін, бесігіңді түзе» деген Мұхтар Әуезов атамыздың сөзі де елдің сапасы сонау бесік тәрбиесімен байланысы зор екенін айтады. Бесік қазақ халқы үшін аса қастерлі, қасиетті мүлік.Оны адам өмірдің бастапқы ұясы деп біледі. Бесік – көшпелі ғұмыр кешкен бабаларымыздан қалған асыл мұра. Қазақта «Есік көргенді алма, бесік көргенді ал», «Бесік көрмеген ессіз болып есікке енеді», «Есік арқалағаннан бесік арқалаған артық», «Төрінде бесік тұрса, төре де бас иеді» деген ұлағатты сөздер содан. Көшпелі тұрмысқа бейімділігі сонша,бесікті анасы атқа мінгенде алдына өңгеріп алып жүре берген. Жол қанша ұзақ болса да бала қиналмайды, бейқам ұйқысы бұзылмайды. Бұл тақырыпты зерттеу барысында оқушылар халқымыздың ұлттық құндылықтарының бірі- баланың бесігі турлы қызықты мәліметтермен танысып, сонау ерте заманда ата-бабаларымыздың бесікке деген көзқарасын, бесік тәрбиесінің нәресте өміріндегі маңызын танып, білді.Әсіресе, АҚШ-тың белгілі ғалымы, педиатр дәрігері Харви Карптың «Баланы тыныштандыру өнері» атты еңбегімен танысу қызықты болды. Мұнда ол ата-аналарға жылаған баланы жедел жұбатып, оны тыныш та тәтті ұйқысына қайта бөлеудің тәсілдерін зерттеген ұзақ жылдық еңбегінің нәтижесін жазған. Қызығы батыс пен шығыстың баланы жұбату өнерін зерттеген ғалым экономикасы қарыштап дамыған батыс әлемінің бұл нәзік тәрбие ісіне келгенде, шығыстан көш бойы кейін қалғанын мойындайды. Оның зерттеуінше, қазақтың бесік тәрбиесі - бала тәрбиесінің төресі!..

Сонымен қатар, « Бесік жыры» - баланың дүние танымының ерте кеңеюіне жол ашады екен. Бесік жыры – халық тапқырлығы мен даналығы. Ізгі ойдың санаға дарыған мөлдір бұлағының тамшылары. Негізінен, аналардың балаға деген мейірін үстемелейді, сезімді тебірентеді. Ардагер ұстаз-ғалым Рамазан Жәшиевтің айтуынша, бесік жырында түрлі фонетикалық дыбыс кездеседі. Ашық-қысаңы да, жуан-жіңішкесі де, қатаң-ұяң, үндісі де бар.

Қазақ халқы балаларының тілі ерте шығып, жатық сөйлеуінің кілті - осы бесік жырында жатыр. Өйткені баяу ырғақпен айтылған анасының әлдиі туғаннан баланың құлағына сіңеді. Ана баланы әннің ырғағымен тербетеді. Оның үстіне сазды, әуенді болып келеді»,-дейді ардагер ұстаз.

Құйрығынды майырып,

Үшінші тақырып- «Қымыз-шипалы сусын». 7в сынып оқушысы Насымбаев Руслан зерттеді. Бұл тақырыпты зерттегенде де оқушы қызықты мәліметтер тауып, оқып, жайлаудағы жылқышылар, бие сауу кезеңдерін слайдпен көрсетіп тыңдаушылардың қызығушылығын оятты.Қымыз – ауруға ем, сауға қуат. Қымыздың денсаулыққа тигізер пайдасын айтып тауыса алмайсың. Қымыз құрамында «С» дәрумені мол, сиыр сүтімен салыстырғанда он есе көп. Оның емдік қасиеттері, әсіресе құрт ауруын емдеу қасиеті жоғары. Оның адам ағзасын әлсірететін созылмалы ауруларға қарсы күресетін артықшылығын мақтанышпен әңгімеледі.

Биылғы оқу жылында, Астана қаласындағы №31мектеп-гимназиясында еңбек етіп жүрмін. Зерттеу жұмысын насихаттауды бастауыш сынып оқушылары арасында қолға алдым. 2-сынып оқушысы Адилов Саянмен "Ортаазиялық тасбақаның ерекшелігі" тақырыбына зерттеу жұмысын жүргізіп, "Зиат" ғылыми-әдістемелік орталығы өткізген, бастауыш сынып оқушылары арасындағы "Зерек" атты VII Республикалық ғылыми жұмыстар сайысында І орынға ие болдық. Зерттеу барысында оқушымның тақырыпқа қызығушылығын байқадым. Оқушының ата -анасы өз көмектерін көрсетіп, Саянға тасбақа сатып әперді және ол тасбақа отбасы мүшелерінің бәрін қызықтырады екен. Саян тасбақаны бақылауға алып, оның күнделікті қимылдарын, әрекетін жазып отырады. Ал, ата-анасы Саянның әрекеттерін бақылап қызықтайды. Саян тасбақаға Дони деген ат берді және ол өзін Донидың әкесі сияқты сезінетінін айтады. Себебі, әкесі Саянға жасаған қамқорлықты ол Дониға жасайды екен. Дониды тамақтандырады, жуындырады және онымен ойнайды. Кішкентай қарындасы жылағанда Дониды көріп қуанатын болыпты. Саянның зерттеу жұмысының жетекшісі ретінде мен оған жазғы демалыста тасбақаның күнделікті өмірін әрі қарай бақылауға тапсырма бердім. Мақсатымыз- келесі оқу жылында сәті түссе қалалық ғылыми жұмыстар сайысына қатысу.Саянның ата-анасы баласының бос уақытта бір мезгіл Донимен айналысқанына ризашылығын білдіруде. Саян орыс сыныбында оқиды, зерттеу жұмысын қазақ тілінде дайындадық. Бұл әдіс оқушымның өз ана тілін тұрмыстық деңгейде ғана біліп қоймай, жоғары деңгейге көтерілуіне әсер ететініне сенімдімін.

Аталған жобаларды дайындау барысында оқушылардың бірі ұлтымыздың әдеби-мәдени мұраларын ақтарса, енді бірі әлем ғалымдарының зерттеулерімен танысты, сауалнама құрастырып, оларға жауап жинау арқылы өздерінің, сыныптас жолдастарының және ата-аналарының жүректерінде Отанды сүю, қорғау туралы ой қозғады. Сондықтан мен «Ғылыми жоба» жұмысының оқушы өмірінде рөлі ерекше деген пікірге келдім. Ең бастысы «Ғалым болу қайда деп, айтпа ғылым сүйсеңіз»,- деп Абай атамыз айтқандай, жеткіншектерді ғылымға ұмтылуға, рухани байлыққа,қоғамдық-әлеуметтік өмірімізде жарқын жолға тәрбиелейді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.http//saryarka-samali.kz/aleumet

2. «Адырна» ұлттық этнографиялық порталы.

3.Егеменді Қазақстан. 2012ж-27.03-5б

4. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. 65б. 2005ж.

Кенжеахметұлы Сейіт