Қазақстан Республикасы білім
және ғылым министрлігі
Семей қаласы ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейдегі СМК құжаты
ПОӘК
ПОӘК
042-18.39.1.206/01-2013
ПОӘК
«Криптология» пәні бойынша
оқу әдістемелік жиынтығы
10.09.2013ж
№1 басылым
«Криптология»
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
6М060200 - «Информатика» мамандығына арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЖИЫНТЫҚ
Семей
2013 ж.
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 2
МАЗМҰНЫ
1. Глоссарий
2. Дәрістер
3. Тәжірибелік сабақтар
4. Магистранттың оқытушымен бірге орындайтын өздік жұмысы
5. Магистранттардың өздік жұмыстарының құрылымы
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 3
1.
Глоссарий
Алфавит - Ақпаратты кодалау үшін пайдаланылатын таңбалардың шектеулі
жиынтығы.
Ақпараттық қауіпсіздік- Мемлекеттік ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ
ақпарат саласында жеке адамның құқықтары мен қоғам мүдделері қорғалуының жай
күйі.
Ақпаратты қорғау- Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған
шаралар кешені.
Алгоритм - Берілген есепті шешу үшін орындалатын әрекеттер тізбегі.
Арбитражды хаттама- Арбитр - хаттама қатысушысы, хаттаманың кезекті қадамын
орындау үшін әрекет ете отырып, қалған қатысушылар оған сенеді.
Ассиметриялық жүйе- Ашық кілтті криптожүйелер деп те аталады. Бұл жүйеде
деректерді шифрлау үшін бір кілт, шифрды ашу үшін басқа кілт қолданылады.
Аутентификация - Бұл функция қатынасу серіктерін және деректер көзін
аутентификациялауды қамтамасыз етеді.
Блоктық шифрлар- Шифрланатын мәтіннің бөлігіне қолданылатын түрлендірудің
негізгі әдістерінің тізбегі.
Бірреттік шифрлау жүйесі- Кілттік тізбектің бір рет қолданылуы.
Бүтіндік- Хабарды алушы алынған хабарда оны жіберу кезінде жолай қандай да бір
болмасын өзгеріс енгізілді ме, жоқ па соны тексере алады.
Гаммалау арқылы шифрлау - Шифрланатын мәтіннің символдары шифр гаммасы
деп аталатын кейбір кездейсоқ тізбек символдарымен қосылады.
Гаммалау (gamma xoring) - белгілі бір заңға сәйкес шифрдың гаммасын ашық
деректердің үстіне салу (беттестіру) үрдісі.
DES стандарты - АҚШ-тың Ұлттық стандарттар бюросы жариялаған шифрлау
стандарты.
Жасырындылық- Заңсыз қол жеткізуден немесе оқудан қорғау.
Итерация -
Циклдың бір рет орындалуы.
Криптология- Ақпаратты оны түрлендіру арқылы қорғаумен шұғылданатын
ғылым.
Криптография - Құпияжазу, ақпаратты заңсыз пайдаланушылардан қорғау
мақсатымен оны түрлендіру әдістері жайындағы ғылым. Криптоанализ -
Ақпаратты оның кілтін білмей-ақ қалайша кері шифрлау мәселесімен айналысады.
Криптожүйе- Шифрлау алгоритмі, сондай-ақ алуан түрлі кілттердің, ашық және
шифрланған мәтіндердің жиынтығы.
Криптографиялық алгоритм - шифрлау және кері шифрлау үшін қолданылатын
математикалық функция.
Криптографиялық хаттама- Негізінде криптографиялық алгоритм жататын
хаттама.
Кілт- Ақпаратты шифрлау және кері шифрлау, сондай-ақ оған қол қою үшін
арналған цифрлық кода.
Криптоберіктілік- Шифрдың негізгі сипаттамасы. Ол кілт белгісізжағдайда
шифрдың кері шифрлауға беріктігін анықтайды.
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 4
Кілт бойынша орын ауыстыру- Бұл әдісте кестенің бағандары кілттік сөз,сөздер
тіркесі немесе сандар жиыны бойынша орын ауыстырылады.
Қол жетерлік- Санаулы уақыт ішінде керекті ақпараттық қызмет алуғаболатын
мүмкіндік.
Орын ауыстыру шифрлары- Бұл әдісте шифрланатын мәтіннің символдары
белгілі бір ереже бойынша орын ауыстырылады.
Полибий квадраты -
Шифрлау түрі. Қарапайым ауыстырудың алғашқы
шифрларының бірі болып табылады.
Программа - Берілген алгоритмді компьютерге түсінікті тілде жүзеге асыратын
командалар жиынтығы.
Симметриялық криптожүйе- Деректерді шифрлауда және шифрды ашуда бір ғана
кілт қолданылатын жүйе.
Тұтастық- Ақпараттың бұзудан және заңсыз өзгертуден қорғалуы.
Төреші хаттама- Арбитражға түсетін салмақты жеңілдету үшін арбитр қатысатын
хаттама жиі екі бөлікке бөлінеді. Біріншісі, арбитражсыз қарапайым хаттамамен
сәйкес болса, екіншісі, қатысушылар арасындағы алаауыздықты шешу үшін
жүгінетін ерекше арбитр, ол - төреші арбитр деп аталады.
Шифр - Бақылаушыда мәлімет болмаған жағдайда, ашық ақпаратты бастапқы
қалпына келтіре алмайтындай етіп түрлендіру үшін қолданылатын шартты белгілер
тізбегі.
Шифрлау - Белгілі бір адамнан басқалар оқи алмайтындай етіліп ақпаратты
математикалық, алгоритмдік түрлендіру әдісі.
Хаттама - Тапсырманы шешу үшін бір немесе бірнеше жақтың қатысуымен
орындалатын қадамдар тізбегі.
Цикл - Біртектес амалдарды орындауға арналған программалау әдісі.
Цифрлық ерекше белгі(ЦЕБ,digital watermark) - Арнайы мақсатпен бейнені
қалқалатын (бүркемелейтін) көзге көрінбейтін ақпарат.