барлық
әлеуметтік
деңгейлерінде
тәртіптің
жаңа
стереотиптерін тауып, тарихқа көрінетін жаңа этнос, жаңа
этникалық жүйе құрайды,”-деп жазады А.Н.Гумилев[15].
Даму барысында, этнос дамуының императиві кдйтадан
құрылуға ұмтылыстан бастап, сәтті жолдардан өте, білім мен
сұлулықтың идеалы на ұмтыла, жеңіс идеалына дейін өзгереді.
Көптеген тарихи іздестірулер мен бекітілген бұл үйлесімді
концепцияда ең әлсіз момент, ол-этностьщ пайда болған
бастагады стадиясы-пассионарлық бастама. Кон цепцияның
авторы оны кдйдағы бір “мутадиямен” немесе белгісіз
космофизикалық факторлармен байланыстырады. Бейсызық
динамиканың
дамуы
мұндай
түсініксіз
жөне
күдікті
негіздерсіз-ақ шешімін ұсьшады. Қоғамдағы оқиғалардың,
қоғамдағы ұйымдардың және болатын мүмкіндіктердің саны
қоғамды түзейтін адамдардың санымен байланысты. Мысалы,
Перикл дәуіріндегі Афин азаматтарының санын қазіргі
көпқабатты
үйдің
тұрғын дары н ы ң
санымен
теңестіруге
болады. Бірақ та олардың қоғам өміріне және дүниежүзі
мәдениетіне қоскдн үлесін теңестіруте болмайды.
Адам мен табиғаттың өзара әсерлесу тақырыбы да
қызғылықгы. Қоғам (немесе “космосәлеуметтік” мәніндегі
өркениетгілік) өзін-өзі үйымдастыру моделінде ерекше типті
тепе-теңсіз жүйе болып беріледі; оның орнықгылығы жасанды
сыртқы
(табиғат ортасымен) және інікі қаты н астармен
байланыстырылады.
Демек,
барлық
байланыстыратын
механизмдердің
жиынтығы - кдру-жарақ
және
басқа
материалдық өнімдер, тілдер, мифологиялар, мораль және
т.б .-“мөдениет” деген түсінікпен бірігеді [17].
М әдениет, комплексті антиэнтропиялық механизм ретінде,
әлеуметтіх-табиғи және ішкі
өлеуметтік
кдтынастардың
кдйш ылы қтарын а,
сонымен
қатар
осыдан
шығатын
феномендерге-бейсызықгылыққа, бифуркациялық фазаларға
ж әне эволюциялық катастрофаларға-көп көңіл бөледі. Тепе-
теңсіздік
күйінің
түрақгылығы
баскд
жүйелердегі
энтропияның өсуіне байланысты болғандықган әлеуметтік
организмнің өмір сүруі органың күйреуі мен антропогендік
кризистермен түйіседі. Соңғылар кез-келген мәдениеттің
тарихына еніп асқындыра түседі. Нәтижесінде, бүрынғы
этаптағы орнықгы күйді кдмтамасыз ететін механизмдер
өнімділікке кдрсы, энтропияның апатгылы өсу кдупіне
айналады.
Орны қсыздык,тың
фазасы
жүйенің
100
деградациялануына немесе табиғатты азырақ күйрететін
күрделі механизмдердің түзілуімен аяқгалады.
Синергетика
өзінің
бейсызық
концептуальды
“оптикасымен” тепе-теңдік, гомеостаз күйдегі бақыланбайтьш
және танылмайтын нәрселерді бақылауға болатын және
танылатьш етеді және жүйе ретіңде сол гоместазды қолдауға,
сақгауға тырысады [20]. Бұл қалыптасу процестеріне жаңа
көзқараспен
қарауды
талап
етеді,
мысалы,
тұрақсыз
модаларды таңдап алу, реттіліктің бір немесе бірнеше
параметрлерін іріктеу, бейнелерді тану, шешім қабылдау,
адамдар кдуымындагы келісімге келу процестері және т.т.
Өзін-өзі ұйымдастыру процесіндегі информация, бақылаудан
тез ғайып болып кететін табиғи өзіндік тандап алу процесі
секілді тез өтетін болатьщдықтан, сапалы түрде сығылады.
2.4.2. Әлеуметтік қоғамның өзіндік құрылымы
Үйымдастырушы
жүйенің
жоғаргы
деңгейі -оның
деструктивті тенденцияларға және қоршаган ортаның әсеріне
қарсы тұруы. Ол белзілі тепе-тендік, тепе-теңсіз процестердің
қатынасымен, параметрлерді анықгайтын градиенттермен
және көптеген басқа факторлармен негізделеді. Тиімділігі аз
ұйымдастыруда жүйенің ішкі қайшылықтары өсе түседі, ал
табиғи бағдарланған процеске араласу хаосты түрде өтеді. Осы
жағдайда, кдрапайым биологиялық популяциядағы секідді,
амалсыз “мутанттар” пайда болуы тиіс, бастапқы жүйе
күйрейді.
Аддыңғы бөлімде бифуркация нүктелеріндегі ауысулар
туралы сөз болды, оған қосатын нәрсе-жүйе дамуыньщ
алғашқы
жағдайларын
ескеру.
“Кдрапайым
идеал
ситуацияларда бастапқы жағдайларды өзіңнің кдлауыңызша
алуға болады. Бірақ
кұрделі құрылымдарда бастапқы
жағдайлар біздің еркімізге көнбеңді және олар системаның,
оның алдындағы болып өткен эволюциясының туындысы
ретшде пайда болады” [2]. Ескіні “негізіне” дейін жойып
жіберуге және
есептемеуге
болмайды,
онда ол нағыз
катастрофалық нәтижелерге алып келеді. Философтарша “ескі
бүтінгіге рухани енеді” демекші, ол, көп жағдайда, келешекті
алдьш-ала анықгайды. Онымен қатынастар тігггі де кдрапайым
емес, “егер өткенді пистолетпен атсак» оньщ жаңғырығы
зеңбірекпен мың есе аткдндай”
101
Өкінішке
орай,
қазіргі
кезде,
нарық экономикасын
тұрғызуда және бұрьшғы ССРО-ның тәуелсіз мемлекеттерінің
идеяларын дамытуда бұл ұмытылуда.
Қоғамның өзіндік қүрылымы объективті және субъективті
себептермен анықталады. Субъективті себептерге жататындар:
біздің сана, білім дәрежесі, ойлаудьщ интеллектіліх дәрежесі,
рухани тәжірибе мен мәдениеттің күйі. Крғамның өзін-өзі
ұйымдастыруы қоғамның мүддесін ойлайтын бағдарға кдраи
бағытталған өзіндік басқарумен қамтамасыз етіледі. Қоғамның
өзқауымдығын
автобустың
қозғалысын
басқарғандай
басқаруға болмайды. Автобусты айдауды да үйрену керек.
В.И.Лениннің
“мемлекетті
кез-келген
аспазшы
басқара
алады” тұжырымы-қателік.
Көптеген
адамдар
қоғамньщ
сана-потен циалдық
энергиясын өзінің жеке басыньщ кдмын ойлап жұмсалатын
кинетикалық энергияға айналдырғысы келетінін айтып өтуге
болады
және
көпшілігі
бүған
үлгеруде.
Бірақ оларға
қызғанышпен кдраудың қажеті жоқ, оларды аяу керек. Егер
ондай адамдар қоғамның өз кдуымдылығына мағыналы эсер
етуге белсене қатынасыл “өзінің кинетикалық энергиясын
қоғамның потенциалдық энергиясына айналдыруға”[9] ат
салысса, өмір мен жұмыс әлдеқайда әрі қызықгы, әрі бағалы
өткен болар еді.
Жоғарыда келтірілген және басқа да көптеген синергетика
есептерінің, оның алдьша қойылган мақсаттарыньщ, мәні өте
зор; ал бұларға, әзірше, кдрсы аргументгер жоқ. Сондықган
синергетика информатикамен және генетикамен бірге XXI-
ғасырдағы ғылым дамуының басты бағыттарын анықтауы тиіс.
Достарыңызбен бөлісу: |
