Х| шамасы туралы барлық ақпаратты ықтималдықты тарату
міндетінің көмегі арқылы, содан кейін шамаларды бағалауды жэне
олардың стандарттық ауытқуларын дұрыс түсіндіру керек. Ол кезде
келесідегідей негізгі таратулар пайдаланылады:
1) турабұрышты (біркелкілі);
2) үшбұрышты;
3) трапециялды;
:
м
'■
'Щ
4) II - үқсаған (арксинустың);
5) нормалы (Гаустық).
Тура бүрышты таратуды пайдалану эрбір басқа ақпарат жоқ
кезде жасыру бойынша орындалатын болады. Егер, қаралатын
шаманың мағнасы аралықтың шегіне жуық болудан, орталыққа
жақын болу ықтималы белгілі болса, үшбұрышты болмаса
нормалық таратуды пайдалану, тура бұрыштан көрі ең жақсы
вариант болады.
Егер, бұл белгісіздік стандарггық ауытқудың еселігі сияқты
берілсе, онда стандарттық белгісіздікті көбейткішке бөлу арқылы
іске асырылады. Егер бұл белгісіздік аралықты анықтаса, сенімдік
деңгейі 95 болмаса 99% болады, егер басқасы көрсетілмесе, онда
есептеп шығару үшін нормалды тарату пайдаланылады деп
жорамапданады.
*
4.5 Өлшеулердің байқалып отыруы
Өнімдердің сапасын қамтамасыз ету және қызмет көрсету
көбнесе
сенімді
өлшеулерге
байланысты.
Өлшеулердің
маңыздылығы тиісті стандартгар және талаптардан көрінеді,
өлшеулер «Ұлттық жэне халықаралық стандарттардан байқалып
отыратын»
құжатында
тұруы
керек.
Байқалып
отыруда
(эталондарға байлау),
өлшеу ұлттық болмаса халықаралық
эталонмен қатнасталған болуы мүмкін деп түсінеді, жэне ол қатнас
қүжатталған болады. Байқалып отырудың қағидасы маңызды
болады, себебі өлшеудің дэлдігін, стандартталған өлшеудің
белгісіздігін бағалау шараларының тэртібіне сэйкестігіне мүмкіндік
береді.
Өлшеуіш жэне сынақтау құрал-жабдықтарының байқалып
отыруы,ұлттық
стандарттарға
қатынасты
калибрлеу
арқылы
қажетті ұлттық жэне халықаралық талаптардың өсуіне байланысты,
өндірілген бөліктердің өзара алмасуының керектігі бойынша'
102
өнімдер шығаратын жабдықтаушы фнрмалар, жэне түгынушылар,
оларды басқа бөліктермен бірге монтаждау жүргізетін, «Өлшеудің
бір ғана жүйесін» пайдалану арқылы өлшеу жүргізуі керек.
Өлшеулерді бақылап отырудың заңдылық жэне техникалық
себептері бар. Келісім-шарт жағдайларымен бірге тиісті заңдар
жэне жағдайлармен сәйкес эрекет істеу керек, өнімдерді сатып
алушымен келісілген (өнімнің сапасына кепілдікпен) жэне қайсысы
қауіпсіз болса сол өңімді жіберу, егер олар дұрыс пайдаланылса,
қателіктердің ықпалына түсіп қалмаса, байланысқа тек қана солар
керек.
Қажет болған жағдайда жауапкершіліктің жоқтығын дәлелдеу,
өндірушінің эзірлікті көрсету жағдайында, жүйелік және толық
қүжатталған жүйеге сүйеніп, тиісті өлшеуіш жэне сынақтау құрал-
саймандары таңдап алынады, олар тиісті жұмыс жағдайында
болғанда жэне өнімдерді бақылау үшін дұрыс пайдаланылатын
болады.
Бақылап отыру критерийлері, зертханалармен орындалатын
ҚР СТ ИСО/МЭК 17025-2007-нің 5.6 пунктінде «Сынақтау жэне
калибрлеу зертханаларының құзырлығына жалпы талаптар»
келтірілген.
ІЬАС өлшеулердің нэтижелерін бақылап отыру туралы
басшылық құжатгар жариялады (ІЬАС — 02:1994 - Өлшеулерді
бақылап отыру және ІЬАС - Р 10:2002 — ІЬАС-тың бақылап отыруы
туралы, өлшеулердің нэтижелері бойынша саясат).
Халықаралық сөздікте метрологиядағы негізгі жэне жалпы
терминдер (ҮІМ-1993), «бақылап отыру» былайша анықталады.
- өлшеудің нәтижелерінің қасиеті болмаса мэні, ереже
сияқты, үлттық болмаса халықаралық эталондармен, үздіксіз
салыстыру тізбегін жүргізу арқылы, ол сәйкестік эталондардың
көмегіне жатқызылуьі мүмкін.
Байқалып отпыру —
өлшеулердің нәтижелерінің қасиеті
болмаса стандарттардың, эдетте ұлттық болмаса халықаралық
стандарттармен, қателіктермен, үздіксіз салыстыру тізбегі арқылы,
кезінде бұл нәтиже белгілі материалдарға жатқызылуы мүмкін.
Байқалып отыру келесі белгілермен мінезделеді:
- салыстырудың үздіксіз тізбегі, әдетте, ұлттық болмаса
халықаралық стандартпен;
- өлшеудің белгісіздігі - эрбір қадам үшін өлшеудің
белгісіздігі байқалып отыру тізбегінде есептелінеді болмаса
103
келісілген әдістердің негізінде анықталады және ол былайша
есеппен, болмаса ауытқулар қосындысын анықтау арқылы барлык
тізбек үшін мүмкін болатындай етіп жүргізілуі керек;
- қүжаттама - тізбекте әрбір қадам белгіленген жалпы
тәртіппен құжатталу арқылы орындалуы, нәтижелері тіркелуі
керек;
- қүзыреттілік - зертхана болмаса органдар, тізбекте бір
немесе бірнеше қадамды орындаушы, техникалық құзыретгілігі
туралы куэлік көрсетуі керек;
:
- СИ бірліктеріне сілтеме - салыстыру тізбегі СИ бірліктерін
пайдалану үшін, қайда мүмкін болса, бірінші стандарттармен бітуі
керек;
"
- калибрлеу кезіндегі қатараралық - калибрлеу сэйкес
аралықта
қайталануы
керек,
бұл
аралықтың
ұзақтыгы
озгергіштердің санына байланысты болады (мысалы, қажетті
ауытқу, пайдаланудың жиілігі, құрал-жабдықтардың тұрақтылығы).
Ксиіибрлеу:
-
құрал-жабдықтарды калибрлеу бағдарламасын дайындау
жэне практикада калибрлеуді жэне өлшеулерді бақылап отыруды
қамтамасыз етуді қолдану керек, Халықаралық бірлік (СИ)
•
•
жүиесімен, зертханалармен жүргізшеді;
- ӨҚ-мен байланыс тізбекпен калибрлеу болмаса үзілмейтін
салыстыруды жүргізу болмаса стандарттау жэне ұлттық эталондар
арқылы қамтамасыз етіледі;
- бақылап
отыру
құзыретті
мекемелермен
қамтамасыз
етіледі;
:
*
•' •
‘Ф
- егер, калибрлеудің қайбір түрлері ӨЖ бірлігімен жүргізіле
алмайтын болса, онда бақылап отыру мыналармен қамтамасыз
етіледі;
а) сертификатталған стандарттық материалмен;
б) белгілі эдістермен;
в) келісілген этал ондармен;
г) зертханааралық салыстырудың сэйкестік багдарламасына
қатысуы керек.
Сынацтау:
-
егер өлшеу құралдарын калибрлеу белгісіздігінің шамасы аз
мағналы болмаса, калибрлеуге қойылатын талаптар сынақгауға да
таралады.
104
Достарыңызбен бөлісу: |
