Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: Қазақстан республикасында инклюзивті қоғамды дамыту балалар үшін бірігейік

Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау:  ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
а 4-кесте. Қр білім және ғылым министрлігі, 2012 ж.
Облыс
Оңалту орталықтарының саны
Оңалту орталықтарындағы
 
мүгедектігі бар балалар саны
Психологиялық-педагогикалық
 
түзету кабинеттерінің саны
Психологиялық-педагогикалық
 
түзету кабинеттеріндегі
 
мүгедектігі бар балалар саны
Логопедтік кабинеттер саны
Логопедтік кабинеттердегі
 
мүгедектігі бар балалар саны
 
Мектепке дейінгі білім алуға
 
қолы жетімсіз мүгедектігі бар
 
балалар саны
Орта білім алуға қолы жетімсіз
 
мүгедектігі бар балалардың
 
пайызы
Кәсіптік-техникалық оқу орын
-
дары
 
Ақмола 
0
0
7
466
41
1066
0,50
0,35
93
Ақтөбе 
1
147
6
143
39
879
0,50
0,32
79
Алматы 
2
105
15
1666
0
0
0,06
0,61
98
Атырау 
1
80
7
317
1
35
0,52
0,56
71
Шығыс Қазақстан 
2
90
11
766
18
353
0,77
0,39
268
Жамбыл 
1
415
7
513
5
141
0,28
0,12
84
Батыс Қазақстан 
3
100
11
1924
50
1443
0,47
0,33
171
Қарағанды 
1
281
3
145
82
4028
0,45
0,28
160
Қостанай 
0
0
11
734
101
2650
0,89
0,41
99
Қызылорда 
3
399
6
326
13
269
0,32
0,24
93
Маңғыстау 
1
22
2
87
0
0
0,65
0,48
65
Павлодар 
1
50
11
1622
90
2250
0,58
0,23
85
Солтүстік 
Қазақстан 
0
0
11
2664
49
1467
0,75
0,24
171
Оңтүстік 
Қазақстан 
1
159
16
1341
0
0
0,93
0,80
107
Астана қ.
2
301
2
254
6
451
0,68
0,52
68
Алматы қ.
1
237
3
538
63
2025
0,65
0,22
330
Қазақстан 
Республикасы
19
2149
126
12 968
495
15 032
0,67
0,46
2042
Дереккөз: ҚР Білім және ғылым министрлігінің деректері бойынша, 2012 ж.
103

а 5-кесте. Қр Статистика агенттігінің деректері, 2011 ж.
Облыс
Мүгедектігі 
бар 
балаларға 
арналған 
интернат-
үйлердің 
саны
Интернат-
үйлердегі 
мүгедектігі 
бар бала-
лар саны
Балаларға 
арналған 
интернат-
үйлердегі 
қыз-
меткерлер 
саны
Балаларға 
арналған 
интернат-
үйлердегі қыз-
меткерлердің 
балаларға 
арасалмағы
Күндізгі 
жалпы білім 
беретін 
мектептердегі 
мүгедектігі 
бар балалар 
саны
Күндізгі жалпы 
білім беретін 
мектептерде 
репетитордың 
қызметін алатын 
мүгедектігі бар 
балалар саны
Ақмола
2
164
219
1,33
1079
371
Акқтөбе
1
117
98
0,83
980
277
Алматы
5
448
533
1,18
1654
868
Атырау 
1
89
161
1,80
460
223
Батыс Қазақстан 
1
100
214
2,14
956
301
Жамбыл 
1
116
151
1,30
1682
1107
Қарағанды 
1
277
509
1,83
1567
423
Қостанай
1
159
270
1,69
959
313
Қызылорда
2
167
250
1,49
1135
577
Маңғыстау
1
153
175
1,14
619
184
Оңтүстік Қазақстан
2
382
471
1,23
4267
2126
Павлодар 
1
57
99
1,73
1208
463
Солтүстік Қазақстан
2
100
213
2,13
975
319
Шығыс Қазақстан
4
394
508
1,28
1510
720
Астана қ.
1
188
188
1.00
505
202
Алматы қ.
1
126
181
1.43
1473
284
Қазақстан 
Республикасы
27
3037
4240
1.47
21 029
8758
Дереккөз: ҚР Статистика агенттігінің деректері бойынша, 2011 ж.
а 6-кесте. Сұхбаттар мен фокус-топтар тізімі
Сұхбат 
коды
Ұсынылған мекеме/  
Респондент типі
Сұхбат 
коды
Ұсынылған мекеме/ Респондент типі
IN1/2
Үкіметтік мекеме
IN 23
ҮЕҰ
IN 3
ҮЕҰ
IN 24
Үкіметтік мекеме
IN4
ҮЕҰ
IN 25
Үкіметтік мекеме
IN 5
Үкіметтік мекеме
IN 26
Үкіметтік мекеме
IN 6
ҮЕҰ
IN 27
Үкіметтік мекеме
IN 7
Үкіметтік мекеме
IN 28
ҮЕҰ
IN 8
Үкіметтік мекеме
IN 29
Мектеп
IN 9
Үкіметтік мекеме
IN 30
ҮЕҰ
IN 10
Үкіметтік мекеме
IN 31
Үкіметтік мекеме
IN 11
Мектеп
IN 32
Халықаралық ұйым 
IN 12
Мектеп
IN 33
Мектеп
IN 13
Емхана
FG1
Мектеп: Мүгедектігі бар балалар
IN 14
Емхана
FG2
Мектеп: Мүгедектігі жоқ балалар
IN 15
Үкіметтік мекеме
FG3
Мектеп: Мүгедектігі жоқ балалар
IN 17
Мектеп
FG4
Мектеп: Мүгедектігі бар балалардың ата-аналары
IN 18
Үкіметтік мекеме
FG5
Мектеп: Мүгедектігі бар балалардың ата-аналары
IN 19
Үкіметтік мекеме
FG6
Мектеп: Мүгедектігі жоқ балалардың ата-аналары
IN 20
Үкіметтік мекеме
FG7
Мектеп: Мүгедектігі жоқ балалардың ата-аналары
IN 21
Үкіметтік мекеме және ҮЕҰ
FG8
Мектеп: Түзету сыныптарындағы мұғалімдер
IN 22
Үкіметтік мекеме
FG9
Мектеп: Инклюзивті сыныптардағы мұғалімдер
104

Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау:  ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
а 7-кесте. ПМПк жұмыс істеп жатқан желісі және балалар мен жасөспірімдерге арналған 
орталықтарды кеңейтуге сұраныс
Облыс
Балалар және 
жасөспірімдер
ПМПК-дегі 
балалардың және 
жасөспірімдердің 
сұранысы (саны 
60 000 -ға)
Жұмыс істеп 
жатқан ПМПК
Қажетті ПМПК 
тапшылығы
Ақмола 
194,6
3
4
-
Ақтөбе 
227,1
4
2
2
Алматы 
589,7
10
7
3
Атырау 
185,1
3
2
1
Шығыс Қазақстан
336,3
6
6
-
Жамбыл 
370,9
6
5
1
Батыс Қазақстан 
165,8
3
3
-
Қарағанды 
346,4
6
2
4
Қостанай
201,8
3
5
-
Қызылорда 
259,3
4
4
-
Маңғыстау
195,2
3
2
1
Павлодар
178,8
3
4
-
Солтүстік Қазақстан
137,6
2
3
-
Оңтүстік Қазақстан
103,6
17
2
15
Алматы қ.
323,1
5
2
3
Астана қ.
189,1
3
3
-
Жалпыреспубликалық 
мекемелер
-
-
1
-
Қазақстан Республикасы
4935,4
82
57
30
Дереккөз: ҚР Білім және ғылым министрлігі Түзету педагогикасы Ұлттық ғылыми-тәжірибелік орталығының 
деректері бойынша, 2013 ж.  
105

VI. бИблИОграФИЯ
Л.Л. Дэвидсон, М.С. Дуркин, Н.З. Хан (2003 
г.). Дамушы елдердегі балаларды зерттеу. Біз 
қаншалықты балалық шақтағы неврологиялық 
әрекетке қабілеттілікті жоғалтудың алдын ала ала-
мыз? Новартис қоры/Литтл қорының пікірталастық 
кездесуі, 2003 ж. (Davidson LL, Durkin MS, Khan NZ. 
(2003). Studies of children in developing countries. 
How soon can we prevent neurodisability in childhood? 
Novartis Foundation/Little Foundation Discussion 
Meeting 2003.)
С.П. және Э. Данн (1989 ж.). КСРО-дағы мүгедектігі 
бар адамдардың тұрмысы. Кеңес Одағындағы 
мүгедектер: өткені мен бүгіні, теориясы мен 
тәжірибесі. Ред. басқарған Уильям О. Маккагга 
және Льюис Зигельбаум, 199-234-бб. Питтсбург: 
University of Pittsburgh Press. (Dunn SP, and Dunn 
E. (1989). Everyday Life of people with disabilities 
in the USSR. In People with Disabilities in the Soviet 
Union: Past and Present, Theory and Practice. William 
O. McCagg and Lewis Siegelbaum, eds. Pp. 199-234. 
Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.)
М.С. Дуркин (2001 ж.). Неврологиялық, 
психиатриялық бұзылыстар және дамудың бұзылуы: 
дамушы әлемдегі проблемаларды шешу. 5-та-
рау: Дамудың бұзылуы: IOM, 2001 г. (Durkin MS. 
(2001). Neurological, Psychiatric, and Developmental 
Disorders: Meeting the challenge in the developing 
world. Chapter 5: Developmental Disabilities: IOM, 
2001.)
В. Фефелов (1986 ж.). КСРО-да мүгедектер жоқ! 
Лондон: Overseas Publications Interchange Ltd. 
(Fefelov V. (1986). V SSSR invalidov net! (There are no 
invalids in the USSR!) London: Overseas Publications 
Interchange Ltd.)
П. Фугероллес (2008 г.). БҰҰ Мүгедектер құқықтары 
туралы конвенцияны іске асыру үшін мониторинг 
жүргізудің теңгерімді тұжырымдамалық негізі мен 
тетіктерін қабылдау үшін. Адамның дамуы, еңбекке 
қабілеттіліктің шектелуі және әлеуметтік өзгерістер. 
16-том, 2, 17-23-бб. (Fougeyrollas P. (2008). For the 
Adoption of a Coherent Conceptual Framework and 
Monitoring Mechanisms for the Implementation of the 
UN Convention on Rights of Persons with Disabilities. 
Développement humain, handicap et changement 
social. Vol.16, 2, p.17-23.)
Т. Голомолзина, В. Волкова, С. Валерьева (2011 
г.). ЮНИСЕФ. Қарағанды облысындағы балалардан 
(0-ден 3 жасқа дейінгі) бас тарту себептерін зерт-
теу. (Golomorzina T., Volkova V., Valeriyeva S. (2011). 
UNICEF. Study on the causes of child abandonment 
(age 0-3) in Karaganda oblast.)
Балалар мен жастардың жұмыс істеуі, тіршілік 
қарекетінің шектелуі және денсаулығының 
халықаралық жіктелімі. (2007 ж.) Жұмыс істеу, 
тіршілік қарекетінің шектелуі және денсаулықтың 
халықаралық жіктелімі – балалар мен жастарға 
арналған нұсқа. Сериялық емес басылым. 
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы. ISBN-
13 9789241547321 (ICF-CY. (2007) International 
Classification of Functioning, Disability and Health – 
Children and Youth Version. Non-serial Publication. 
World Health Organization ISBN-13 9789241547321)
Қазақстанның МДМ бойынша есебі, (2010 ж.). 
Қазақстандағы мыңжылдық даму мақсаттары. 
(Kazakhstan MDG Report, (2010). Millennium 
Development Goals in Kazakhstan.)
А. Ковалевский. (2012 ж.). Балалар мен олардың отба-
сыларына арналған «Мамандандырылған әлеуметтік 
қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының 
Заңын іске асыру: жағдайды бағалау. Астана-Семей-
Өскемен-Мәскеу. Қазақстандағы БҰҰ Балалар 
қоры. (Kovalevsky A. (2012). Implementation of the 
Law of the Republic of Kazakhstan «On special social 
services» for children and their families: assessment 
of the situation. Astana-Semei-Ust-Kamenogorsk-
Moscow. UN Children’s Fund in Kazakhstan.)
Г. Лэнсдаун (2012 ж.). Мүгедектігі бар балалардың 
құқықтарын ілгері жылжытуға арналған адам 
құқықтары. 27-бет. ЮНИСЕФ, Нью-Йорк. (Lansdown, 
G. (2012). Using the human rights framework to 
promote the rights of children with disabilities. p. 27. 
UNICEF, New York.)
Э. Ллевеллин және К. Хоган (2000 ж.). Мүгедектік 
модельдерін пайдалану және оны асыра пайда-
лану. Мүгедектік және қоғам, 15, 157-165. doi: 
10.1080/09687590025829. (Llewellyn A, and 
Hogan, K. (2000). The use and abuse of models of 
disability. Disability and Society, 15, 157-165. doi: 
10.1080/09687590025829.)
ЭЫДҰ (2009 ж.). Қазақстанның, Қырғызстан 
Республикасының және Тәжікстанның ұлттық 
білім беру саясатына шолу, 2009 ж. Арнайы 
мұқтаждықтары бар және мүгедектігі бар студент-
тер. (OECD (2009). Reviews of National Policies for 
Education Kazakhstan, Kyrgyz Republic and Tajikistan 
2009. Students with special needs and those with 
disabilities.)
«Oxford Policy Management» консалтингтік фирмасы 
(2011 ж.). Балаларды әлеуметтік қорғау және оларға 
күтім жасау жүйелерінің қабілеттерін тақырыптық 
зерттеу қауқарсыз балалар мен олардың 
отбасыларының басым көпшілігіне барабар қолдау 
көрсетуді қамтамасыз етеді және ОШЕ/ТМД-ның 
үш елінде отбасылардың ыдырауын болдырмайды. 
«Oxford Policy Management» консалтингтік фирма-
сы. Жобаның орындалуы туралы өңірлік жиынтық 
есеп. (OPM (2011). Thematic study on the capacity 
of child care and social protection systems to provide 
adequate support to the most vulnerable children and 
their families and prevent family separation in three 
countries of CEE/CIS. Oxford Policy Management. 
Regional synthesis report.)
106

Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау:  ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
М. Палмер ж Д. Харли (2011 ж.) Модельдер және 
мүгедектікті бағалау: халықаралық шолу. Денсаулық 
сақтаудағы жоспарлау және саясат, 2011 ж., 
8 (Palmer M, and Harley D. (2011) Models and 
measurement in disability: an international review. 
Health Policy and Planning 2011, 8.)
О. Полозюк (2005 ж.). Украинадағы мүгедектерді 
әлеуметтік-заңдық қорғау мәселелері. Халықаралық 
Украина Зерттеулері Қауымдастығының алтыншы 
конгресінде ұсынылған мақала, Донецк, Украина, 
29 маусым – 1 шілде, 2005 ж. (Poloziuk O. (2005). 
Problems of Socio-Legal Protection of Disabled Persons 
with Spinal Cord Injuries in Ukraine. Paper presented at 
the Sixth Congress of the International Association of 
Ukrainian Studies, Donetsk, Ukraine, June 29-July 1, 
2005.)
С. Рэм және В. Пуджа (2009 ж.) Мамандандырылған, 
ықпалдастырылған және инклюзиыті білім беру: 
ойлар. Халықаралық мектеп психологиясы журна-
лы. 1-том, № 2 (Ram S. & Pooja V. (2009) Special, 
Integrated and Inclusive Education: Reflections. 
International Journal of School Psychology. Vol. 1, №2)
М. Шнейдер, М. Лоб, Дж. Мирембе, С. Асиндуа, С. 
Дубе және С. Хартли (2001 ж.). Қоғамдастықтың 
қатысуы: Африкадағы ұжымдық стратегия. Мұнда: 
Қоғамдастықтың қатысуы: Африкадағы ұжымдық 
стратегия (ред. С. Хартли), 270 б. Угандадағы ұлттық 
мамандандырылған білім беру институты, Кампала. 
(Schneider M, Loeb M, Mirembe J, Asindua, S, Dube S 
and Hartley S. (2001). Community Based Participation: 
A Participatory Strategy in Africa. In: Community Based 
Participation: A Participatory Strategy in Africa (ed S. 
Hartely), p. 270. Uganda National Institute of Special 
Education Kampala.)
А. С. Сейтенова мен С. М. Беккер (2008 ж.). 
Қазақстандағы мүгедектік: ресми деректерді 
бағалау. Әлеуметтік қорғау және еңбек, Дүниежүзілік 
банк. Әлеуметтік қамтамасыз ету мәселелері бой-
ынша материалдар жинағы, № 0802 (Seitenova 
AS, and Becker CM. (2008). Disability in Kazakhstan: 
An Evaluation of Official Data. Social Protection and 
Labour, The World Bank. SP Discussion paper, No. 
0802.)
Т. Шекспир (2006 ж.). Құқық және мүгедектіктің 
әділетсіздіктері. (Shakespeare, T. (2006). Disability 
Rights and Wrongs.)
М. Сассер (1990 ж.). Ауру, науқастық, әлсіздік; 
бұзылыс, мүгедектік, еңбекке қабілетсіздік, Psychol 
Med., 1990 ж.; 3:471-3. (Susser M. (1990). Disease, 
illness, sickness; impairment, disability and handicap. 
Psychol Med. 1990;3:471-3.)
С. Томас (2002 ж.). Негізгі идеялар, проблемалар 
және ойшылдар. Polity Press, Кэмбридж. (Thomas C. 
(2002). Key Ideas, Issues and Thinkers. Polity Press, 
Cambridge.)
ПРООН (2009 ж.). Оқшаулаудан теңдікке: 
Қазақстандағы мүгедектігі бар адамдардың 
құқықтарын іске асыру. Адам дамуы туралы ұлттық 
есеп. Астана, 2009 ж. (UNDP (2009). From exclusion 
to equality: realizing the rights of persons with disability 
in Kazakhstan. National Human Development Report. 
Astana, 2009.)
ПРООН (2009 ж.). Адам дамуы туралы ұлттық есеп, 
2009 ж. Оқшаулаудан теңдікке: Қазақстандағы 
мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын іске асы-
ру. Адам дамуы туралы ұлттық есеп. (UNDP (2009). 
National Human Development Report 2009. From 
Exclusion to Equality: Realizing The Rights of Persons 
with Disabilities in Kazakhstan.) 
ЮНИСЕФ және Висконсин штаты университетінің 
мектебі (2008 ж.) Дамушы елдердегі балалар 
мүгедектігіне мониторинг жүргізу, 34-бет. ЮНИСЕФ, 
Висконсин штаты университетінің мектебі, Нью-
Йорк. (UNICEF & Wisconsin, U.o. (2008) Monitoring 
child disability in developing countries p. 34. UNICEF, 
University of Wisconsin School, New York.)
ЮНИСЕФ (2008 ж.). Дамушы елдердегі бала-
лар мүгедектігіне мониторинг жүргізу: Көптеген 
көрсеткіштері бар кластерлік зерттеу нәтижелері. 
(UNICEF (2008). Monitoring Child Disability in 
Developing Countries: Results from the Multiple 
Indicator Cluster Surveys.)
ЮНИСЕФ, «Инноченти» зерттеу орталығы (2006 ж.). 
Мүгедектігі бар балалардың құқықтарын ілгері жыл-
жыту. № 13 инноченти дайджесті. (UNICEF Innocenti 
Research Center (2006). Promoting the rights of 
Children with disabilities. Innocenti digest no. 13.)
ЮНИСЕФ (2013 ж.). Мүгедектігі бар балалар. 
Әлемдегі балалардың жағдайы, 2013 ж. (UNICEF 
(2013). Children with Disabilities. The State of the 
world’s children 2013.)
ЮНИСЕФ – ДДСҰ (2012 ж.). Мектеп жасына дейінгі 
балалардың дамуы және мүгедектік. 36-бет. 
ЮНИСЕФ – ДДСҰ, Женева. (UNICEF-WHO (2012). 
Early Childhood Development and Disability. p. 36. 
UNICEF-WHO Geneva.)
ЮНИСЕФ (2013 ж.). «Қазақстан: елдің негізгі 
сипаттамалары», «Қырғызстан: елдің негізгі 
сипаттамалары», «Тәжікстан: елдің негізгі 
сипаттамалары», «Түркіменстан: елдің негізгі сипат-
тамалары», «Өзбекстан: елдің негізгі сипаттамала-
ры»; ЮНИСЕФ-тің «Душанбедегі Орта Азия балала-
рын қорғау бойынша 4-форумы, 1-3 тамыз, 2013 
ж.» конференциясының хаттамалары, http://www.
unicef.org/ceecis/protection_24286.html (UNICEF 
(2013). «Kazakhstan: Country Profile», «Kyrgyzstan: 
country profile», «Tajikistan: country profile», 
«Turkmenistan: country profile», «Uzbekistan: country 
profile»; Proceedings from UNICEF conference on 4th 
Child Protection Forum for Central Asia in Dushanbe, 
Tajikistan, 1-3 August 2013. http://www.unicef.org/
ceecis/protection_24286.html)
Біріккен ұлттар ұйымы (2011 ж.). Әлемдік халықтың 
перспективалары: қайта қарау 2010 ж. (United 
Nations (2011). World Population Prospects: The 2010 
Revision.)
107

ДДСҰ (2007 ж.) Жұмыс істеу, тіршілік қарекетінің 
шектелуі және денсаулықтың халықаралық жіктелімі 
– балалар мен жастарға арналған нұсқа. МКФ-
ДМ. ДДСҰ. (WHO. (2007) International Classification 
of Functioning, Disability and Health – Children and 
Youth Version. ICF-CY. WHO.)
ДДСҰ – Дүниежүзілік банк (2011 ж.). Мүгедектік 
бойынша дүниежүзілік есеп, 350 бет. Дүниежүзілік 
денсаулық сақтау ұйымы және Дүниежүзілік банк. 
(WHO-World Bank. (2011). World Report on Disability 
p. 350. World Health Organization and the World Bank.)
Дүниежүзілік банк (2005 ж.). Баршаға арналған 
білім: қолжетімділік құны. Дүниежүзілік банктің № 
38864 білім беру туралы мақаласы. (World Bank 
(2005). Education for All: the Cost of Accessibility. 
World Bank Education Notes No. 38864.)
Дүниежүзілік банк (2013 ж.). Дүниежүзілік банк 
тобы – Қазақстанмен серіктестік бағдарламасына 
қысқаша сипаттама. (World Bank. (2013). World Bank 
Group –Kazakhstan Partnership Program Snapshot.)
108

Бала құқықтары 
туралы конвенция
бҚк
@
25