жұмыс істейтін жергілікті ҮЕҰ-лар
қатарына
қызмет көрсету желілерінің құрылуын
көтермелеу. Пікірталас алаңдары мен басқа
қоғамдық форумды ілгері жылжыту жергілікті
қатысушылардың өзара ынтымақтастығы
мен білім алмасуын одан әрі ынталандырар
еді;
• әрбір мүгедектігі бар балаға білім мен
үйлестірудің орталық көзі ретінде қызмет
ете алатын әлеуметтік қызметкерді /патро-
нажды бике немесе билік өкілін тағайындау;
Ол бірыңғай білім көзін ұсыну арқылы ата-
ананың балаларға медициналық күтім жа-
сау, оларды білім берумен қамту, емдеу
және оңалту бағдарламаларына қатысу
және т.б. қатысты
негізді шешім қабылдауға
көмектесе алар еді.
Инклюзивті денсаулық сақтау
– мүгедектігі
бар балалардың өмір бойында өзгеріп отыра-
тын айрықша медициналық мұқтаждықтары
болуы мүмкін. Медициналық көмек көрсетудегі
мынадай жақсы өзгерістер денсаулықты
нығайту арқылы әлеуметтік интеграцияны
қамтамасыз ете алар еді.
• ана денсаулығын қорғау және саламат-
ты өмір салтын насихаттау мүгедектіктің
даму қаупіне тосқауыл қоюға көмектесуі
мүмкін. Түрлі бұқаралық ақпарат құралдары
(мысалы, журнал мақалалары мен теле-
дидар бағдарламалары) болашақ аналар-
ды ұрықтың
дұрыс дамуын қамтамасыз
етулеріне үйретуге жәрдемдесе алады.
• медициналық қызметкерден мүгедектікті
анықтауы үшін қосымша оқу талап етіледі.
Жабдықтар мен оны қалай пайдалану
қажеттігі туралы білімнің де босанғанға
дейінгі тиімді скринингті қамтамасыз етуде
зор маңызы бар.
• мүгедектікті басқаруда ата-аналар негізгі
рөл атқарады. Олар балаларына мүгедектігі
бар диагнозын қойғаннан кейін оларға
қажетті когнитивті, моторлық және бұлшық
ет дағдыларын дамытуды қамтамасыз ету
үшін не істеу керектігін үйренуге тиіс.
• медициналық қызмет көрсету формат-
тары ата-аналардың өз балалары үшін
медициналық көмек іздеуін (тұрақты түрде)
көтермелеу мақсатында кеңейтілуі мүмкін.
Қолданылуы мүмкін балама қызмет көрсету
форматтары күндізгі медициналық қызмет,
үйде күтім жасау
қызметін көрсететін меке-
мелерден немесе жылжымалы медициналық
пункттерден тұрады.
Инклюзивті білім беру
– білім беру жүйесі
балаларның қазіргі әлеуметтік қатысуын
көтермелей, сондай-ақ олардың әрі қарайғы
өмірі үшін қажетті білім мен дағдыларды
бере отырып, әлеуметтік инеграцияланудағы
маңызды орын болып табылады. Мүгедектігі
бар балаларды білім беру жүйесіне қатыстыру
қиын болуы мүмкін, бірақ бірқатар шара-
лар олардың ағымдағы инклюзия деңгейін
жақсарта алар еді.
Ғимарат пен жабдықтар толық интегра-
ция өткізгенге дейін жаңартылуға тиіс, бұл
мүгедектерге арналған арбаны пайдалана-
тын балаларға арналған қабаттар арасындағы
пандусты, көзі нашар көретіндер үшін тұтқалар
мен жаяу жүргіншілерге
арналған жолдарды,
қозғалыс функциялары бұзылған балаларға
арналған неғұрлым аласа табалдырықтарды
және т.б. қамтиды.
Арнайы оқулар мен тренингтер мүгедектігі
бар балалармен жұмыс жасайтын мұғалімдер
үшін қажет. Бұл орайда қысқа мерзімді және
мерзімді үзбей өткізілетін курстарды, сондай-
ақ жоғары білімді ұсынуға болар еді, ол мектеп-
терде тиісті мамандардың болуын қамтамасыз
етеді.
Инклюзивті сыныптары бар мектептерге
бір мұғалімге келетін оқушылар санының
арасалмағын жақсарту үшін, сондай-ақ ло-
гопедтер, консультанттар және т.б. секілді
мамандардың
оқушылар мен мұғалімдерге
көмектесуін қамтамасыз ету үшін қосымша
қызметкерлер штаты қажет болуы мүмкін.
Оқуды үйлестірушілер мен мұғалімдер үшін
оларды көтермелеу және мүгедектігі бар бала-
ларды оқытудың жеке жоспарларын жасауына
мүмкіндік беру қажет.
Мүгедектігі бар балаларға кәсіптік бағдар
бойынша консультациялар ұсынылуға және
мүмкіндігінше, мұндай балалардың келе-
шекте нәтижелі мақсаттарға қол жеткізуіне
көмектесетін болашақ мамандықтарын ескере
отырып, оқу бағдарламалары ұсынылуға тиіс.
Инклюзивті білім беруді енгізетін мектеп-
тер мұндай көшуге алып келетін өзгерістерге
қызметкерлерді, мұғалімдерді және ата-
аналарды дайындауға тиіс. Бұл мүгедектік
мәселесін ашық және адал талқылау, оқушылар
мен мұғалімдердің
назарын аудару және
мұғалімдерді сыныптағы жұмысты басқарудың
жаңа стратегиялары туралы хабардар ету
қажеттілігін қамтиды.
96
Мүгедектігі бар балалардың жағдайына талдау: ҚазаҚстан республикасында инклюзивті ҚоғаМды даМыту
V. ҚОСыМШа
1-ҚОСыМШа.
МОнИтОрИнг ҚҰралдарының жОбаСы
Қазіргі Кезде көптеген елдер БҰҰ Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясын (МҚК) ратифика-
циялады және мүгедектігі бар балаларды қорғайтын және олардың әлеуметтік интеграциялануына
ықпал ететін заңдардың толық пакетін қабылдады. Қазақстан Республикасы Мүгедектер құқықтары
туралы конвенцияны ратификациялау жолында. Бірақ конвенцияны ратификациялап, заңдарды
қабылдағаннан кейін ағымдағы жағдайға бақылау жасау және жағдайды түзету қажет пе, оны қалай
түзету керек екенін көрсететін ұзақ мерзімді бақылауды жүзеге асыратын тетіктер қажет. Мүгедектігі
бар адамдардың құқықтары мен жағдайларына қатысты ағымдағы жағдай туралы білім мемлекеттік
мақсаттар мен ағымдағы прогресті уақытша бағалауға көмектеседі.
Мониторинг мүгедектігі бар балалар құқықтарының қорғалуына және олардың әлеуметтік интегра-
циялануына қатысты ағымдағы мақсаттарға қаншалықты қол жеткізілетіні туралы фактілерді жүйелі
түрде жинау мен бағалаудан тұрады.
а 1-кесте. Мониторинг құралдары
САЛА
МАҚСАТТАР
МАҚСАТТАРДЫ
БАҚЫЛАУ
ИНДИКАТОР
Б
ІЛІМ
БЕРУ
2020 ж. қарай
мүгедектігі бар ба-
лаларды 100% оқыту
Қазіргі
кезде қанша
бала мектепке дейінгі
мекемеге және баста-
уыш мектепке бармай-
ды?
- Білім алушы мүгедектігі
бар балалардың
қанша пайызы Білім және ғылым министрлігі
әзірлеген жеке бағдарлама бойынша білім
алады?
2020 ж. қарай
инклюзивті мектеп-
терде кемінде 50%
баланы оқыту
Үйде оқытудың тиімділігі
қандай?
Мүгедектік деңгейін негізге алғанда,
мүгедектігі бар балалардың жалпы санының
қанша пайызы:
Мүгедектігі бар
б а л а л а р д ы ң
қатысуын және ара-
ласуын 100%-ға
дейін арттыру.
Күнделікті / үзбей
мектепке
бару туралы
дұрыс деректер бар ма?
Егер бар болса, мек-
тепке барудың негізгі
ерекшеліктері қандай,
балалардың қандай
топтары мектепке үнемі
бармайды?
мектепке дейінгі білім беру мекемесіне
бармайды, бастауыш мектепке бармайды,
әдеттегі мектептерде оқиды, инклюзивті
мектептерде оқиды, үйде оқиды?
Жеке сабақтарға, жалпы және инклюзивті
мектептерге мұқтаж мүгедектігі бар
балалардың қанша пайызы сабақ алады?
Мүгедектігі бар балалардың қанша пайызы
орта мектепке барады?
Мүгедектігі бар балалардың қанша пайызы
кәсіптік білім алады?
Мүгедектігі бар балалардың қанша пайызы
ЖОО-да оқиды?
ЖОО-да оқитын мүгедектігі бар балалардың
қанша пайызы оқуын төлеу үшін субсидия
алады?
Д
ЕНСАУЛЫҚ
САҚТАУ
ҚЫЗМЕТІ
М ү г е д е к т і к т і
мүмкіндігінше ерте
анықтайтын тиімді
бақылау жүйесін
қамтамасыз ету.
Туғаннан кейінгі
бірінші айдың ішінде
қанша мүгедектік
жағдайлары анықталды
(туа біткен мүгедектік
жағдайларының жал-
пы санынан пайызға
шаққанда)?
Мүгедектігі бар балалардың қанша
пайызының мүгедектігі туған бойда
анықталды (осы жылы туған іштен мүгедектігі
бар болып туылған балалардың жалпы саны-
нан пайызға шаққанда)?
97
