70
Танымдық іс-әрекет сипаты, білім көзі, оқу-педагогикалық
іс-әрекетті, ғылымның әдіснамалық тұрғыларының негізінде
оқыту әдістерін 5-кестеден көрсетілгендей топтастыруға болады:
Кесте 5.
Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерде оқыту әдісте-
рін топтап, жіктеудің басқа да түрлері көрсетілген. Топтап
жіктеудің негізіне оқу үдерісінің кезеңдері, оқушылардың таным-
дылық белсенділігі мен материалды меңгеру деңгейлері, білім
берудің логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін.
Оқушылар ақпаратты әртүрлі білім көздерінен алады
(Мұғалімнің әңгімесінен, кітаптан, бақылау кезінде, практикалық
іс-әрекет нәтижесінде). Осы тұрғыдан білім көзіне байланысты
барлық оқыту әдістерін 3 топқа бөлуге болады:
1. Сөздік
2. Көрнекілік
3. Практикалық
Сөздік әдісте басты білім көзі-сөз. Әңгімелеу, түсіндіру,
әңгімелесу, лекция-сөздік әдістер. Сөздік әдіске оқушылардың
кітаппен(оқулық, анықтамалықтар, ғылыми әдебиеттер) жұмыс
істеуі де жатады.
Көрнекілік әдістер тобына білім көзі-бақылап, зерделеу
болатын әдістер жатады. Оқушылар бақылап қарап, оның нәти-
жесіне эксперименттік фактыларға ой жүгіртіп,талдап, қоры-
тынды жасап, жаңа білімге жетеді. Көрнекілік әдістер тобына
демонстрациялық эксперимент пен иллюстрациалық әдіс
Топтастыру
негіздемесі
Әдіс топтары
Танымдық іс-әрекет
сипаты
түсіндірмелік-иллюстративтік
репродуктивтік
проблемалы мазмұндау
эвристикалық
зерттеушілік
Білім көзі
сөздік
көрнекілік
практикалық
Оқу-педагогикалық
іс-әрекет тұрғысынан
оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру
оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру
оқу-танымдық іс-әрекетті бақылау
Ғылым методологиясы теориялық
эмпирикалық
71
(суреттер, сызбаларды, кестелерді, механикалық модельдерді,
диапозитивтерді, кино-, теле-, видеофильмдерді т.б. көрсету)
жатады. Бұл әдіске экскурсияны да жатқызуға болады.
Практикалық әдіс - есеп шығару мен оқушылардың жұмыс-
тары (зертханалық жұмыстар мен физикалық практикумдар, үй
эксперименті) Осы әдісті қолдану барысында оқушыларда
білімдерін есеп шығару үдерісінде қолдана білу білігі мен
белгілі-бір экспериментальдық білім мен дағдылар (өлшеу
жүргізе білу, өлшеуіш құралдың шкаласының құнын анықтау,
электрлік тізбектерді оқып оны құру т.б.) қалыптасады. Бұл
жұмыстардың нәтижесі оқушылардың білімдері мен іскерлік-
терінің негізгі көз болып табылады.
Педагогикалық және ғылыми-әдістемелік әдебиеттерде
оқытудың басқа да әдістері көрсетілген. Әдістерді топтастыру
негізінде оқыту үдерісінің этаптары, оқушылардың танымдылық
іс-әрекетімен оқу материалын меңгеру деңгейі білім берудің
логикалық жолдары т.б. алынуы мүмкін. Көптеген әдістер
бұрыннан белгілі әдістердің бірігіп қолданылатын әдісін береді.
Бұның бәрі оқытудың әр әдісінің көп қырлы екенін көрсетеді.
Сонымен оқушылардың білмеуден білуге өтуі мұғалімнің
оқытудың әр түрлі әдістерін қолданып, оқушылардың танымдық
іс-әрекеттерін ұйымдастыруына байланысты.
Оқыту әдістерін зерттеу - негізінен дидактиканың міндеті, ал
жеке пәнді оқыту, оның ішінде физиканы оқыту әдістемесінің
мақсаты - физика мазмұнының ерекшелік сипатына лайықты
сабақта оқыту әдістерінің тиімді тәсілдері мен әдістемелік
амалдарын қолданудың жолдары мен формаларын анықтау.
Оқыту әдістерін сабақта пайдаланудың жалпы әдістемесі
педагогика курсында түсіндіріледі. Физика сабақтарында көбі-
несе оқу материалын ауызша сөзбен баяндау әдістері қолда-
нылады. Бұл тәсілдер сабақтарда әңгімелесу, түсіндіру, лекция
түрінде өткізіледі.
Әңгімелесу тәсілі бойынша сабақта мұғалім мен оқушы-
лардың сұрақ-жауабы арқылы оқу материалы ауызша баяндалып,
түсіндіріледі. Мұны, әсіресе, эврикалық әңгімелесуді, көп
жағдайда төменгі сыныптарда пайдаланған қолайлы.
Диалог түрінде жүргізілетін әңгімелесу тәсілі арқылы:
1) физикалық заңдар (Паскаль, Ньютон зандары) түсін-
діріледі;
72
2) физикалық құбылыстардың (диффузия, электромагниітік
индукция) мәні ашылып, көрсетіледі;
3) физикалық ұғымдар (үдеу, қуат, ішкі энергия) қалып-
тастырылады;
4) оқу матриалдары қайталанып, бекітіледі (қозғалыс
мөлшерінің, энергияның сақталу заңдары);
5) оқушылардың алған білімдері, ебдейліктері, дағдылары
тексеріледі (Архимед күші, динамометрмен өлшеу).
Әңгімелесу арқылы өткізілген сабақтарда көбінесе оқушылар
тыңдайды, оқу жадыхатын меңгеру процесіне өздері де қатына-
сады, демонстрацияланған құбылыстарды көріп бақылайды,
мұның нәтижесінде олардың сабақтағы белсенділігі жоғары
болады және сабақтың үстінде бөтен нәрсемен айналысуға
мүмкіндіктері болмайды. Бірақ, бұл тәсіл оқушылардың
практикалық ебдейліктері мен дағдыларын дамытуға қажетті
жағдай туғызбайды.
Әңгімелеу - оқу материалын сабақта, диалогсыз, тек
мұғалімнің өзінің үздіксіз сөзбен ауызша баяндау тәсілі. Мұндай
тәсілді өте-мөте мынадай жағдайда пайдаланған ұтымды болады:
1) физикалық заңдар мен жаңалықтың (өнер тапқыштықтың)
ашылу тарихымен, физик-ғалымдардың өмірбаянымен оқушы-
ларды таныстыру қажет болғанда (бүкіл әлемдік тартылыс заңы,
радионы ойлап табу);
2) ғылым мен техниканың жетістіктерімен, даму перспекти-
валарымен мектеп оқушыларын таныстырғанда (фотоэффект,
атом электр стансасы);
Физикалық заңдар мен кұбылыстардың ғылымда, техникада,
өмірде қолданылуын түсіндіргенде (спектр анализі, Архимед
күші, капиллярлық); табиғатта және техникалық қондырғыларда
байқалатын физикалық құбылыстарды баяндағанда (конвекция,
шала
өткізгіштер).
Бұл тәсіл бойынша сабақта, ауызша баяндауды оқушылар
ұзақ уақыт бойы тыңдаудан жалығады, олардың белсенділігі
төмен болады, жалпы еңбектік және политехникалық ебдей-
ліктері мен дағдыларын дамыту мәселелері қалыс қалады. Сол
себепті әңгімелеу және ауызша түсіндіру кездеріңде оқу
материалдары әр түрлі логикалық формада, қызық, көрнекілік
жолмен, олардың практикалық маңызы көбірек ашылып
керсетілетіндей дәрежеде баяндалуы қажет.
Достарыңызбен бөлісу: |
