946
Қазіргі кездегі отбасындағы бала тәрбиесінде ата-ананың жауапкершілігінің
төмендеуінің салдарынан балаларымыз көше кезіп,қыздарымыз кезбелікке
салынып,қаңғыбас бала саны көбейе түсуде.Отбасы тәрбиесінде, әсіресе,
жастарымыздың арасында мейірімділіктің,имандылықтын,адамгершіліктің төмендеуі
салдарынан әр түрлі жағдайлар туындауда.
Әбу Насыр әл-Фараби атамыз:"тәрбиесіз берген білім,адамзаттың қаш жауы"
дегендей,отбасындағы ата-ана бала тәрбиелеуде ең бірінші мына төмендегі
ұсыныстарды есте ұстағаны жөн:
- Баланың бойына өз елінің салт-дәстүрін,ана тілін,дінін,мәдениетін құрметтеуге
тәрбиелеу; - Баланы отбасында отансүйгіштікке, патриотизімге тәрбиелеу;
- Ата-анамен бала арасындағы қарым-қатынасты дұрыстау;
- Баланы табиғатына сәйкестендіріп,қабілетін анықтап, бейімділігін дамыту;
- Баланың өзіне деген сенімділігін арттыру, өзін-өзі бағалауға тәрбиелеу;
- Отбасында баланың рухани байлығын (эстетика, дене, еңбек, адамгершілік,
имандылық, т.б)дамыту;
- Отбасында баланы жеке тұлға ретінде қарау;
- Баланың өзін-өзі басқару (қаржы,іс-әрекет,т.б).
- Баланың табиғатына сәйкестендіріп,кәсіп таңдауға бағыт бағдар беру.
Сонымен, жаңа ғасырда, қоғам мүдесіне сай лайықты жан жақты жетілген ертенгі
қоғам иегері боларлық азамат тәрбиелеп- өсіру отбасының, балабақшаның, мектептің,
барша жұртшылықтың міндеті болып отыр.
Еліміздің егемендік алған уақыт ішінде қоғамда қаншама өзгерістер болды. Сол
өзгерістер туғызған соңғы жаңалықтар бала өміріне тікелей әсерән тигізіп жатқаны
белгілі.Бала тәрбиесінің өзекті проблемаларын шешуге тәрбиенің уақыты өткені
әдістерін ауытыратынын,тәрбиенің жаңа технологияларын қолданудың қажетігі,ел
ертеңі,ұлт болашағы үшін этнпедогогика мен этнопсихология ілімгерінің жетістігін әр
отбасынның тәрбие құралына айналдыру - бүгінгі күннің сұранысы. Алайда , соңғы
уақытта еліміздегі нарықтық экономиканың қарқына ілесу қиыншылығына , көптеген
отбасыларына да бала тәрбиесі әлсіреп, тіпті еріксіз қолдан шығып, орны толмас
оқылықтарға әкеп соғуда ата - ана өз міндетін орындау барысын да жіберілген
кемшілігін қоғамға , білім беру мекемелеріндегі мұғалімдерге арта бастады. Кейінгі
уақытта ата - аналар қауымының абыржып, өз балаларын тәрбиелеуде "бара
жатқанның балтасын ал, келе жатқанның кетпенін ал"деген ұстанымды ұстанып ,
қандай жолмен болсда ақша табуға ұмтылуы,отбасы тәрбиесінің құны төмендеуі ата -
ана үлгісінің әлсіреуімен , ұлттық құндылықтарды ата - аналардың нашар білуі, жастар
арасындағы
адамгершілік,
ізгілік,мейірім,ар
-
ұят,қанағат,намыс
секілді
құндылықтардың бағаланбауы етек алуда.Біздің қазақта "кісілік"деген ұғым
бар.Кісілік - әр адамның әлеуметтік ортадағы бет келбетті . Адамның жасаған іс-
әрекетімен , мінез құлқы, ар-орданының өлшемі. Ал ,осы кісіліктен айырылған ата -
анадан қандай ұрпақ күтуге болады?
Сонымен бірге кәзіргі заман отбасы құрылымы өзгеріп , ондағы мүшелер саны
азайып , бала саны да кем бола түсуде қоғамдағы әлеуметтік - мәдени , экономикалық
жанарулар , әр түрлі сипаттағы әлемдік ақпарат алмасуы,отбасы мүшелерінің
арасындағы қарым қатынасқа әсерін тигізіп отыр. Өйткені әкеге бағыну, өзінен үлкенді
947
"апа , аға " деп сыйлау дәстүрі жоғалмағаны мен әлсіреп барады.[4.58– б]Сондай-ақ,
отбасын асыраушы әке жауап кершілігі әлсіреп,ана жауап кершілігі арта
түскендей.Мәселен , кәзіргі заман отбасы тәрбиесіне кері әсер ететін бірнеше
фокторлорды қарастырып өтейік .
Осы ықпалдардың алдын алу мақсатына ұйымдастырылған ата-аналар
университетінің оқу жоспарын тәрбие саласымен айланысатындар үшін көмек ретінде
ұсынуға болады.
Соңғы кездегі статистикалық мәліметтерге сүйенсек, балалардың теріс
қылықтарымен жаман әдеттерге құмарту күнен-күнге артуда.Кейбір ата-аналардың өз
ұрпақ тәрбиесіне жауапсыздықпен қарауынан , тіпті ұл-қызынан безген
безбүйректердің өз міндеттерін қоғамға жүктеу салаларынан пайда болған (тәрбиесі
қиын ) балалар проблемасы - бүгінгі таңда кім-кімді де ойландыратын мәселен болып
отыр.Қазіргі кездегі бала психологиясына әсер ететін аспектілер мыналар
1.Диффернция (қоғамның әлуметтік бөліну;бай мен кедей және т.б.)
2.Әлуметтік психологиялық қиындықттар(адамның шаршуы,өмірден түңілуі,өз-
өзіне қол жұмсауы,т.б.)
3.Дизорентация(отбасындағы адамның өміріне бейімделе алмауы);
4.Өзін-өзі қорғау құқығының төмен болуы;
5.Әлуметтік - психологиялық білімнің төмендегі (компромискебаруы,адамдармен
дұрыс қатынас жасай алмауы);
6.Отбасылық ажырасудың көбеюі;
7.Ішімдікке салынуы;
8.Мәдени және рухни жағынан төмендеуі;
Қортынды ретінде айтарымыз адам баласын тәрбиелеуде қазіргі таңда қолға
алынып отырған : психидигностика , психопрофилактика, психоконсультация,
психологиялық ағартушылық бағыттағы жұмыстарын жүйелі түрде негізге алу арқылы
ата-аналармен қоян-қолтық жұмыс жүргізуде де ата - аналар университетінің берер
мол деп есептейміз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.
Мұқанов М. Жан дүниесінің сыры. Алматы 1986
2.
Жалпы психология. Жас дамуымен педагогикалық психология:Семья өміріндегі
әдеп және психология Алматы, 1990
3.
Жарықбаев Қ. Аталар сөзі – ақылдың көзі. Алматы, 1980
4.
Мухина В.С Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиясы. Алматы. Мектеп
1986
