25
қолдану қажет. Қойылған мақсатты нәтижелі етуге қолданылатын тәсілдер:
- Көрнекіліктер, дидактикалық ойындар; суреттер; буындық кестелер; тірек-сызба;
үлгілер
т.б/
-
«ЖИНАҚТАУШЫ»-сөйлеу
материалдарын
безендіру.
- жаңылтпаштар, тақпақтар, жұмбақтар, саусақ гимнастикасы, тыныс алу жаттығулары,
т.б/-.
Балабақша жасында көрнекілік-бейнелік есте сақтау және есту , суретін көру арқылы
баланың есінде нақты қалады. Соның бірі мнемотехника. Мнемотехника - балалардың
қоршаған орта, табиғат туралы білімін кеңейтуге, әнгіменің барысын тиімді есте
сақтауға, әнгімені айтып беруге және тіл дамытудағы іс-әрекеттерінің жүйесі.
Мнемотехника - оңай жолдан қиынына қарай құрылады. Жұмысты ең оңай
мнемоквадраттан бастап, жай ғана мнеможолдарға өтіп, сосын мнемокестеге өту қажет.
Мнемокестенің мазмұны - ол графикалық немесе жартылай графикалық ертегі
кейіпкерінің бейнесінің, табиғат құбылысының кейбір іс-әрекетінің, басты мазмұнды
әнгіменің
сюжеті
.
Ең бастысы – көрнекілік, тірек-сызба, бейнелеген суретіміз балаға түсінікті болуды
жеткізу.
Схема - мнемокесте балалардың тілін дамытудағы дидактикалық құрал болып
табылады.
Оны
біз
қолданатын
кезіміз:
*Сөздік
қорын
байыту
үшін
*Әнгіме
құруға
ұйретуге
*Көркем
әдебиетті
мазмұндауда
*Жұмбақ
жасыру
және
шешуде
*Өлең
жаттауда
Құрылған схема балаларға өз бетінше заттың ерекшеліктерің байқауға, олардың айтылу
кезегін белгілеуге көмектеседі. Балалардың сөздік қорын байытады.
Мнемокестені
қолдану
3
этаптан
тұрады:
Кестені
қарап,
онда
не
бейнеленгенін
бақылау.
Мәліметтерді
кодтандыру,
белгі
/символды/бір
бейнемен
сәйкестендіру.
Колдандырылғаннан кейін әңгіме немесе ертегіні әңгімелеуге көшеді.
Бұл суреттерді салу үшін суретші қабілетін білу керек емес: әрбір тәрбиеші символдық
бейнелеуді
жасай
алады.
Кейбір педагогтар Т.А.Ткаченко мен В.К..Воробьеваның дайын схемаларын
қолданады,ал, кейбір педагогтар схеманы өздері салып өзгертіп өз оқу іс-әрекетінде
қолданып жатады.
Мнемокесте әдісі тіл дамытудың оңай тәсілі, ол суреттер мен графикалық
суреттерден құралады. Мнемокесте – өзіндік ақпараттан құралған схема. Бұл
кестелермен жұмыс «оңайдан қиынға»принціпімен құралады.
Мнемокестені-педагогтар
өз
оқу
іс-әрекетіне
құрастырып
жасайды.
Мнемотехника - оңай жолдан қиынына қарай құрылады. Жұмысты ең оңай
мнемоквадраттан бастап, жай ғана мнеможолдарға өтіп, сосын мнемокестеге өту қажет.
Халық ауыз әдебиетінің тағы бір түрі-көркем шығармаларды мнемокесте арқылы жатқа
айту білу. Мен өз тәжірибемде өлеңдерді жаттатуда бұл әдісті көп қолданам. Балалар
өлеңдерді жаттай отырып, ойлайды, қиялдайды, ненің дұрыс, ненің дұрыс емес екенін
ойлап отырып, саралайды, тілдері дамып, байланыстыра сөйлеуі қалыптасады.
Мұндағы көзделетін мақсат - табиғат құбылыстарына, тазалыққа, жыл
мезгіліне байланысты өлең-тақпақтарды сызба арқылы жаттату. Мнемокестесін
қолдана отырып, сөздік қорын молайту, тіл байлығын дамыту. Мысалы, нанды
26
қастерлеу, тазалықты сақтау, өсімдіктерді, жәндіктерді қорғауды құрғақ сөзбен
жаттатып қана қоймай, тірек түрінде үйретсе-балаларға түсінікті болады, балалардың
оны жаттауға деген қызығушылығы артады, тез жаттап алады.
Мен бұл әдістемемде өлең,тақпақтардың мнемокестесін алдым. Сызбалар әр
түрлі топтың балаларына арнап дайындалған. Балалар өлең,тақпақты жаттағанды өте
жақсы көреді. Тыңдағанды,әңгімелегенді ұнатады. Бірақ, барлығы тез ұғып алмайды:
кейбіреуінде қиыншылықтар туындайды, тез шаршайды. Балалардың өлең, тақпақ
жаттауға деген қызығушылығын арттыру үшін, мектепке дейінгі балалардың көрнекі -
бейнелік кеңістігін бағдарлауға арналған мнемотехника тәсілдерін қолданамыз.
Мнемосызбада кейіпкерлердің сызбалық бейнелері салынған, табиғат құбылыстары,
кейбір іс-әрекеттер, яғни,керек деп саналатын жайттар бейнеленеді. Сызба-суретке
қарасаңыз бәрі қарапайым, түсінікті. Жаңа тақпақты үйренгенде де алдымен
шығармада кездесетін жаңа сөздер талқыланады. «Оқу құралдарының мінезі - мектеп
мінезінің айнасы», - деп атақты педагог, психолог, ақын Мағжан Жұмабаев айтқандай,
біздің берер біліміміз, тәрбие жолына пайдаланатын әдістемелер мәнді, жұмыр болуы
керек. Балаға тән білім баланың ақылына лайықталып, талабын шабыттандыратындай,
ойын оятарлық, іскерлігін дамытарлықтай, бастаған іcтің нәтижесіне жетуге
тырысарлықтай нәрлі болуы керек. Мысалы, Өтебай Тұрманжановтың «Қызық ойын»
өлеңін алайық:
«Ойыншықтарды шашпаймын.
Шкафтарды ашпаймын.
Кубиктерден үй жасап,
Қызық ойын бастаймын»
«Ұқыпты бала» деген М.Әлімбаевтің
«Жуып жеймін үнемі,
Алма, алмұрт, шиені.
Суды жақсы көремін,
Қашанда таза жүремін», өлеңдеріне мынандай суреттер реті алынды
Өлеңдердің жалғасын әрі қарай жалғастыра беруге болады. Мен қолмен нұсқап
тұрсам болды, бала өлең шумақтарының ретін біліп шығады. Көзбен көру, ыммен
іздендіру баланы сөйлетіп қана қоймайды, ойлантады, толғантады. Әр баланың қиялын
ұштап, көркем сөзге деген, жалпы қазақтың қасиетті сөзіне деген сүйіспеншілігін
тудырады.
Ескеретін жайт: қазақ балалары өлеңдердің авторларын білмейді. Біздің
ұсынысымыз кейбіршағын орталығықтарында атаулары жоқ,сондай орталықтардың
аты балалар ақынының атымен аталса жақсы болар еді. «Мүбәрак ата» деген аты
болатын болса, мүмкін осы ақынның шығармаларын балалар көп жаттап өсер ме еді.
Табиғат жайлы көп жазған М.Жаманбалиновтың бір өлеңін алып көрелік:
Ара гүлге қонады,
