Жылдық есеп, 2018. «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ

немесе тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін қолданумен қоса өтеу сомасының дисконттың бастапқы мойындау кезінде 
кейінге қалдырылған амортизациясы кіреді. Қосылған пайыздық табыстар және қосылған пайыздық шығыстар, қосылған ку-
пондық табыспен және амортизацияланған дисконтпен немесе сыйақымен қоса (бар болған кезде, ұсынылған кезде кейінге 
қалдырылған комиссиямен қоса), бөлек көрсетілмейді, есептіліктің қаржы жағдайы туралы тиісті баптарының баланстық 
құнына кіргізіледі.
(iii) Тиімді пайыздық мөлшерлеменің әдісі
Тиімді пайыздық мөлшерлеменің әдісі – бұл, құралдың баланстық құнына әр бір кезеңде тұрақты пайыздық мөлшерлемені 
қамтамасыз ету мақсатында, тиісті кезең ішіндегі (тиімді пайыз мөлшерлемесіның) пайыздық табыстарды немесе пайыздық 
шығыстарды бөліп беру әдісі. Тиімді пайыздық мөлшерлеме – бұл, қаржы құралдың қолданынуы мүмкін уақыты бойы, не-
месе, орынды болған кезде, қаржы құралдың таза тепе-тең құнына дейінгі ең қысқа кезең бойы есептелетін болашақ төлем-
дерді немесе табыстарды (болашақ кредиттік шығындарды қоспағанда) тура дисконттау кезінде қолданатын ставка. Тиімді 
пайыздық мөлшерлеме, пайызды өзгертудің келесі күніне дейінгі өзгермелі мөлшерлемемен қоса құралдар бойынша ақша-
лай ағымдарды дисконттау үшін пайдаланады, бұған аталған құрал үшін көрсетілген өзгермелі мөлшерлеме бойынша, не-
месе нарық мағынасынан тәуелсіз белгіленетін басқа да өзгермелі факторлар бойынша редиттік спрэдті көрсететін сыйақы 
мен дисконт кірмейді. Бұндай сыйақы мен дисконттар құралдың барлық күтілетін айналым мерзімі бойы амортизациялана-
ды. Келтірілген құн есептесуіне тиімді пайыздық мөлшерлеменің ажырамас бөлігін құрайтын, шарт бойынша тараптармен 
төленген немесе алынған барлық сыйақылар мен сомалар кіреді. Сатылып алынған болып табылатын немесе бастапқы 
мойындау кезінде кредиттік қамтамасыз етілген (POCI) қаржылық активтермен құрылған активтер үшін тиімді пайыздық 
мөлшерлеме кредиттік тәуекелді ескерумен түзетіледі, яғни келісімшарттық ақша ағындарының емес, бастапқы мойындау 
кезінде күтілетін ақша ағындарының негізінде есептеледі.
Қаржы құралдарының бастапқы мойындалуы. 
Қаржы құралдары алғашқыда әділ құны бойынша және мәміле бойынша шеккен шығындарды қоса есептеледі. Мәміленің 
бағасы бастапқы мойындау кезіндегі әділ құнына ең жақсы растау болып табылады. Әділ құны мен мәміле бағасы арасында 
айырмашылық болған жағдайда ғана бастапқы мойындау сәтінде пайда немесе шығын есептеледі, ол ұқсас құралдармен 
немесе бағалау әдісімен мәміле нарығында аталған сәттегі басқа да байқаушылармен расталуы мүмкін, онда кіріс өзгер-
мелілер ретінде тек байқаудағы нарық деректері қолданылады Пайда немесе шығын арқылы әділ құн бойынша бағала-
натын қаржы құралдары әділ құн бойынша мойындалады. Барлық өзге қаржылық құралдардың барлығы бастапқыда әділ 
құн бойынша, мәміле бойынша шығындарды қоса, көрсетіледі. Бастапқы мойындау кезіндегі әділ құнның ең жақсы дәлелі 
мәміле бағасы болып табылады. Бастапқы мойындау кезінде пайда немесе шығын тек әділ құн мен мәміле бағасы арасында 
айырмашылық бар болған жағдайда ғана есепке алынады, оның дәлелі нарықта байқалатын сондай құралымен жасалатын 
ағымдағы мәмілелер немесе байқалатын нарықтың деректерін ғана базалық ретінде пайдаланатын бағалау моделі бола 
алады. Амортизациялық құны бойынша бағаланатын қаржылық активтерге қатысты және әділ құн бойынша өзге жиынтық 
кіріс арқылы бағаланатын борыш құралдарына қатысты күтілетін кредиттік шығындарға бағалау резерві мойындалады, бұл 
активті бастапқы мойындаудан кейін бірден бухгалтерлік шығынды мойындауға әкеледі. 
Заңнамамен немесе аталған нарықтың ережелерімен белгіленген мерзімде тапсыруы көзделген қаржы активтерін сатып алу 
немесе сату (стандарттық ережемен сатып алу және сату) мәмілені жасасу күніне орай, яғни Топ қаржы активтерін тапсыруға 
өзіне міндеттеме алған күніне мойындалады. Сатып алу бойынша барлық өзге операциялар кәсіпорын аталған қаржы құра-
лына қатысты шарттың тарабы болғанда мойындалады.
Қаржы активтерінің жіктелімі және кейіннен бағалануы
(i) Бағалау санаттары 
Топ қаржы активтерін мына категорияларды пайдаланумен жіктейді: пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша 
бағаланатын, өзге жиынтық кіріс арқылы әділ құны бойынша бағаланатын және амортизациялық құн арқылы бағаланатын 
Борыштық қаржылық активтердің жіктелімі және кейіннен бағалануы: (i) тиісті активтер топтамасын басқаруға арналған 
Топтың бизнес-моделіне және (ii) актив бойынша ақша қаражаты ағынының сипатына тәуелді.
(ii) Бизнес-модель
Бизнес-модель Топ ақша ағындарын алу мақсатында активтерді басқару үшін пайдаланатын тәсілді көрсетеді: Топтың мақ-
саты (i) активтерден тек келісімшартпен қарастырылған ақша ағындарын ғана алу («активтерді келісімшартпен қарасты-
рылған ақша ағындарын алу үшін ұстап тұру»), немесе (ii) келісімшартпен қарастырылған ақша ағындарын да, активтерді 
сату нәтижесінде туындайтын ақша ағындарын да алу («активтерді келісімшартпен қарастырылған ақша ағындарын алу 
«Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ | 175

және сату үшін ұстап тұру») болып табылады, немесе, егер (i) тармағы да, (ii) тармағы да қабылданымсыз болса, қаржылық 
активтер «өзге» бизнес-модельдер санатына жатады және пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша бағаланады. 
Бизнес-модель бағалау жүргізілетін күнге қолда бар портфель үшін белгілеген мақсаттарға қол жеткізу үшін Топ жүзеге 
асыруға ниетті қызметтің барлық тиісті дәлелдері негізінде активтер тобы үшін (портфель деңгейінде) анықталады.Топ 
бизнес-модельді анықтау кезінде ескеретін факторларға портфельдің мақсаты мен құрамы, тиісті активтер бойынша ақша 
ағындарын алудың бұрынғы тәжірибесі, тәуекелдерді бағалау және басқару тәсілдемелері, активтердің кірістілігін бағалау 
әдістері және басшыларға төлемдердің сызбасы кіреді. 
(iii) Ақша ағындарының сипаттамасы 
Егер бизнес-модель келісімшартпен қарастырылған ақша ағындарын алу үшін немесе келісімшартпен қарастырылған ақша 
ағындарын алу және сату үшін активтерді ұстауды қарастыратын болса, Топ ақша ағындарының борыштың негізгі сомасы 
мен пайыздардың есебіне төлемдер ғана болып табылатын-табылмайтындығын бағалайды («тек қана борыштың негізгі 
сомасы мен пайыздардың есебіне төлемдерге тест) немесе «SPPI-тест»). Ішіндегі туынды құралдарымен қаржылық активтер 
олар бойынша ақша ағындарының тек қана борыштың негізгі сомасы мен пайыздардың есебіне болып табылатын-табыл-
майтындығын анықтау үшін, жиынтықта қарастырылады. 
Бұл бағалауды жүргізген кезде Топ келісімшартпен қарастырылған ақша ағындарының базалық кредиттік келісімшарттың 
шарттарына сәйкес келетін-келмейтіндігін қарастырады, яғни пайыздарға тек кредиттік тәуекелге, ақшаның уақыттық құны-
на, базалық кредиттік келісімшарттың басқа тәуекелдеріне қатысты өтеу мен пайданың маржасы ғана енгізіледі. 
Егер келісімшарт шарттары базалық кредиттік келісімшарттың шарттарына сәйкес келмейтін тәуекелге немесе құбылма-
лылыққа бейімділікті қарастыратын болса, тиісті қаржылық актив пайда немесе шығын арқылы әділ құны бойынша жікте-
леді және бағаланады.
Тек қана борыштың негізгі сомасы мен пайыздардың есебіне төлемдерге тест активті бастапқы мойындауда жүргізіледі 
және кейінгі бағалау жүргізілмейді. 
Қаржылық активтерді қайта жіктеу 
Қаржылық құралдар тек жалпы осы портфелді басқарудың бизнес-моделі өзгергенде ғана қайта жіктеледі. Қайта жіктеу 
бизнес-модель өзгергеннен кейінгі бірінші есептік кезеңнің басынан бастап перспективті түрде жүргізіледі. Топ ағымдағы 
немесе салыстырмалы кезеңде өзінің бизнес-моделін өзгерткен жоқ және қайта жіктеулер жүргізген жоқ. 
Қаржылық активтердің құнсыздануы: күтілетін кредиттік шығындарға бағалау резерві 
Болжамдар негізінде Топ амортизациялық құн бойынша және әділ құн бойынша өзге жиынтық кіріс арқылы бағаланатын бо-
рыш құралдарымен және кредиттер беру бойынша міндеттемелермен және қаржылық кепіл келісімшарттарымен байланысты 
күтілетін кредиттік шығындарды бағалайды. Топ күтілетін кредиттік шығындарды бағалайды және кредиттік шығынға бағалау 
резервін әрбір есептік күнге мойындайды. Күтілетін кредиттік шығындарды бағалау: (i) болуы мүмкін нәтижелер диапазонын 
бағалау жолымен анықталған, алдын ала шешілмеген және ықтималдылықты ескерумен ойластырылған сома, (ii) ақшаның 
уақыттық құны және (iii) есепті күнге шығындар мен шектен тыс күш салусыз қолжетімді өткен оқиғалар, ағымдағы жағдайлар 
мен болжамды келешек экономикалық шарттар туралы негізделген және расталған ақпаратты көрсетеді.
Амортизациялық құны бойынша бағаланатын борыш құралдары қаржылық ахуал туралы шоғырландырылған есепте кү-
телітін кредиттік шығындарға бағалау резерві шегеріліп ұсынылады. Кредиттік міндеттемелер мен қаржылық кепілдіктерге 
қатысты қаржылық ахуал туралы шоғырландырылған есепте міндеттемелер құрамында күтелітін кредиттік шығындарға 
бөлек резерв мойындалады.Өзге жиынтық кіріс арқылы әділ құны бойынша, күтелітін кредиттің шығындарға бағалау ре-
зервін ескерусіз бағаланатын борыш құралдарының амортизациялық құнындағы өзгерістер пайда немесе шығын құрамында 
көрсетіледі. Баланстық құндағы басқа өзгерістер өзге жиынтық кіріс құрамында «өзге жиынтық кіріс арқылы бағаланатын 
борыш құралдарынан шығыстарды шегергендегі кірістер» бабында көрсетіледі.
 Топ бастапқы мойындау мезетінен бастап кредиттік сапа өзгерістерінің негізінде құнсыздануды есепке алудың «үш кезеңді» 
моделін қолданады. Бастапқы мойындау кезінде құнсыздан,ан болып табылмайтын қаржылық құрал 1-кезеңге жататын 
ретінде жіктеледі. 1-кезең қаржылық активтері үшін күтілетін кредиттік шығындар келесі 12 айдың ішінде немесе келісім-
шартқа сәйкес өтелетін күнге дейін, егер ол 12 ай таусылғанға дейін орын алса («12 айлық күтілетін кредиттік шығындар») 
орын алуы мүмкін дефолттар нәтижесінде туындайтын барлық мерзім ішіндегі күтілетін кредиттік шығындардың бір бөлі-
гіне тең сомада бағаланады. Егер Топ бастапқы мойындау мезетінен бастап кредиттік тәуекел елеулі түрде ұлғайғанын сәй-
3. 
Есептілік саясатының негізгі ережелері 
(жалғасы) 
176 | Жылдық есеп. 2018
             Шоғырландырылған қаржылық есептілік