Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega

230
8-ТАРАУ
Үғы м д а р д ы ң  қоры ты нды сы
Нәсілдік және этностық 
теңсіздіктің негізін қалайтын 
элементтер
Нәсілдік  және  этностық  теңсіздіктің  шығуына  себепкер  төрт  негізгі 
элемент:  бұрмаланған пікір,  стереотиптер, дискриминация және заңдас- 
гырыліан насілшілдік.
Түжырымдама 
Анықтама 
Мысал
Б ұ р м а л а н ғ а н  п ік ір  
Адамдар тобына қатысы 
ж оқ теріс көзқарас, бұрыс 
пікір.
С т е р е о т и п т е р  
Ton мүш елеріне қатысты
алды н ала қалы п тасқан , 
қарапайы м  ойлар.
«Арабтарға сенім артуға 
болмайды».
«Араб ерлерініц барлыгы 
өздерінің айелдерін меншік 
ретінде кареді».
Д и с к р и м и н а ц и я
З а ң д а с т ы р ы л г а н
н ә с іл ш іл д ік
Адамдардың топқа жікте- 
луіне байланы сты  оларға 
деген казқарас бірдей 
емес.
Әділ деп саналса да, 
нәсілдік немесе этносты қ 
теңсіздікті ж үйелі түрде 
туды ратын күнд елікті 
әлеуметтік арекеттер.
«Мен арабты еш қаш ан 
ж үм ы сқа алмас едім».
«Әрине, егер көнсе арабты 
ж алдауға дайынбыз, 
бірақ біз әр ж ұма сайын 
ж ұм ы стан кейін сыра ішіп, 
шошқа етінен барбекю 
ж асап жейміз» (Алкоголь 
мен шошқа егіне исламда 
ты й ы м  салынған).
деп  ойлау  немесе  Пуэрто-риколықтардың  барлығы  жақсы  бишілер 
екеніне сену т.с.с.
Стереотиптердің  өз  орны  бар.  Бәлкім,  қару ұстап,  түсініксіз  сөй- 
леп жүрген адамнан сақ болғаныңыз жөн деген жақсы идея болар. Сол 
сияқты «Гуччи» дүкенін таба алмай жүрсеңіз, оның қайда екенін сән- 
ді киінген әйелден сұрау да дұрыс. Егер әрбір әлеуметтік қарым-қаты- 
насты жаңадан бастау керек болса, бұрынғы тәжірибе  (көргеніміз не­
месе естігеніміз) нәтижесі есепке алынбаса, адамдардың ұқсас немесе 
ерекше болуын айыра алмасақ, өмір қиын болар еді.
Екінші  жағынан,  стереотиптер  әлеуметтік  ықпалдасуда  кедергі 
келтіреді, себебі басқа адамдарға қатысты жалған болжамдар жасауға 
әкеледі. Сондай-ақ мылтық ұстап тұрған адам актер болуы да мүмкін 
немесе сәнді киінген әйел әпкесінің киімін киген шығар. Шын мәнін- 
де,  азиялықтардың  арасында  математиканың  білгірі де,  пәнді түсін- 
бейтіндер  де  болады.  Кейбір  ер  адамдар  спортпен  шұғылданады,  ал 
басқаларын  бұл  мүлдем  қызықтырмайды.  Кейбір  компьютерлік  да- 
нышпандар панк-рокты таңдайды, ал кейбір панк-рокерлер тоқыған- 
ды ұнатады.
Бүрмаланған пікірдіңсебептері
Бұрмаланған пікірдің қалыптасуының себебі неде? Осы мәселені зерт- 
теуде әлеуметтанушылар үш факторға сүйенеді: әлеуметтену, кінәліні 
іздеу және шектеулі ресурстар үшін бәсекелестік.

НӘСІЛДІК  ЖӘНЕ  ЭТНОСТЫҚ  ТЕҢСІЗДІК
231
АМЕРИКАДАҒЫ ӘРАЛУАНДЫҚ
I
  Америка Қүрама Штаттарының алғашқы афроамерикалық президенті Барак 
Обаманың қарсыластары нәсілшілдікке бой алдырып, оның президент болып 
сайлануына қарсы наразылық шараларын ұйымдастырды.
Назар
ауд ары ңы з
Нәсіл және Обаманың 
президенттігі
Л  Л  Л  Q  жылғы 4 қарашзда Барак 
4Lt
 w  \ # ^ / О б а м а   АҚШ  президент! 
болып  сайланды.  Обаманың  афроаме- 
рикалық  екені  мәлім.  Оның  анасы  -   ақ 
нәсілді  америкалық,  әкесі  -   кениялық 
қара нәсілді кісі болған.
Афроамерикалықтарға 
қарсы 
қа- 
лыптасқан  бүрмаланған  пікірге  қара- 
ыастан,  Барак  Обама  қалай  сайлан­
ды?  Бір  жағынан  сәттілік:  президент 
Джордж  Буштың  басқару  мерзімі  аяқ- 
талғанда,  ол  танымалдығы  жөнінен 
тарихтағы  ең  гөмен  деңгейдегі  прези­
дент  болтаны  анықталды.  Республи- 
калық  партия  атынан  вице-президент- 
тікке  кандидат  болтан  Сара  Пэйлин 
саяси  консерватиаті  көзқарастары на 
байланысты  және  саяси  тәжірибесінің 
жетіспеушілігінен көп қолдаушысынан 
айырылды.  Сотые  ж үргізуді  қолдамау 
мен  эконом икалы қ  қиы нды қтар  себе- 
бінен  сайлаушылар  биліктегі  Респуб- 
ликалық  партията  қарсы  болды  (Todd 
& Gawiser. 2009).  Обаманың «жартылай 
ақ  нәсілді»  болуы  және  жотарты-орта 
тап өкілі болуын сайлаушылардың көбі 
«қаралыты аздау» (және жатымды) деп 
қабылдады.
Айта  кетейік,  Обаманың  президент- 
тігіне  қотам  көрсеткен  наразылықтар 
«ақ*  америкалық  ортадағы  афроаме- 
рикалықтарға  қарсы  бурмалантан  пі- 
кірлердің  кеңінен  таратанын  көрсетгі. 
Біріншіден,  қоғамды қ  сауалнамаларда 
Обамата  қатысты  берген  жауаптар  нә- 
сілдер  арасында  елеулі  айырмашылық 
бәр  екенін  көрсетті.  2011  жылы  тамыз 
айында 
афроамерикалықтардың 
81 
пайызы  Барак  Обаманың  президент 
болуын  қолдаса,  латынамерикалықтәр- 
дьщ  49  пайызы.  ақ  америкалықтардың 
33  пайызы  тана  жақтады.  Отан  дейін 
басқа  бірде-бір  президентке  қатысты 
соншалықты  әрқилы  пікір  болматан 
(Gallup.com, 2011а).
Екіншіден, әу бастан-ақ Обаманың 
президенттігіне  қарсы  турақты   турде 
нәсілдік  айыптаулзрдың  кейбірі  теле-
дидар  арқылы  және  аш ы қ  қотам ды қ 
форумдарда,  бэсқәлары  мәтіндік  ха- 
барламалар,  электронды  пошта  және 
интернет  арқылы  (Edge,  2010)  таратан. 
Тіпті  сайлау  қарсаңында  өткен  Обама- 
ның  үгіт-насихат  науқанына  қарсы  на- 
разылықтар  болды.  Себебі  оны  Гавай- 
да  емес  Кенияда  тутан,  христиан  емес 
мусылман деп сынаған.  Оның көп жыл- 
дар  бойы  шіркеу  мүшесі  болтанына 
қарамастан,  Гавайдың  ресми  өкілдері 
оныц Гавайда туганы туралы куәлігінің 
жалтан  ем естігін растаса  да,  христиан 
дінін  устанатыны  туралы  және  басқа 
көптеген  қүж ат-куәліктерін  усынса  да 
сайлаудан  соң  нараэылықтар  азайма- 
ды  (президенттікке  үм іткер  Панамада 
тутан  Д ж он  М аккейнге де азаматтыты 
жөнінде  осы  сияқты   наразылықтар 
білдірілген).  Ең  бастысы,  колледж  сту- 
денттері  арасында  ж үр гізіл ге н  зерт- 
теуде Обама туралы сүрақ қойылганда 
оныц «таза  америкалык»  екеніне  және 
оның президенттік  міндеттерді  атқара 
алатынына  кумәндантан  «ақ» америка­
л ы к студенттердің саны  басқа студен г-
терге  қаратанда  әлдеқайда  көп  болтан 
(Hehman, Gaertner & Dovidio, 2011).
Обамата  қарсы  басқа  да  нараэы- 
лы қтар  үзақтан  бері  қалыптасқан, 
бурмалантан  пікірлерге  сүйенді.  Көбі 
оны  ашық  түрде  «жатымды  істің 
президента  деп  ататан.  Таты  баска- 
лары  Обаманы  ата-анасымен,  әйелі 
және  балаларымен  бірге  шимпанзе 
түрінде  бейнеленген  мультфильмдер 
шыгарган,  бул  -   тасырлар  бойты  ка- 
лыптасқан  афроамерикалықтарта  қа- 
тысты  стереотип  (Los  Angeles  Times, 
2011).  Кейбірі  Obamabucks  жасанды  та- 
м ак  үлгілерінің  суретін  таратты:  онда 
Обаманың  басы  есектің  денесіне  қон- 
дырылып,  жан-жатында  қуырылтан 
тауык,  қарбыз  және  қабырталар  (бар- 
лыты  аф роэмерикалык  татамдар  де­
ген  стереотип)  турінде  бейнеленген. 
Сөйтіп, Барак Обаманың сайлануы мен 
преэиденттігі 
АҚШ-та 
бурмалантан, 
бурые  пікірлер  әлі  де  бар  екенін  және 
ел ішіне қанш алы кты  жайылганын көр- 
сетті.