18
стороны увеличения количества языков, так и со стороны адекватности переводимых
текстов).
Таким образом, вполне закономерно, что поколение, рожденное в начале XXI века,
уже сейчас выстраивает свою культурно-образовательную и языковую парадигму и вместе с
тему сваивает те базовые ценности, которые они наблюдают сегодня в своей семье,
образовательной среде, в торгово-развлекательных центрах, телевидении и интернете. Но
для успешного вхождения в социально-культурное пространство новой эпохи крайне важно
сегодня обращать внимание на слова, которые мы используем в своей повседневной речи,
при этом объясняя значение этих слов детям, избегать включения детей во «взрослые игры»
(так происходит, когда мы даем оценку учителям, школе, учебникам, обществу, власти и
т.д.), поскольку ребенок принимает «взрослые» установки как за априори правильные.
Возможно, наоборот, спросить у детей и научиться у них новому видению ситуаций,
пониманию молодежного сленга (пониманию, но не копированию в свою речь, а созданию
среды, при которой повышается культура речевого поведения). Сегодня важно обратить
внимание на тексты, которые мы читаем сами (в первую очередь – на тексты
художественной, научно-популярной, публицистической литературы); на объекты, которыми
мы окружаем себя, но самое главное – на интересы и слова подрастающего поколения.
Литература
1. Выготский Л.С. Мышление и речь. Изд. 5, испр. – М.: Издательство «Лабиринт»,
1999. – 553 с.
2.
Vygotsky L.S. Mind in society: the development of higher psychological processes /
M. Cole, V. John-Steiner, S. Scribner & E. Souberman, Eds. & Translators. Harvard University
Press, 1978. Р. 57; Valsiner J. Culture and human development. N. Y.: Sage. 2000 (см. также: Van
der Veer R., & Valsiner J. Understanding Vygotsky: Quest for Synthesis. Blackwell, Cambrige
(USA), 1991); Cole M., Wertsch J. Beyond the Individual-Social Antimony in Discussions of
Piaget and Vygotsky, 1996 // http://www.massey.ac.nz/~ALock/virtual/ colevyg.htm8.
3. Вересов Н. Культурно-историческая психология Л.С. Выготского: трудная работа
понимания
(Заметки
читателя)
//Электронный
ресурс.
Режим
доступа:
http://magazines.russ.ru/nlo/2007/85/be6.htm
4. Электронный ресурс. Режим доступа: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/do-27-
tyisyach-novyih-slov-poyavitsya-v-kazahskom-yazyike-308913/ ).
5. Электронный ресурс. Режим доступа: http://termincom.kz/bibliography
Х.Ә. Әбішев
заң ғылымдарының кандидаты,профессор,
Еуразия гуманитарлық институты мемлекет және
құқықтық пәндер кафедрасының меңгерушісі
Астана қ. (Қазақстан)
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ҚЫЗМЕТІНЕ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ РЕФОРМА АЯСЫНДА
ЖАҢАША КӨЗҚАРАС
Конституция – халық пен биліктің арасындағы басты шарт. Ол – мемлекеттік
құрылымды бекітуші, адам мен азаматтың құқықтарын жария етуші және қорғаушы құрал.
Конституцияның қоғамның белгілі бір даму кезеңінде өзгеріп, толықтырылуы заңды
құбылыс. Қатып қалған қағида емес.
19
Адамның билікке, меншікке, заңға көзқарастары өзгерген жағдайда оны реттеу
механизмі жаңаша қалыптасады.
Конституция нормалары да уақыт пен кеңістікке бейімделеді.
Кешегі маңызды мәселе бүгін қарапайымдалуы, ал ұсақ мәселе ертең күрделенуі
мүмкін. Әрине, тек адамдар құқық субъектілерінің талап-мүддесі емес, заңның өзгеруі, жаңа
реттеу механизмін кіргізу, мемлекет-билік тарапынан бастамашылдық жасалынып, қоғамға
міндеттелінеді және мәжбүрленіп, орындатылады. Бұл мемлекеттік биліктің функциясы.
Осы жылдың басында Президенттің заң бастамашылығымен Конституцияға
өзгерістер енгізу туралы заң жобасы Парламентте мақұлданып, Елбасы қол қойып, күшіне
енгені бәріңізге аян.
Бұл реформада билік тармақтарының өкілеттіктерін бөлу, нақтылау мәселесі
қарастырылып, Конституцияның прокуратура құзыретін бекіткен 83-бабы өзгертілді. Осыған
тоқталып өтейін.
Конституцияның 1995 жылғы редакциясында 83-баптың 1-тармағында былай
делінген: «Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен
тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды
жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар
қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар
мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет
мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте
қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады».
Ал, Конституцияның бұл нормасы биылғы қабылданған редакцияда былай
өзгертілді: «Прокуратура мемлекет атынан Қазақстан Республикасының аумағында
заңдылықтың сақталуына заңда белгіленген шекте және нысандарда жоғары қадағалауды
жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесiн бiлдiредi және мемлекет атынан қылмыстық
қудалауды жүзеге асырады».
Конституциялық реформаның негізгі талабы – заң аясында қадағалаудың нақты
формаларын белгілеп, құзырет шегін анықтау. Кеңес кезінен қалыптасқан қағидат –
прокуратура бәрін жаппай тексереді, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою
жөнінде шаралар қолданады.
Тек бір қоңырау болса немесе арыз жеткілікті, бизнес субъектісін, билік органдарын,
басқа шаруашылық нысандарын айлап-жылдап қопара тексеру. Бұл тәжірибе кейін
сыбайлас жемқорлық пен жең астынан байланысу, телефондық құқық сияқты келеңсіз
салдарларға әкеліп соққанын бәріңіз білесіз.
Тексерудің шегі, тексерілетін субъектілердің құқықтары түсініксіз болды.
Тараптардың статустары анықталмады. Бұл прокурордың монополиесі мен императивінің
үстемдігіне әкеліп соқты. Құқық қорғау органдарына тұрғындар тарапынан жағымсыз пікір
қалыптасты.
Ал, қазіргі қабылданған прокуратура құзыретін реттейтін арнайы заңда ол
заңдылықты сақтауды арнайы заңда көрсетілген шекте, формада жүзеге асырады.
Жаңа заңда прокуратураның міндетті, уәкілеттіктері, жауапкершіліктері нақты
белгіленген. Тексерілетін субъектілердің құқықтары мен міндеттері дәл көрсетілген.
Мемлекеттік органдар мен шаруашылық субъектілеріне прокурорлар тексерістер тағайындау
үшін негіздемелер қысқартылған. Заң прокуратураға тексеру формасын былай міндеттейді:
- органның немесе лауазымды тұлғаның меншік нысанына қарамастан өзге де
ұйымдар қызметін, олардың қабылдайтын актілері мен шешімдерін;
- заңды күшіне енген сот актілерін;
- атқарушылық іс жүргізудің, әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс жүргізудің
дұрыстығы;
