Далалық зерттеу күнделікті өмірдегі реалды айнымалылар арасындағы байланыстарды анықтау үшін
жүргізіледі. Мысалы, баланың топтағы статусы мен оның ойындағы құрдастарымен контактілерінің санының
немесе оның ойын бөлмедегі алатын территорияның арасындағы байланысты анықтау.
Психологияда экспериментальды зерттеу бірнеше туралы оның бір бөлігі міндетті, ал бір бөлігі кейбір
жағдайда болмауы мүмкін.
Психологиялық экспериментальдық зерттеудің негізгі кезеңдері:
1.
кез- келген зерттеу оның тақырыптарын анықтаудан басталады. Тақырып зерттеудің ауқымын,
проблема шеңберін, пəнді, обьектті, əдістерді таңдауды шектейді. Бірақ 1-ші кезең болып проблеманы алғашқы
құру табылады.
Эмпирикалық зерттеу 2 негізгі жағдайда жүргізіледі:
-
құбылыстың болуы туралы гипотезаны тексеру.
-
Құбылыстың байланыстарының болуы туралы гипотезаны тексеру.
2. проблеманы құрудан кейін ғылыми əдебиетпен жұмыс кезінде басталады.
Қазіргі таңда зерттеуші үшін компьютерлік мəліметтер базасы, интернет немесе релком жəне т.б.,
кітапханалар, арналған журналдар т.б. мүмкіндіктер бар.
Жұмыс психологиялық сөздерді базалық ұғымдарды анықтаудан басталады. Келесі қадам бұл кітапхананың
жүйелік каталогтар көмегімен библиография құрастыру. Зерттеу тақырып публикациясымен алдын-ала танысу
реферативті журналдар көмегімен жүзеге асады.
Əдебиетпен жұмыстану нəтижесі бұл проблеманы нақтылай түсу, жаңа гипотезалау жəне зерттеу
экспериментальды жоспарлау идеяларының пайда болуы. Егер проблема шешілмеген немесе теріс шешілсе
жаңалық ашуға мүмкін емес болатындай көп зерттеген болса, онда психолог зерттеуден бас тартуы мүмкін.
3. Келесі кезеңде гипотезаны нақтылау жəне айнымалықтарды анықтау жұмыстары жүргізіледі. Проблеманы қою
оған жауап берудің нұсқаоларын көрсетеді.
Экспериментальды гипотеза, теоритикалық гипотезаға қарағанда импликативті пікір ретінде құрылуы тиіс:
«егер ... онда...».
Психолог психикалық реалдықты емес зерттелушінің психиканы əсер ететін ситуацияның сыртқы
параметрлерін басқарады. Тəуелсіз айнымалыны тіркей отырып, ол «модератор-айнымалы» жəне əрекет
параметрлері арасында функциональды байланыс бар екендігі анықталды. Тəуелсіз, тəуелді жəне «модератор-
айнымалы» мен қатар сыртқы айнымылылар да анықталыу тиіс.
4. зерттеуші оған мынадай мүмкіндіктер берілген экспериментальды құралды таңдауы керек:
а) тəуелсіз айнымалыны басқаруға
б) тəуелді айнымалыны тіркеуге. Бұнда психологиялық эксперименттің нақты əдісі айтылып отыр. Сонымен
қатар эксперименттің өту жағдайлары сыртқы айнымалының тəуелді айнымалыға əсер ету деңгеін сақтап отыруы
қажет.
5. экспериментальды зерттеуді жоспарлау процедурасының орталық кезеңі болып табылады. Алдымен сыртқы
айнымалықтар туралы айнымалыларды жоспарлау сыртқы жəне ішкі валидтілігін қамтамасыз ету үшін керек.
Келесі қадам экспериментальды жоспарлауды таңдау. Алдын ала жоспарлау қандай болады. Бұл сұрақтың
жауабы гипотезаға, айнымалылар санына зерттеу жүргізу ситуацияларына байланысты. Уақыт пен ресурстар
шектелген болса қарапайым экспериментальды жоспарлар таңдалады. 1-ші тəуелсіз айнымалықтарды басқаруды
талап ететін қиын гипотезаларды тексеру үшін оларға сəйкес тереңдетілген жоспарлар қолданылады.
Зерттеуші экспериментті бір зерттелушінің өатысуымен жүргізе алады. Бұл жағдайда ол жалғыз зерттелуші
үшін жоспардың 1-ін қолданады. Егер зерттеуші топпен жұмыс атқарса, онда ол экспериментальды жəне
бақыланушы топтарда қолданылатын жоспарлар қатарын таңдай алады. Қарапайым жоспар болып 2 топқа
арналған жоспарлар табылады.
Бірнеше топтарға қолданылатын жоспарлар. Психологияда жиі қолданылатын өзге нұсқа- бұл факторлы
жоспар. Егер 2 немесе одан да көп тəуелсіз айнымалының тəуелдіге əсерін анықтау талап етілгенде қолданылады.
Қарапайым факторлы жоспардың 2х2 түрі немесе 2х2х2 2 жəне 3 тəуелсіз айнымалыға сəйкес 2 дəрежелі
градацияда қолдануды болжайды.
Экспериментальды жоспардың одан да күрделі түрлері бар. Зерттеудегі процессуальды жоспарлар
классификациясының 2 айнымалыға байланысын Д.Кэмпбеил жасады. Оның негізгісі: жай жоспар 2 топты алдын
ала тестілеу үшін (тест-əсер ету-ретест). 2 рандолизировты топқа алдын ала тестілеу үшін қолданылатын жоспар
(рандолизация-əсер ету-тест) 4 топ үшін осы 2 жоспарды біріктіретін Соломон жоспары. Бұлар эксперименттегі
шын жоспарлар деп аталады. Егер эксперименттегі шын жоспарларды жүзеге асыру мүмкін болмаса немесе
қажет болмаса, зерттеуші квазиэкспериментальды жоспарлардың біреуін қолданады.
6.Зерттелушіні топтарға іріктеу жəне бөлу эксперименталды жоспарға сай жүргізіледі. Осы психологиялық
зерттеудің объектісі болатын потенциалды зерттелушілер жиынтығы популяция немесе жалпы жиынтық болып
табылады.Көптеген адамдар немесе жануарлар , зерттеуге қатысатындар таңдау деп аталады. Эксперименталды
таңдаудың құрамын модельдеу жалпы жиынтығын көрсету қажет, экспериментте алынатын қорытындысы тек
таңдаудың өкілдеріне ғана емес, сонымен қатар барлық популяция мүшелеріне де таратылады.
Популяцияны таңдау зеттеу мақсатына байланысты. Барлық потенциалды зерттеушілер жынысымен, жасымен,
əлеуметтік жағдайымен, білім деңгейімен , денсаулық жағдайымен сипатталады. Сонымен қатар олар əртүрлі
индивидуальды психологиялық ерекшеліктерді меңгереді, мысалы интеллект деңгейінің əртүрлілігі, нейротизм ,
агрессивтілік. Таңдау жалпы жиынтық болу үшін потенциалды зерттеушілер зерттеудің шынайы қатысушылары
Достарыңызбен бөлісу: |
