118
O Y
1
Y
1-сурет. Лаффер қисығы.
Салық стафкасының қолайлы мӛлшерін R
1
белгілесек, ал салықты одан әрі кӛбейту еңбек
пен кәсіпкерлік ынтасын тӛмендетеді, 100 %-дық салық салу мемлекеттік табысты нӛлге теңейді,
ӛйткені, ешкім де тегін жұмыс істегісі келмейді. Басқаша айтқанда, салықты азайту қор жинауды,
инвестицияны, жұмыспен қамтуды арттырып жиынтық табыстың кӛлемін ұлғайтады.
Нарық қатынастары қанат жайған кезде кәсіпкерлер мен үкіметтің, басқа да қоғамдық
ұйымдардың,жеке адамдардың ӛзара экономикалық қатынастары қатаң түрде салық пен тӛлем
арқылы реттеліп отырылуы қажет. Ол меншіктің кӛп түрлілігімен де тығыз байланысты. Үкімет
қаржысын толықтырудың басты жолы-салық жүйесі. Айталық, 1989 ж. бұрынғы КСРО-ның
табысы құрамындағы тікелей және жанама салықтың үлесі 70 %астам болса, Францияда ол 45,6
%, Норвегияда-47,8 %, ал Швецияда-50,6 %.
12 – тақырып. Әлемдік шаруашылық жҥйесі.
1.
Лоренц қисығы
2.Сыртқы
сауда саясаты
3.Әлеуметтік қорғау және әлеуметтік кепілдік
Табыстар дегеніміз - жеке тұтынуға байланысты қызметтер және игіліктерге ие болуға
арналған, белгілі уақыт арасында алатын қаржы құралдарының ақшасы.
Жыл сайын материалдың ӛндірісте жиынтық қоғамдық ӛніммен ұлттық табыс болып
отырады. Солардың арқасында қоғам ӛмір сүреді, дамиды. Алдымен макроэкономика
деңгейінде ӛндіріс факторлары арасында бӛлініп, табыстың ослай бӛлінуі табысты
функционалды үйлестіру болып аталады. Мұндай факторларға еңбек, капитал, жерді
жатқызамыз. Микроэкономика деңгейінде, яғни кәсіпорын (фирма) мен әртүрлі
шаруашылық ассоциясында табыстың негізгі түрлері құралады:
1. жалақы;
2. меншіктен түсітен табыстар (рента, % дивиденд);
3. әлеуметтік тӛлемдер (зейнетақысы, пособия).
Табыстардың негізгі түсу кӛздері мыналар:
а) жұмыскерлердің еңбек табысы – (жалақы, сыйақы және т.б.);
ә) кәсіпкерлік табыстар (пайда);
б) меншік табыстары (салымнан алынатын проценттер, рента және т.б.);
в) еңбек салымына байланыссыз түсетін әлеуметтік табыстар (мемлекеттен түсетін
трансферттік тӛлемдер – жұмыссыздарға жәрдем ақы, әлеуметтік қамсыздандыру тӛлемі
және т.б.)
Яғни, қоғамның бастауыш ұясы жанұя болады, ол кӛрсеткіш жанұя табысының
жиынтығымен есептелінеді. Әртүрлі жанұялар үшін, әртүрлі табыстардың мәнділігі әр
түрлі.
Сондықтан, халықтың ӛмір сүру деңгейінің, сенімді суреттемесін алуға болады.
Бұл мақсат үшін Лоренц қисығы деп аталатын қисық пайдаланады.
Лоренц қисығы
119
У
100%
100%
Жанұя
проценті
Егер халықтың 10%-нің 10% табысы бар деп, ал 20%-те 20% табыс, 30%-те 30% табыс
және тағы басқа деп болжамдасақ,
онда бұл грайфик
Табысты бӛлудегі теңсіздік дәрежесінің басқа кӛрсеткіші Джини Италия экономисі
1884-1965 каэфициенті болады. Бұл индекс 0 “жалпы теңдіктен” 1 “Жалпы теңсіздікке”
дейін ӛзгереді. Индекс 1-ге жақындаған сайын, табысты бӛлудегі теңсіздік кӛп болады.
Адамдар дамуының индексі ӛзіне кӛрсеткіштер жүйесін қосатын жалпылама ӛлшем:
ӛмірдің ұзақтығы, білім деңгейі, адам басына келетін ЖҰӚ. Нарық иедалды болмайды
және бұнда мемлекеттің әлеуметтік саясаты керек. Мемлекеттің әлеуметтік саясатына
жұмыссыздық мәселесі ерекше орын алады. Мемлекеттің жұмыспен қамту саясатына
мына бағыттар біріктіреді:
Мемлекеттік секторға жұмыс орнын кӛбейту және жұмысқа ынталандыру;
Адамдарды
дайындауға, қайта дайындауға және жұмысқа орналастыруға кӛмектесу;
Жұмыссыздарға әлеуметтік кӛмек беру.
Әлеуметтік қорғау және әлеуметтік кепілдік. Еліміздің әкімшілдік - әміршілдіктен
нарықтық экономикаға кӛшу адамның әлеуметтік тәуекелінің артуына алып барады.
Нәтижесінде адамдар ӛмір деңгейімен жіктеледі: шамалы топтың баюы мен кейбір
топтардың кедейленуі алдымен аз қамтамасыз етілген (зейнеткер, мүгедектер жән
балалар) топтарды жатқызамыз.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғау жүйесінің басты элементі ретінде олардың ақшалай
табысын индексациялауды жатқызады. Оның мәнісі: инфляция келтірілген зиянның
орнын толтыруға қызмет етеді. Тұрғындардың табыссын индексациялау ӛзінің
экономикалық мазмұны бойынша – тұрғындардың ақшалай табыс мӛлшерін түзететін
механизм. Инфляцияның әсерінен болған тұтыну тауарлары мен қызмет кӛрсетудің
қымбаттауын сол механизм арқылы мекен-саяқ немесе түгел орнын толтырады. Нарықтық
экономика жағдайында тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың бірден-бір механизмі ретінде
индексация ӛркениетті әлемде кеңінен қолданылады. Ол тұрғындардың ақшалай табысы
мен сатып алу қабілеттілігін сүйемелдеуге бағытталған. Индексациялауағ тұрғындардың
бюджеттен аалтын ақшалай табысы да жатады (жәрдем ақы, зейнет ақы, степендия,
жалақы және т.б. жатады).
ҚР әлеуметтік саясат келесі екі бағыттар бойынша жүргізіледі:
1. еңбек және кәсіпкерлік үшін қолайлы мүмкіндіктерді
қамтамасыз ету;
2. қоғамның барлық мүшелері үшін белгілі стандарттағы игілікті тұрмысты қамтамасыз
ету.
Әлемдік (дүниежүзілік) шаруашылық – бұл халықаралық еңбек бӛлінісі негізінде
халықаралық қатынастар мен дара байланысқан ұлттық шаруашылықтардың қарама-
қайшы тұтастығы.
Табыс
