102
Картографиялық торды құру реті Меркатордың проекциясына
ұқсас болғанымен біраз толықтырулар енгізілген. Мысалы, салы-
стырмалы түрде ірі аумақты қамтыған ұсақ масштабты конусты,
азимутты, көп конусты жəне тағы басқа проекцияларда жер беті
элипсоидының бетіне қатысты алғанда тең ауданды «қосалқы
шар» қолданылады. Жер элипсоидының бетіне қатысты алғанда
тең ауданды бұл қосалқы шар алдын-ала есептеулер жүргізу жəне
проекцияны құру қызметін атқарады.
Жер элипсоидының бетіне қатысты алғанда тең ауданды
шардың радиусы төмендегі формуламен есептелінеді.
R=
2
(1-
)
е
а
b
= 6371117,7м
Мұндағы а=6378245,0; b=6356863,0; е
2
=0,006693-бірінші
эксцентристет.
Радиусы есептелінген масштабы ірілендірілген шеңбердің
сыз басынан дəлдік үшін шардың жазықтықтағы кескіні алынады.
1. Масштабы төрт есе ұлғайтылған (1:25 000 000) қосалқы
сызбада төмендегі формуламен есептелінген радиусты шеңбер
жүргізеді.
R=
25000000
637111700
= 25,74см
2. Шеңбердің ішіне тік жəне көлденең түзу сызық жүргізеді.
3 Орталық меридианның сол жəне оң жағына меридиандар
аралығын белгілейді.
4. Шеңберді төрттен бір бөлікке бөлу нүктелерінде радиустар-
ды жүргізеді.
5. Əрбір радиусқа тік диаметріне дейін жалғаса жанасатын
шеңберлер жүргізеді.
6. Графиктік құру арқылы қосалқы сызбадағы барлық па-
раллельдер үшін радиустары анықталғанын пайдаланып, толық
аяқталған картографиялық торды құруға кіріседі.
7. Берілген масштабта барлық параллельдер мен меридиан-
дар үшін 10º бөлінген аралықтары есептелініп, қосалқы сызба-
дан парал
лельдердің радиустары өлшенеді де, есептеу кестесі
құрылады.
103
8. Тік диаметрін экватордан полюске дейін меридиандар мен
парал лельдердің қиылысы болып табылатын тоғыз бөлікке бөле ді.
Меридиандардың бойымен əрбір параллельге сəйкес келетін
радиусты белгілеп, оларды жүргізетін орталықтарды анықтайды.
Əр параллельдерді өз орталығынан есептеп шығарады [2.8-кесте].
9. Экваторды қоса есептегенде 10º параллельдердің аралық-
тарын белгілейді. Параллельдер мен меридиандардың қилысын
орталығымен байланыстыратын түзу сызықтар жүргізіледі.
10. Экватордан полюске дейінгі көршілес екі параллель
аралық тары мен меридиандардың бөліктерін қосады. Бұл жағдай-
да меридиандар сынық сызықтармен кескінделеді [2.34-сурет].
2.8 кесте.
Меридиандар мен параллельдер аралықтарының градустарын есептеу
кестесі
өлшемдері
Ендіктер
0º
10º
20º
30º
40º
50º
60º 70º 80º
90º
параллель
бойындағы 10º
аралықтар, мм
2,23 2,19 2,09 1,83 1,71 1,43 1,12 0,76 0,60 0,00
меридиандар
бойындағы 10º
аралықтар, мм
2,22 2,22 2,22 2,22 2,22 2,22 2,22 2,22 2,22 2,22
Параллельдердің
радиустары, мм
-
72,05 34,85 21,95 15,12 10,64 7,33 4,62 2,24 0,00
11. Меридиандардың сынық сызықтарының ізімен лекалы
арқылы бір нүктеде түйілісетін түзу сызықтар жүргізіледі.
12. Картаның бұрыштамаларын сызып параллельдер мен
меридиандарың градустарын белгілейді.
Еңбекті көп қажетететін көп конусты проекцияны құруға
пайдаланылатын математикалық əдісті қолданғанда тоғысу
нүктелерінің координаттарына төменде көрсетілген формула
қолданылады:
ρ=Rctg φ
1
М
; δ=λsinφ; x= ρ cos δ; у= ρ sin δ
104
40º параллель бойынша бастапқы деректер
ρ
40
=
50000000
637111700
. 1,1918=15,19см; δ=10º·0,6428=6º26'
50º параллель бойынша бастапқы деректер
ρ
40
=
50000000
637111700
. 0,8391=10,69см; δ=10º·0,7660=7º40'
50º параллель бойынша бастапқы деректер
ρ
40
=
50000000
637111700
. 0,5774=7,36см; δ=10º·0,8660=8º40'
70º параллель бойынша бастапқы деректер
ρ
40
=
50000000
637111700
. 0,3640=4,64см; δ=10º·0,9397=9º24'
80º параллель бойынша бастапқы деректер
ρ
40
=
50000000
637111700
. 0,1763см; δ=10º·0,9848=9º51'
Картографиялық торды құрудың жоғарыда қарастырылған
графиктік жəне математикалық екі əдістерінен төмендегі
қорытындыларды шығаруға болады: математикалық əдіс түрі
өзгерген күрделі қисық картографиялық торларды құрғанда
қолданылады. Координаттары бойынша тоғысу нүктелерін жыл-
дам түсіріледі, жақсы бақыланады жəне құралдар мен қағаздың
өлшемдерін ұлғайтуды қажет етпейді; графиктік əдіс мектеп
карталарының торлары қалыпты жəне көлденең қарапайым про-
екцияларлы құру үшін қолданылады.
Сансонның жалған цилиндрлі тең ауданды проекциясы.
Сансонның проекциясында өзара перпендикуляр түзу сызықты
жəне кеңістікте бас масштабта теңдей бөлінген. Параллельдер
экваторға бағыттас түзу сызықты, сол сияқты меридиандарда
теңдей бөлінген ұзындықтың бас масштабы сақталған. Барлық
меридиандар қисық (орталық меридианнан басқасы) жəне
олардың бойында ұзындық масштабы бас масштабтан үлкен
болады. Бұрыштардың күшті бұрмалануына пішінінен айқын
байқалғанына қарамастан, картографиялық тор тең ауданды
қасиетке ие болады. Сансон проекциясының картографиялық
торын жеңіл құруға болады. Ол үшін глобустан экватордың,
Достарыңызбен бөлісу: | 
