№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
20 
İskender‟den  çok  öncelerinden  beri  yaşayageldiğini  göstermektedir  [2,  11-12  s.].Ahıska; 
Toprak-Kale  anlamına  anılan  bu  şehirler  ve  kaleler,  yılmaz  savaşçılar  olan  bir  halk  yani 
(yani,  Bun-Türki  ve  Kıpçaklar)  tarafından  müdafa  edildi  [1,  21  s.].  Bu  topraklara  daha 
sonra  birbiri  ardınca  Hunlar,  Hazarlar  ve  Kıpçaklar  gelmiştir.  Bu  bilgiler  Rus  ve  Gürcü 
kaynaklarınca  da  doğrulanmaktadır  [1,  7  s.].  1944  yılında  Ahıskalı  Türklerin  Ahıska 
bölgesinden sürgün edilerek yerlerine Gürcüler ve Ermeniler yerleştirilerek bölgenin Türk 
varlığı  yok  edilse  de  o  dönemin  verilerine  dayanarak  da  Ahıskalı  Türklerin  tarihten  beri 
buralarda  var  olduğunu  söyleyebiliriz.  Bölge  sırasıyla  XI.  yüzyılda  Büyük  Selçuklu 
Devleti‟nin;  XIII.  yüzyılda  Cengiz  Han  ve  İlhanlılar‟ın;  XIV.  yüzyılda  Çobanlılar‟ın 
Celayirliler‟in,  Karakoyunlular‟ın  ve  yüzyılın  sonunda  da  Timur‟un;  XV.  yüzyılda  ise 
Karakoyunlular‟ın  hakimiyetleri  altına  girmiştir.  Bölgede  Osmanlı  Hakimiyeti  ise  XVI. 
yüzyılda kesinleşmiştir [3, 1 s.]. 
Yerlerinin çok balkanlık ve ormanlık derelerle oluşundan, bilhassa Bizans‟tan aldığı 
yardımlar  yüzünden,  Selçukluları  da  çok  uğraştıracak  olan  IV.  Bagrat/Bakratis,  Kür 
boylarında  sınırlarını  genişletmeye  ve  kaleleri  tahkime  çok  gayret  etti.  Bu  arada,  genç 
Kıral, 1039 da Tiflis‟i kuşatmaya başlamış ve buradaki imanlı Müslümanlar, iki yıl sarılı 
kaldıkları sırada sonunda, açlıktan ölmüş hayvanları ve eşek etini bile yiyerek dayandılar. 
Bu  sırada  çok  güçlü  olup,  genç  Kıral‟a  tabi  olmak  istemeyen  Ahıska-Tokanı  bölgesi 
Eristaun ve Çak-Kalesi hakimi Beşkem ile, Tıryalet Eristaular-Eristaun Orbelyanlı Libarit, 
yardım etmediklerinden, Tiflis alınamadı. Yine bu arada IV. Bagrat, Balakat (Çıldır) gölü 
kuzeydoğu ucundaki Akal-Kalak (Ak-Şehir) büyük ve açık şehir olduğundan, 1040 yılında 
burayı  (göl  kıyısında  şimdi  „„Senger‟‟  denilen  tepe  ile  eteğinde)  sağlam  bir  sur  ile 
çevirmeye  ve  tahkime  başladı  [2,  59  s.].Bölgede  bir  dönem  açlık  baş  gösterse  bile  yöre 
halkı hayatta kalabilmek için her türlü mücadeleyi verip vatanlarını koruyup elde tutmaya 
çalışmışlardır. 
Kuvvetle  muhtemel,  Kıpçakların  Avrupa‟ya  geçişleri  sırasında  Kafkaslar‟da  ve 
Gürcistan‟da  yerleşen  Ahıska  Türkleri,  XII.  asrın  ikinci  yarısından  itibaren  belirgin  bir 
şekilde Oğuz boylarının etkisi altında kalmıştır [2, XV s.]. 
1500/1516 yılları arasında Artvin, Ardahan, Ahıska Beyi olan Kıpçak Atabeki Mirza 
Çabuk,  1508'de  Trabzon  Sancak  Beyi  Şehzade  Yavuz  Selim'e  kendi  askeriyle  öncülük 
etmiş;  Batı  Gürcistan'ın  Osmanlı'ya  itaatini  sağlamıştır.  1514'te  Çaldıran  Seferi‟nde  de 
Osmanlı ordusuna gidiş dönüşte, sürülerle etlik koyun, yüzlerce yük yağ, bal ve un vererek 
yardımcı  olmuştur  [1,  10  s.].  Osmanlı‟nın  yaptığı  seferlerde  imkanları  el  verdiğince 
Osmanlı Devleti‟ne lojistik destek sağlamaya çalıştığını görmekteyiz. 
Rusya ile Türkiye arasındaki resmi münasebetlerin ilk tarihi, daha doğrusu Moskova 
Knezliği ile Osmanlı İmparatorluğu münasbetleri, 1492 yılıyla başlatılmıştır [4, 556 s.]. 
Altınordu  Hanlığının  parçalanmasını  mütaakip  teşekkül  eden  Moskova  Knezliği, 
daha  sonra  bölgedeki  Türk  teşekkülleri  arasındaki  siyasi  çekişmelerden  ve  Osmanlı 
Devleti‟nin  takip  ettiği  denge  politikasından  yararlanarak  varlığını  sürdürme  ve  sürekli 
gelişme imkanı buldu. Nihayet 1547‟de IV. İvan knezlikten çarlğa terfi etti. İlk Rus Çarı 
olarak  taç  giydi.  Çar  İvan,  Moskova‟daki  Rus  ileri  gelenlerini  çağırarak  1550  yılında  bir 
toplantı tanzim etti. Bu toplantıda, evvelki uygulamalar da gözönünde bulundurularak bir 
mecelle tanzim edildi. Ve buna „„Çar Kanunnamesi‟‟ dendi. Ayrıca yeni bir ordu teşkilatı 
oluşturularak,  burada  görev  alan  askeri  birlikler  ateşli  silahlarla  donatıldı.  Hazırlıkları 
tamamlayan Rus kuvvetleri 1551 yılından itibaren güneye doğru harekete geçti [5, 613-614 
s.]. Rusya Türkiye askeri çatışmalarının sebebine ve gelişmelerine bir göz atacak olursak; 
1556‟da  Rusya‟nın  Astrahanı  topraklarına  dahil  etmesi  ve  buna  mukabil  Osmanlı  askeri 
güçlerinin  1569  yılında  buraya  sefer  düzenlemeleriyle  başlayabiliriz  [4,  556  s.].  Ancak 
kuzeyde  Rusların  gün  geçtikçe  güçlenmesi  ve  tarihi  emelleri  olan  sıcak  denizlere  inme 
politikasını harekete geçirmesi sonucunda Boğazlara  göz koyması  durumu daha da kritik 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
21 
bir  hale  sokmuştur  [6].  Sonunda  Rusların  1699'da  Karlofça  Antlaşması  ile  Azak'ı  ele 
geçirmesi ve burada bir filo yapmaya başlaması Karadeniz'deki güç dengesini değiştirmeye 
başladı.  Daha  sonraları  1711'de  Purut  Antlaşması  ile  Azak  yeniden  Osmanlı  Devleti'ne 
geçince, geçici de olsa Karadeniz'de eski güç yeniden kuruldu. Bu durum 1774 yılına kadar 
devam etti. Çünkü Ruslar bu antlaşma ile Karadeniz'de kendi gemileri ile ticaret  yapmak 
ve ticaret gemilerini Boğazlardan geçirmek hakkını elde etti. Bundan sonra Karadeniz'i bir 
Rus  gölü  haline  getirmek  ve  Boğazlara  sahip  olmak,  Rus  dış  siyasetinin  amaçlarından 
birini  oluşturdu.  Nihayet  1784'de  Kırım'ı  topraklarına  resmen  katmasıyla  Ruslar 
Karadenize  kesin  olarak  yerleşmişlerdir.  Ayrıca  ilk  defa  Boğazlar  Sorununa  Rusların 
dışında İngilizlerin de katılması ve böylece Boğazlar Sorunu, uluslararası bir sorun halini 
almıştır.  18'nci  yüzyılda  Avrupa'daki  durum  çok  değişmiş  her  bakımdan  bir  rekabet  ve 
üstünlük  kurma  yarışı  başlamıştı.  Bu  yarışı  bir  amaca  ulaştırabilmek  için  Boğazları  ele 
geçirmeyi,  hiç  olmazsa  kontrol  sağlamayı  esas  almışlardır.  Bu  durumda  hep  Boğazların 
veya  Osmanlı  Devleti'nin  hedef  olmasına  yol  açmıştı  [6].  Boğazların  Rusya  ve  başka  da 
dünya  devletleri  tarafından  öneminin  anlaşılması  üzerine  tarihin  çeşitli  dönemlerinde 
ticaret  ve  askeri  konularda  üstünlük  kurmak  için  mücadeleler  verilmiştir.  İngiltere 
üstünlüğünü denizlerde  güçlü  olmayla kanıtlamak istese de Rusya ise boğazlara ve sıcak 
denizlere  indiğinde  güçlü  devlet  olacağı  kanısında  olduğunu  söyleyebiliriz.  Fakat 
Karadeniz‟de  ve  Boğazlarda  stratejik  öneme  sahip  yerleri  bazı  dönemlerde  elde  etse  de 
sıcak denizlere inmeyi ve boğazlara sahip olmayı başaramamıştır. Bu amaçlarına ulaşmak 
için ilerleyen yıllarda Ahıska bölgesi üzerinden deneyecektir. 
Önemli  bir  stratejik  mevkide  bulunan  Ahıska'da  Evliya  Çelebi'ye  göre  XVII. 
yüzyılda taş bir kale, kale içinde bin yüz kadar toprak ev, pek çok cami, hamam, medrese 
ve  han  bulunmaktaydı.  Mimari  eserler  arasında  Ahmediye  Camii.  Medrese  ve  Sebili  bir 
külliye teşkil etmektedir [7, 527 s.]. Evliya Çelebi‟nin bahsettiği tarihi kale, han, hamam ve 
medrese bölgedeki Türk varlığının bir sembolü olarak ilgili devletler tarafından işbirliği ile 
yeniden canlandırılabilir. 
II.  Katerina  ve  hükümetinin,  Rusya‟nın  Karadeniz‟deki  konumunu  güçlendirme 
çabası,  askeri  ve  diplomatik  girişimlerle  sınırlı  değildi.  Boğazlar  ve  Akdeniz  üzerinden 
Batı  Avrupa  ile  Rusya‟nın  ticaretinin  gelişmesi,  Küçük  Kaynarca  Antlaşması‟ndan 
beklenen temel kazanımlardan biriydi. Rus hükümeti ticareti geliştirmeye ve desteklemeye 
hazırdı.  1775  ve  1782  yılında  tercihli  gümrük  tarifeleri  getirilerek,  bu  gerçekleştirilmeye 
çalışılmıştı.  1775  yılı  da  Don  bölgesindeki  Zaporojye  Kazaklarının  özerkliğinin 
kaldırılmasıyla, Güney Rusya ile dünya arasındaki ticaretin gelişmesinin önü açılmış gibi 
gözüküyordu.  II.  Katerina,  Küçük  Kaynarca  Antlaşması‟yla  kazandığı,  Osmanlı 
İmparatorluğu‟nda başkonsolosluklar kurma hakkını da bol bol kullanacaktı [8, 27 s.]. 
Kafkasya‟da  XVIII.  yüzyıldan  sonra  Osmanlı-Rus  nüfuz  çatışması  Osmanlılar 
aleyhine  gelişmeler  kaydetmiştir.  Çar  Deli  Petro‟dan  sonra  Ruslar‟ın  milli  dış  politikası 
haline  gelen  „„Sıcak  Denizlere  İnmek‟‟  hayalini  gerçekleştirmek  için  Ruslar;  bir  taraftan 
Balkanlar üzerinden, diğer taraftan da Kafkasya üzerinden fasılalarla saldırılara başladı [3, 
1 s.]. 
Yalnız  kalmış  ve  güçsüz  Osmanlı  hükümeti  de,  kaçınılmaz  olanı  kabul  etmek 
zorunda  kalacaktı.  22  Aralık  1783‟te  İstanbul‟daki  Avusturya  elçisi,  Osmanlı-Rus  savaşı 
çıkarsa Avusturya‟nın Rusya‟yı aktif olarak destekleyeceğini ortaya koyan bir deklarasyon 
sunacaktı.  Bu  örtülü  tehdit  başarılı  olacaktı.  İki  büyük  komşu  ülke  ile  savaş,  Osmanlı 
İmparatorluğu‟nun  mahvolması  anlamına  gelebilirdi.  8  Ocak‟ta  nihayet  Babıali  nihayet, 
Kırım‟ın,  Kuban  ve  Taman  yarımadasının  Rus  İmparatorluğu‟na  ilhakını  resmen 
tanıyacaktı.  Adeta  eşzamanlı  olarak  II.  Katerina,  Osmanlılar  için  çok  önemli  bir  başka 
yerde, Kafkaslardaki etki alanını da büyük ölçüde genişletiyordu. Gürcistan‟daki en önemli 
küçük  krallıklardan  biri  olan  Kartlo-Kakthetia‟nın  kralı  Iraklı  ile  1783  Ağustos‟unda