№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
24 
koruma  altına  alındığını  söyleyebiliriz.  Karadeniz  ve  Balkanlar  üzerinden  de  Rusya 
boğazlara  hakim  olmayı  ve  sonrasında  sıcak  denizlere  inmeyi  başaramamıştır.  Bundan 
sonraki aşamada bu amaçlarını gerçekleştirmek için Kafkasya ve Ahıska bölgesi üzerinden 
faaliyetlerini yürütmeye çalışacaktır. 
1918'de  Trabzon  Antlaşmasıyla  bu  iki  sancağı  resmen  Türkiye'ye  bıraktı.  Fakat  13 
Nisan  1919'da  İngilizler'in  Kars'ı  işgali  ve  Milli  Şura‟nın  dağıtılması  üzerine  Ahıska 
Gürcistan  tarafından  işgal  edildi  ve  16  Mart  1921  Moskova  Antlaşması'yla  Gürcistan 
Sovyet  Sosyalist  Cumhuriyeti'nin  Tiflis  vilayetine  bağlandı.  Bugün  aynı  adı  taşıyan 
bölgenin idari merkezidir. Batum, Ahılkelek ve Borcami'ye kara ve demiryoluyla bağlıdır. 
1940  yılında  bulunan  linyit  madenIeri  Ahıska'nın  önemini  giderek  arttırmış  ve  burada 
enerjiye  dayalı  endüstri  tesisleri  kurulmuştur  [7].  Ahıska  bölgesinin  stratejik  öneminin 
olmasının  yanında  zamanla  bazı  zenginliklerinin  de  fark  edilmesiyle  birlikte  dünyadaki 
bölgesel  değerinin  daha  fazla  artmasına  sebep  olmuştur.  Böyle  bir  özelliğe  sahip  bir 
bölgenin  Türk  ve  Müslüman  halkın  elinde  bulunması  da  1944  yılında  Rusya  tarafından 
Ahıskalı  Türklerin  sürgün  edilmesine  sebep  olacağını  söylemek  mümkündür.  Bunun 
öncesinde de Ahıskalı Türklerin  milliyetleri ve başka konularda değişiklikler söz konusu 
olmuştur. 
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmi kayıtlarında sadece Ahıskalılar “Türk” 
olarak adlandırılmışlardır. Dolayısıyla 1926 yılında yapılan ilk nüfus sayımında Ahıskalılar 
“Türk”  nüfusu  olarak  belirtilmiştir.  1929  yılında  basılan  “Sovyet  Ansiklopedisi” 
kayıtlarında ise Ahıska nüfusunun %55‟nin Türklerden oluştuğu kaydedilmektedir. Ancak, 
Sovyetler  Birliği‟nin  1935-1936  yıllarından  itibaren  Ahıska  Türklerini,  “Türk”  yerine 
“Azerbaycanlı” olarak adlandırmaya, hatta okullardaki eğitimi Azerî Türkçesiyle yapmaya 
başlaması; yine bir kısım Türklerin Gürcü tabiiyetini kabul edip Gürcü soyadlarını almaları 
gibi  sebeplerden  dolayı,  1944  yılındaki  sürgüne  kadar  Ahıska‟da  ne  kadar  Türk 
bulunduğuyla ilgili sağlıklı belgeler ve istatistiklere ulaşmak mümkün değildir. Ne var ki 
bu  çerçevede  gerçek  sayılarının  1926  sayımında  dahi  137.921‟in  üzerinde  olduğu  açıktır 
[12,  3  s.].  Ahıskalı  Türklere  farklı  isimler  verilerek  onların  ortak  Türklük  bilincinin  yok 
edilme gayretleri tarihten malumdur. Bu bağlamda sadece coğrafya adından dolayı Ahıska 
Türk‟ü  denmesi  ve  sürgün  edildikleri  bölgelerde  kimliklerine  Azeri  yazılmasıyla  da 
Azeriler  veya  Azerbaycanlılar  olarak  adlandırılmaları  ve  bunun  kendilerince  de 
istenmemesine  rağmen  söylenmesi  Türk  Dünyası‟nın  birlik,  beraberlik  ve  dayanışma 
içinde  olmasını  değil  ayrılıkların  pekiştirilmesine  yönelik  bir  durum  söz  konusu  olabilir. 
Bu konuda Osmanlı Türklüğü‟nün veya Anadolu Türklüğü‟nün bir parçası olan bu sürgün 
Türklerin  coğrafya adının bir kavmiyet  değil sadece coğrafya  adı  olduğunu vurgulayarak 
Ahıskalı Türkler veya Ahıska bölgesi Türkleri olarak anılması daha doğru bir şekilde hitap 
edilmeleri sağlanabilir. 
1936  yılında  imzalanan  Montreux  Antlaşması,  1923  yılında  kurulan  Boğazlar 
Komisyonu‟nu kaldırdı. 1939 yılından sonra Türk hükümeti büyük bir beceriyle, Almanya 
ve düşmanları arasında bir denge kurmayı başaracaktı [8, 398 s.]. Sovyetler Birliği ve Nazi 
Almanyası  arasında  devam  eden  II.  Dünya  Savaşı‟nda  Ahıska  bölgesindeki  Ahıskalı 
Türklerin  Türkiye‟ye  yardım  ederek  savaşın  kaderinin  değişmesinden  ve  Türkiye‟nin 
Kafkaslar, Orta Asya (Türkistan) ile balğlantı kurma ihtimaline karşı Sovyetler Birliği bu 
durumdan  endişe  duymuş  olabilir.  Fakat  bu  endişesini  mümkün  olduğunca  dışa 
yansıtmamaya  çalıştığını  o  zamanları  yaşamış  Ahıskalı  Türklerin  yaşlılarının 
anlattıklarından  bilmekteyiz.  Bu  endişesini  de  Ahıskalı  Türkleri  Orta  Asya  (Türkistan) 
bozkırlarına  zorla  ve  insanlık  dışı  yollarla  sürgün  ederek  gidermeye  çalıştığını,  bölge 
halkının Türk olmasından dolayı da bu halka karşı güvensizlik de duymuş olabilir. Kendisi 
için  savaş  esnasında  ve  gelecekte  bölge  insanının  tehlike  oluşturmaması,  savaştaki  asker 
ihtiyacını karşılamak amacıyla Ahıskalı Türklerin bir kısmını savaş için gerekli insanlarını 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X 
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
25 
Nazi Almanyası‟na karşı cepheye göndermiştir. Geride kalanları ise Borcom demiryolunun 
yapımında  kullanarak  sürgüne  hazırlamıştır.  Yukarıda  saydığımız  sebeplerle  Ahıskalı 
Türkleri 14 Kasım 1944 tarihinde SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri Stalin‟in yazılı 
emri ve SSCB İçişleri Bakanı Lavrentiy Beriya‟nın talimatıyla Kazakistan‟a, Kırgızistan‟a 
ve  Özbekistan‟a  geçerli  bir  sebebe  dayandırılmadan  insanlık  dışı  usullerle  herhangi  bir 
bilgi verilmeden 2 saat içinde Sovyet askerleri tarafından evlerinden hiçbir şey alamadan 
zorla sürgün etmiştir. 
Zor  kullanılarak  topraklarından  sürgün  edilen  Ahıska  Türklerinin  sürgünü  bizzat 
yaşamış yaşlılarının anlattıklarına göre onların sürgün edilecekleri konusundaki söylentileri 
o  zamanın  önde  gelenleri  duymuştur.  Ancak  Ahıska  halkı  bu  durumdan  haberdar 
olamamıştır.  Sovyet  hükümeti  sürgün  faaliyetine  sıkı  sıkıya  hazırlanmıştır.  Öyle  ki  her 
köydeki ailelerin aile fertlerinin sayısı önceden tam olarak tespit edilmiştir. Hayvan taşıma 
ve yük vagonlarına bindirilen insanları saydıklarında sizin ailenizde şu kadar insan olması 
gerekirdi, neden eksik var diyecek kadar net ve kesin bilgilere sahiptiler. Böylece Ahıskalı 
Türkleri  kaderine  terk  edilip  kendi  vatanlarından  sökülüp  atıldılar.  Yoldaki  zorluklardan, 
açlıktan, soğuktan ve hastalıktan ölenler  yollara gelişi  güzel  atılmıştır. Öyle ki bazılarına 
mezar  dahi  nasib  olmamıştır.  Böylece  tarihi  çok  eskilere  dayanan  Türk  ve  Müslüman 
bölgesinde  Türkiye  ve  Türk  Dünyası  ile  bağlantı  kurmayı  sağlayacak  Türk  halkı 
kalmamıştır. 
Sürgünü  yaşamış  yaşlıların  anlattıklarına  göre  sürgünden  önce  Ahıska‟da  yaşam 
şartları çok iyiymiş. Ancak sürgünle birlikte maddi, manevi ve insan kayıpları vermeleriyle 
birlikte  yokluk  dönemleri  yaşamışlardır.  Bütün  bu  olaylara  rağmen  Ahıskalı  Türkler 
umutlarını  hiçbir  zaman  yitirmeyip,  azim  ve  çalışkanlıklarıyla  sürgün  edildikleri 
devletlerde  günümüzde  sanki  hiç  sürgün  edilmemişler  gibi  yaşamaktadırlar.  Sovyetler 
Birliği tarafından zorla sürgün edilen Ahıska Türklerinin bir kısmı  da Güney  Kazakistan 
eyaletinde  pamuk  üretimi  yapılan  Mırzaşöl  bölgesinin  sosyal  ve  ekonomik  hayatının 
geliştirilmesinde kullanılmışlardır. Mırzaşöl dediğimiz bölge o zamanlarda çöl idi. Buraya 
su  getirip  tarıma  açma  amacıyla  Sovyetler  Birliği‟nin  pamuk  ihtiyacını  karşılamak  için, 
zorla sürgün edilen Ahıskalı Türklere Kirov (Dostık) Kanalı elle kazdırılmıştır. Bu bölgeye 
suyun  gelmesiyle  birlikte  halk  da  buralara  yerleştirilmeye  başlanmıştır.  O  zamanın  çölü 
olan  yerler  günümüzde  Güney  Kazakistan  eyaleti  içinde  nüfusu  en  kalabalık  bölgeleri 
arasında  yer  almaktadır  [13].  Sürgün  edildikleri  bölgelerde  yerli  halklara  sorun 
çıkarmamaya,  yük  olmamaya  çalışan  Ahıskalı  Türkler  Kazakistan‟dan  Özbekistan‟a, 
Kırgızistan‟dan  Rusya‟ya  kadar  bulundukları  her  bölgeye  uyum  sağlamış  ve  içinde 
bulundukları toplumların kalkınmasına katkı sağlamışlardır. Ahıska bölgesinde edindikleri 
tecrübeleri  ve  atalarından  kalan  meslekleri  ile  sürgün  edildikleri  bölgelere  hizmet 
ettiklerini ve çalışkanlıkları yerli halklara örnek teşkil ettiğini söyleyebiliriz. 
İngiliz  yazar  Robert  Kongvest  Ahıska  Türkleri‟nin  bu  kaderi  hakkında:  200  bin 
nüfuslu Türk halkının vatanından ayrılıp hiç bilmedikleri yerlere sürgün edilmesi hakkında 
1968  yılına  kadar  Batı  kamuoyunun  haberi  olmamıştır.  Bu  olay  İzlanda‟nın  veya  Yeni 
Zelanda‟nın Kuveyt‟in veya Alaska‟nın bütün halkının bir anda yok olması gibi bir olaydır 
diye yazmıştır [14]. Otonom seviyede bile olsa devletleşmesi istenmeyen Ahıskalı Türkler 
anavatanlarından sürgün edilip asimile olmaları istenmiş olabilir. 
Sonuç 
İngiltere  denizlerdeki  ticaretini  devam  ettirebilmek  için,  Osmanlı  İmparatorluğu‟nu 
Rusya‟nın  hasta  adam  olarak  görmesine  rağmen,  Osmanlı  İmparatorluğu‟nun  her  zaman 
toprak  bütünlüğünü  korunmasından  yana  olmuştur.  Bundan  dolayı  Osmanlı 
İmparatorluğu‟nun elinde bulunan boğazları ve stratejik noktaları Rusya‟nın sahip olmasını 
engellemiştir.  Daha  sonra  Rusya‟nın  yukarıda  da  bahsettiğimiz  gibi  çeşitli  sebeplerle 
Osmanlı  İmparatorluğunu  dünya  siyasetinde  yalnız  kalmasını  sağlamıştır.  1828-1829