К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

мөлшерінің  аздығына  байланысты  (камералық  жағу)  аз  ғана  уақыт 
ішінде  отынның  берілмеуі  жалынның  сөнуіне  зкеліп  согады. 
Отынның  ары  қарай  қайта  берілуі  сөніп  қалған  ошақга  отын  мен 
ауаның  қоспасыньщ  көп  көлвмде  жиналып  қалып,  қайта  тұтанган 
кезде жарылысқа жол берілуі  мүмкін. Егер бу  түгынушы мөлшерден 
көп  буды  сорып  етсе,  онда  қорек  суының  қазанға  тұрақгы  берілу 
кезеңінде  табиғи  айнапымды  қазандағы  барабанның  су  деңгейі  күрг 
төмен түсіп кетіп, төмен түсу құбырларында су болмай қалуы мүмкін. 
Мұңдай жағдайда экран құбырларына су берілмей, олардың шамадан 
тыс қызып, одан соң жарылып кетуі мүмкін.
Қазандағы  барлық  процеске  эсер  ету  оған  берілетін  отын 
мөлшерін,  ауаны  және  қорек  суын  реттеу  жэне  ошақтағы  вакуумды 
қамтамасыз  ету  арқылы  орындапады.  Атапган  жұмыстарды  қолмен 
жасау  қажетгі  нысанга  өз  уақьггыңца  эсер  етуді  кешіктіреді  және 
ұдайы аса зор ынгамен көңіл бөлуді қажет етеді. Қазандық жұмысын 
автоматгы  реттеу  қауіпсіздікті,  жұмыс  сенімділігі  мен  тиімділігін 
арпырады  және  қызметкерлердің  санын  кемітіп,  жұмыс  жагдайын 
жақсаргады.  Мэселен,  барабанды  қазандардың  жұмыеын  реттеу 
оңдагы  судьщ  деңгейін  бірқалыпты  ұстау,  жану  процесінің  тиімді 
өту,  қыздырылған  будың  есепті  температурасы,  ошақгағы  вакуум, 
қазандық  суының  тұз  қоры,  диірменді  отынмен  толтыру  жүйелері 
арқылы іске асырылады.
Мысал ретінде қазан барабаныңдагы су деңгейін реттеудің жұмыс 
тәргібін  қарастырайық.  Реттегіш  қазаннан  босатылатын  бу  және 
қорек суын үздіксіз өлшеу  арқылы олардың теңгерулігін қамтамасыз 
етеді.  Қазанның  жұмыс  тәртібіндегі  өзгеруге  байланысты  бу  мен 
қорек  суының  арасындағы  мөлшерлік  айырмашылық  қорек  суын 
беруін 
реттеу іш 
қақпақшага 
эсер 
ететін 
импульс 
ретінде 
пайдапынады.  Бірақ  та  осы  операцияларды  орындау  барысындагы 
құтылмас  қателердің  салдарынан  барабандагы  су  деңгейін  міндетгі 
түрде коррекциялау қолданылады.
Негізгі  параметрлердің  шектен  тыс  өзгеруін  дәл  кезінде 
жұмысшыларға  хабарлап  отыру  үшін  қазандық  дыбыс  және  жарық 
дабылқаққышпен  жабдықталады.  Мысалы,  судың  шекгі  деңгейін, 
будың  шекті  температурасын,  көмекші  механизмдердің  кенеттен 
тоқтап қалуын т.б білдірітін дабылқаққыштар бар.
Механизмдерді іске қосу немесе тоқгату операцияларын тізбекгі 
орындау үшін оларды блокировкалау қолданылады. Егер жұмыс істеп 
тұрған жапгыз түгінсорғыш  апатгы жагдай болып тоқтап  қалса, онда
102

блокировка  құрылгысы  үрлегіш  желдеткіш  пен  ошаққа  отын  беруді 
күрт тоқтатады.  Үрлегіш жеддеткіш  апат себебімен тоқтатылса, онда 
да  ошаққа  отын  беру  өздігінен  тоқтатылады.  Ал,  егер  түтінсорғыш 
іске  қосылмаса,  онда  блокировка  жүйесі  желдеткішті  іске  қосуга 
мүмкіндік  бермейді  т.б.  Әрбір  қазандық,  сонымен  бірге,  қоргаушы 
құрылгыларымен  жабдықгалуы  қажет.  Олардың  қатарына  барабан 
мен 
бу 
қыздыргыштың 
шыгу 
коллекторына 
орнатылатын 
сақтандырғыш  қақпақшалар  жатады.  Бұл  жағдайда  барабандагы  бу 
қысымы  белгілі  мөлшерден  асып  кеткен  жағдайда  артық  буды 
шыгарып жіберіп, қазанның барабаны мен қыздыру беттерін жогары 
қысымнан  қорғайды.  Олардың  саны  мен  диаметрі  арнайы  “Қазан 
бақылау  ережелері”деп  аталатын  ережелермен  анықгалады.  Одан 
белек,  тозаң  түріндегі  отынды  жагатын  камералы  ошақтар  газды 
сақтандырғыш  қақпақшамен  қосымша  жабдықталады.  Ол  ошақта 
жиналған  тозаңның  жарылуы  кезіңде  оны  шыгарып  жіберіп, 
қазанның  қабырғасын,  құбыр  жүйесін  және қаңқасын  қирап  қалудан 
сақтайды.
9.3 Аэродинамикалық есептің негізі
Қазандық  құрылғының  газ  және  ауа  жолдарындагы  түтіндік 
газдар мен ауаның қозгалысы қосылган газдың турбулентті қозгалыс 
ағымының  күрделі  түрін  білдіреді,  ол,  нәтижесінде  агымның 
температурасы мен тыгыздығы өзгеретін жылу апмасу процестерімен 
ілесе 
жүретін 
газ 
жэне 
ауа 
өткізгіштері 
геометрнялық 
параметрлерінің  түрлі  өзгерістерімен  шарттапган.  Қаггты  огын 
түрлерін  жағу  барысында  түтіндік  газдар  қозғалысы  олардың 
құрамында  қатты  бөлшектердің  (ұшқыш  күл  мен  жанып  бітпеген 
отынның) 
болуымен 
күрделене 
түседі, 
олардың 
агымдагы 
шогырлануы жолдьщ ұзына бойымен өзгеріп отырады.
Жану  өнімдері  мен ауа тұткыр  газдар болып табылатыңдықган, 
олардың 
қозгапысы 
барысында, 
агым 
энергиясының 
бөлігі 
турбулентті  үйкеліс  күштеріне  эсер  беруге  жұмсалады,  бұған 
қысымның  төмендеуі  ілесе  жүреді,  оның  жолдың  еркін  бөлігіне 
арналган көлемі мынадай формуламен анықталады:
АДв = ДЛ -  
Һт*.
 
(
9
.
1
)
103

мұндағы АНт -   жолдың  есептелген  бөлігінде  толық  қысымның 
төмендеуі (Па); Аһ -  бөлігінің аэродинамикалық кедергісі, (Па); ҺПІС-  
учаскенің өзіндік таріу күші, (Па).
Қазандық  қондырғыларда  кедергінің  ерекшілік түрі  бар  -   бұл 
үйкеліс жэне жергілікгі.
Үнкеліс 
кедергісі 
(Д/ік*Па) 
қазандық 
қондырғьшардың 
аэродинамикалық 
есептерінде 
мынадай 
формула 
бойынша 
анықгалады:
ААк.е 
=X i d3 -w2/2 p
 
(9.2)
мұндагы Я  — үйкеліс  кедергісінің  коэффициенті;  і  — есептелетін 
учаске  ұзындығы,  м; 
d 3
 
—  арнаның  экви вал ен т  (гидравликалық) 
диаметрі,  м;  рw /2 ‘  -   динамикалық  қысым  (жылдамдық  қысымы), 
(Па).
Я 
өлшемі, 
жалпы 
жағдайда, 
арна 
қабырғаларының 
салыстырмалы  кедір-бұдырлығына  к/с1э  және  Re  Рейнольдс  санына 
байланысты болады.
Динамикалық қысым келесі формуламен анықталады:
һд = prw2/2-
 
(9.3)
мұндагы Хд — динамикалық  қысым  (жылдамдық қысым)  Па;  w - 
жаппы жагдайда, тірі қима көлемінің орташаланган мәндері мен агым 
температурасы  м/сек  бойынша  анықгалатын  ағымның  есептік 
(орташаланган) 
жылдамдыгы; 
р  
— 
агымның 
орташа 
температурасымен  анықталатын  ағымдағы  ортаның  тығыздығы, 
кг/м3.
Газдардың  немесе  ауаньщ  есептік  жылдамдыгы  (w,  м/сек) 
мынадай формуламен есептеледі:
w =V/3600 ■ F
 
(9.4)
мұндағы  V  — газ  немесе  ауаньщ  сағаттық  көлемі,  м
5
/саг;  Ғ  — 
арнаньщ тірі қимасы(живое сечение), м  .
Ж ергілікті кедергілердіц ( ( Д П а )  қай түрі болса да, берілген 
бір  жол  қимасында  шогырланған  болып  шартты  түрде  саналады  да, 
бұл учаскедегі энергияның  нақты  шығыны мен арнаның нысаны мен 
багытының  өзгермеген  қалыпта  болган  жағдайдагы  шыгынның 
арасындагы айырмашылықгы білдіреді.
104