К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

бар  заттар  жатады  (бөлшектерінің  көлемі  5  <1мкм).  Үсақталудың 
мұндай  дәрежесінде  заттардың  молекулалары  мен  иондары  су 
молекулалары  арасында  бөлінеді және  мұндай  ерітінді  оньщ барлық 
бөл іктерінде біртекті болып келеді.
Қазандық  құрыпғыларда  қолданылатын  судың  физика-химиялық 
қасиеттерін келесі негізгі көрсеткіштер сипаттайды:
1.Өлшенген заптшрдың құрамы (мг/л).  Өлшенген затгардың құрамы 
су  сынамасын  қагаз  фильтрі  арқылы  өткізіп,  кейін  105-И10°С 
температурада тұрақты  сапмаққа дейін  кептіру  арқылы  анықталады. 
Бұл  әдіс  талдаудың  айтарлықтай  жогары дәддігін  қамтамасыз  етеді, 
дегенмен,  біршама  уақыт  шығынын  талап  етеді.  Сондықган,  іс 
жүзінде анықтаудың жиі  жанама  әдістері  -  судың мөлдірлігі  немесе 
лайлығы бойынша анықтау қолданылады.
2.Құргақ  қалдық  (мг/л).  Құргақ  қалдық  суда  молеқулярлы  жэне 
коллоидты-ерһгілген  (минералдық  және  органикалық)  заттардың 
барын  сипаттайды,  ол  сүзбеленген  су  сьшамасын  буландыру  және 
алынған  қалдықты 
10 5-410° С  температурада  кептіру  арқылы 
анықталады.
3.Жалпы  тұз  құрамы  (мг/л).  Жалпы  тұз  құрамы  суда  шынайы- 
ерітілген  минерал  затгардьщ болуын  снпатгайды  және  судың толық 
химиялық  талдауын  жүргізу  арқылы  немесе  электрометриялық 
тәсілмен  (судың электр өткізгіштігі бойынша) аныкталады.
4.Қышқылдануы  (мг/л).  Қышқылдану -  суда органикалық заггтардың 
бар екендігінің көрсеткіші. Бұл көрсеткіш оттек шыгынымен немесе 1 
лиггр су құрамындагы органикалық заттардың қышқылдануына қажет 
капий перманганаггының шыгынымен анықгалады.
5. Қаттыя ыгы  (мг-экв/л).  Қаттылық  -   суда  қақ  тудыргыш  кальций 
мен магний тұздарының болуын сипаттайтын көрсеткіш.
Жалпы қаттипық (Жт)  суда Са2+ кальций (кальций қаттылшы - 
ЖСв) және Mg2* магний катиондарының (магний қаттилшы -  ЖMg) 
жиынтық құрамымен анықгалады:
Жж = Жс + ЖМв 
(
10
.
1
)
Жалпы  қаттылықты  кальцийлік  және  магнийлік  деп  бөлуден  басқа, 
карбонатты  қаттылық Жк  жэне  карбонаттық  емес  қатмылық 
Жщ
Жх = Жк + Жа 
(102)
108

Карбонаттық  қаттылық  суда  кальций  Са(НСОЗ)г  жэне  магний 
Mg  (НСОЗ
)2
 бикарбонатының  құрамымен  шартгалган.  Карбонаттық 
емес 
қаттылық  суда  кальций  мен  магний  хлорңдтері  мен 
сульфагггарының құрамымен  шартталган -  СаСІ2,  Mg СІ
2
,  CaS04,  Mg 
SO4.
6.Жалпы  сілтілік  (мг-экв/л).  Жалпы  сілтілік (Сж)  суда диссоциация 
барысыңда  негұрлым  күшті  сілті  жасап,  ерһгіндіге  сілтілік  сипат 
беретін  Na+,  К+,  С а +,  Mg2+  катиондарымен  байланысты  ОН 
гңдрофильді иондары мен әлсіз қышқыл НСОэ, С 0
2
з, РОэ4, SiO 
3
 және 
т.б. аниондары құрамымен анықталады.
7. Салыстырмалы  сілтілік  (%).  Салыстырмалы  сілтілік  (Сс)  судьщ 
жалпы  сілтілігінің  ЫаОН-қа  шаққандагы  оның  құрғақ  қалдыгына 
қатысты пайызбен берілген қатынасы:
Сс= 40  С« /S100 
(10.3)
мұндагы 40 - NaOH-тың эквиваленттік салмагы, мг/мг-экв;
S — судың құрғақ қалдыгы, мг/л.
8
 .Сутекпй 
иондардың 
шогырлануы. 
Сутекті 
иондардың 
шогырлануы -  
pH сутекгі көрсеткіші, судың реакциясын көрсетеді: 
рН<4  болганда  -   судың  реакциясы  қышқыл;  pH  =  4+<7  болганда  - 
судың реакциясы сәл қышқыл; 
pH  = 7 болганда - судың реакциясы 
бейтарап;  рН>7-Ч0  болганда  -  судың  реакциясы  сәл  сілтілік;  рН>10 
болганда - судың реакциясы сілтілік.
9.Ерітілген  газдардың  щграмы  (мг/л).  Бұл  көрсеткіш  суда  ерітілген, 
ең  алдымен,  коррозиялық-белсенді  газдардың  (оггегі,  көмірқышқыл 
газ, күкіртті
сутек пен аммиак) құрамын сипаттайды.
10.  Майлар  құрамы  (мг/л).  Бұл  көрсеткіш  судагы  май  өнімдерінің 
(майлардың)  құрамын  сипаттайды.  Су  құрамында  зиянды  қоспалар 
мөлшері  көп  болады,  олар  темірдің  тоттануына  және  қақ  пайда 
болуына әкеп согады. Олардың мэліметтері төменде көрсетілген:
- қалқындылар мөлшері (мг/л);
- құргақ қалдық (мг/л);
- тотыктар (мг/л);
•  жалпы  қаттылық  Жж  (мг-  экв/л)  екіге  бөлінеді,  карбонатты  және 
карбонатты емес болып;
- жалпы сілтілік (мг- экв/л);
- сутекті көрсеткіш (PH);
109

- (Ог ; СОг жэне хлорлардың) судағы ерітіндіпері (мг/л);
Бұл 
тақырыпты 
«Орбита» 
(Алматы 
қаласы) 
аудандық 
қазандықтың су дайындау  қондыргылар жұмыстарының талдамалары 
арқылы қарастырайық. 
Қазандықта үш бу қазаны ДКВР -20 -14 ГМ 
және  екі  ПТВМ  -30  М,  үш  КВГМ  -30М  су  қыздырғыш  қазаңдары 
орнатылган.
Су  қыздыргыш  қазандары  жылыту  және  желдету  үшін  жұмыс 
істейді.  Ап  бу  қазандары  өзіне  және  толыкгырма  суын  өндеу  үшін 
жұмыс  істейді. Себебі жүйе -  ашық жүйе, ыстық су шыгыны өте көп.
Судан  қақ  пайда  болатын  құрамдарын  жұмсарту  (ягни  кальций 
жэне  магний тұздарды)  және  судан тоттануга  соқтьфатын  газдардан 
ал астату.  Ал  қайтып  келген  шыктан  тык  газдардан  аластату 
жұмыстары  жүргізіліді.  Жылумен  қамту  жүйесіне  толықтыру  суын 
тек I -ш і сатылы Na- катиониттеу жұмысынан өткізіледі.
Бу  қазанга  берілетін,  су  өңдеу  құбылысы  келесідей  жұмыстар 
арқылы жүргізіледі.
-
1
- ші сатыдагы натрий катиониттеу жұмысы;
- натрий- хлор аниондау жұмысы;
- П-ші сатыдагы натрий катиониттеу жұмысы.
Суды химиялық өндеу бөлігіне келесідей қондыргылар кіреді:
- 3400 мм диаметрлі сегіз натрий — катиониттеу сүзбелері;
-  1500 мм диаметрлері екі натри- хлор ионттеу сүзбелері;
- туз шару ашылығы;
- гидрожүктемесінің шанагы;
- жуыңды су шанагы жэне басқа қондыргылар.
Судан  ауаны  аластату  жұмысы  атмосфералы  деэраторда 
орындалады.
а) Натрий катиониттеу
Бұл  эдісте  судагы  Са2+  мен  Mg + 
қақ  пайда  болатын 
катиониттерді  Na +  катионитімен  өндеу  жұмыстары.  Ал  химиялық 
көрінісі төменде көрсетілген:
10.2 Су өңдеу технологиясы
Са(НСОз)2 + 
2
NaR т CaR
2
 + 
2ЫаНСОз,
(Ю.4)
Mg( НСОзЬ + 2NaR = MgR
2
 + 2NaHCQ3,
(10.5)
CaCLz +2NaR = CaR
2
 + 2NaCL,
(10.6)
110