К. И. Сэтбаев атындагы Қаз¥ту-нің доценті, техника ғылымдарының кандидаты

Аж- отынның жұмыстық массасындағы күлділік,%.
Қазан  қондыргысының жылулық теңгерілу  теңцеуін  құрағаннан 
кейін,  қазанның  пайдалы  эсер  коэффициентін  төмендегі  өрнек 
арқылы анықтаймыз:
Люз= Чі=  J ^ -
100
% 
(
8
.
22
)
Әлде  жоғалган  жылулар  көмегімен  қазанның  пайдалы  эсер 
коэффиңиентін келесідей табуға болады:
Л«и= Чі= 100- (Ч2+Чз+Ч4+Ч5+Яв)% 
(*-23)
Бақылау сұрақтары:
1. Қазанның жылу балансының теңдеуі
1
.  Пайдаланган жылу мөлшері
2.  Қазаннан шыгатын газдармен бірге кететін жылу шығыны
3.  Отынның химиялық, механикалық толық жанбау шығыны
4.  Қазанның қабырғалары арқылы қоршаған ортага таралган 
жылу шыгыны.
5. Су қыздыратын қазандар үшін пайдалы жылуды анықгау
99

Огын  түрақгы  жану  үшін  ошаққа  үздіксіз  ауа  беріліп  жэне  жану 
өнімдерінің  үздіксіз  шығарылып  тұруын  қамтамасыз  ету  керек. 
Ошаққа ауа оргадан тепкіш желдеткіштермен (үрлегіш желдеткіштер) 
беріледі.  Түтін  газдарьш  қазандықтан  шыгару  түтін  қүбырының 
табиғи  таргу  күшімен  немесе  арнайы  орнатылған  түтін  сорғыш 
құрылғымен жүргізіледі. Түтін құбырының табиғи таріу күші ондағы 
газдың  тығыздығы  (меншікгі  салмағы)  одан  сапқыңдау  болатын 
атмосфералық  ауаның  тығыздығының  кем  болуынан  пайда  болады. 
Бірақ қазіргі қазандарда шығу  газдарының жолының кедергісі 3  кПа- 
дан  кем  болмайтыңдықган,  түтін  құбырының  табиғи  тарту  күші 
жетпейді.
Бұл 
жағдайда 
жасанды  тарту 
күшін 
жасау 
мақсатында 
түтінсорғыш  қолданылады.  Оның  қалақтары  күлдің  бөлшектерінің 
әсерінен тозып  кетпес  үшін берік металлдан жасапынып,  қалыңдыгы 
үлкейтіледі  жэне  түтінсорғыш  газдардың  жогары  температурасында 
жұмыс істеуге бейімделінеді. Ол үшін түгінсорғыш салқындатылатын 
подшипниктерге, ал кейде салқындатылатын белікпен жабтықталады. 
Таргу-үрлеу  машннапары  өнімдіпігі  бойынша 
5
%-тік  артық
өнімділікпен  жэне  тегеуріні  бойынша 
10
%-тік  артық  тегеурінмен 
тандап  алынады.  Үрлегіш  желдеткіштің  өнімділігі  ошақгагы  ауаның 
молдық коэффициента! және әргүрлі сору немесе ағып кетуді есептеп 
алгандагы жануға қажетгі ауаның мөлшерімен анықталады.
Түтінсорғыштың  өнімділігі  сорылган  ауаны  есепке  алгандагы 
жану 
өнімдерінің 
мөлшерімен 
анықгалады. 
Ауа 
жолының 
максималды 
кедергісі 
ауажүргіш, 
ауақыздырғыш 
жэне 
жанарғылардың  кедергілерінен  жинақгалады. 
Түтін  жолының 
кедергісі  қазандықтың  барлық  кедергілерін  біріктіреді  -  оган 
ошақтың  басқы  жағынан  бастап  түгін  құбыры  толығымен  енеді. 
Қазанньщ  эр  аэродинамнкалық  кедергілерді  есептеудің  әдістемесі 
арнайы  оқулықгарда  келтірілген.  Тарту-үрлеу  қүрылгыларындагы 
электрлі 
қозғагыштардың 
қуаты 
өнімділік 
және 
тегеурін 
артықшылыгьш  есепке  алып  анықталынады.  Қоршаган  органы 
ластауды  азайту  жэне  түтінсоргыштың  бөлшекгерін  күлмен 
тоздырмау 
үшін 
түтін 
газдарының 
жолына 
күлүстағыштар 
орнатылады.
9-тарау. Жану ендіргіш қондыргыныц көмекші жабдықтары
9.1 Тарту және үрлеү қүрылгылары
100

Тозаң данындау жүйелері 
Үсатылған  қатты  отынды дайыңдау  жұмыстарына оны  кептіру, 
ұнтақтау  және отьш тозаңын жанаргыга тасымалдап жеткізу  жатады. 
Бұл  жұмыстар  арнайы  тозаң  дайындау  жүйелеріне  жасалынады. 
Отынды  ұнтақтау  оның  реакциялау  бетінің  ауданын  күрт  көбейтіп, 
жану  процесін  жақсартуға  көмектеседі.  Мысалы,  диаметрі  20  мм 
көмір  кесегін  өлшемі 
40  мкм  бөлшектерге  бөлгенде  алынған
ұнтақтардың жалпы  бетінің ауданы  кесек бетінің ауданынан  500 есе 
үлкен болады.
Тозаң  дайыңцаудың  ең  қаралайым  нобайы  есебінде  тозаңцы 
тікелей  ошаққа  үрлейтін  түрін  атауга  болады.  Дымқыл  көмір 
шанағынан  ұсатылған  көмір  қоректегішпен  (питатель)  диірменге 
ұнтақтауга  беріледі.  Және  де  бұл  жерге  ыстық  ауаның  бір  бөлігі 
үрленеді (бірінші ауа). Кептіріліп, ұнтақталып және ірілеу бөлшектері 
еленіп  алынған  дайын  тозаң  80-100°С-та  ауамен  тасымалданып, 
отгықтырға беріледі, Тасымалдау  құбырларындағы тозаң мен ауаның 
қоспасын  кейде аэротозаң деп те атайды. Ыстық ауаның келесі бөлігі 
(екінші  ауа)  оттықгырға  тікелей  беріледі.  Бірінші  ауаның  үлесі  (15- 
40%) 
отынның  ұшпа 
заттарының  мөлшеріңде 
жэне 
оның 
ылгалдығына байланысты болады.  Ошаққа тозаңды тікелей үрлейтін 
тозаң  жүйелі  қазандықтың  өнімділігін  реттеу  қоректегіштің 
көмегімен  іске  асырылады-  ол  диірменге  берілетін  көмір  мөлшерін 
өзгертеді.  Қазандықгьщ  бу  өнімділігін  номиналды  мэнімен  60% 
төмен  түсіру  кейбір  диірмендерді  тоқтату  арқылы  орындалады. 
Тікелей  үрлейтін  тозаң  дайындау  жүйесінде  бағалы  диірмен  деп 
аталатын  диірмен  түрі  кеңінен  қолданылады.  Ол  ротор  және  ішкі 
жағы мықгы корпустан тұрады.
Диірменнің роторы ұрғыш  балғалармен  жабдықталған.  Ұрғыштар
-  эрқайсысының  массасы 
8
  кг  болатын  көмірді  ұнтақтайтын  негізгі 
элемент болып табылады. Ротордың айналу жиілігі  1000 айн/мин.
9.2 
Қазандық қондырғының жүмысын автоматтандыру жәее 
қорганыс қүрылғылары 
Қазандықтың  жұмыс  істеу  тэтібінің  бұзылуы  тек  қана 
тұтынушыга  беретін  су  немесе  будың  параметрлерін  өзгертіп  және 
жұмыс  тиімділігін  төмендетіп  қоймай,  сонымен  бірге  жабдықтарды 
істен  шыгарып  және  де  қызмет  істейтін  адамдардың  өміріне  қауіп 
төндіретін  апатқа  экеліп  согуы  мүмкін.  Мысалы,  ошақгагы  отын
101